Φοιτητικά δάνεια: Η “βόμβα” χρέους των 1,6 τρισ. που τρομάζει τις ΗΠΑ

Για τα ευρωπαϊκά δεδομένα ακούγεται τουλάχιστον απίστευτο, ίσως και εξοργιστικό. Ολα τα αμερικανικά ΜΜΕ φιλοξένησαν στις αρχές του έτους την είδηση ότι το χρέος των Αμερικανών σε σπουδαστικά δάνεια ανέρχεται πλέον σε 1,56 τρισεκατομμύρια δολάρια. Ναι, καλά διαβάσατε.

Τόσα χρωστούν οι Αμερικανοί στις τράπεζες και στην ομοσπονδιακή κυβέρνηση για τις δανειοδοτήσεις που εξασφάλισαν για να σπουδάσουν οι ίδιοι ή τα παιδιά τους στα αμερικανικά κολέγια (δημόσια, μη κερδοσκοπικά και κερδοσκοπικά). Αποτελεί το χρέος αυτό μία βόμβα στα θεμέλια της οικονομίας της πιο ισχυρής χώρας του πλανήτη; Δεν υπάρχει αμφιβολία. Πέρα από αυτό όμως, συνιστά και ένα πρώτου μεγέθους κοινωνικό πρόβλημα το οποίο η αμερικανική κυβέρνηση προσποιείται ότι ούτε καν υπάρχει.

Αλλωστε τα μέτρα που ανακοίνωσε πρόσφατα ο Ντόναλντ Τραμπ κατά το προσχέδιο του ομοσπονδιακού προϋπολογισμού του 2021 πιθανότατα θα επιδεινώσουν την ήδη ζοφερή υπάρχουσα κατάσταση.Μελετώντας, παράλληλα, το πρόβλημα, γίνεται σαφές ότι στις ΗΠΑ του 2020 τα πάντα έχουν τιμή, τα πάντα πληρώνονται και τίποτα μα τίποτα δεν δίνεται δωρεάν. Και ίσως αυτό να δίνει μία πρώτη εξήγηση γιατί η προεκλογική καμπάνια του σοσιαλιστή Μπέρνι Σάντερς πηγαίνει τόσο μα τόσο καλά. Κολέγιο:

Το πρώτο μέρος του αμερικανικού ονείρου που στοιχίζει πολύ

Τα παιδιά της μεσαίας και φυσικά της ανώτερης τάξης των ΗΠΑ έχουν ως όνειρο να φοιτήσουν σε ένα από τα κολέγια της χώρας και να αποκτήσουν ένα πτυχίο που θα τα βοηθήσει να σταδιοδρομήσουν σε μία αγορά εργασίας που γίνεται ολοένα και πιο άγρια. Αν πραγματικά κάποιος θέλει να αποκτήσει μία δουλειά η οποία πληρώνει από 35.000 δολάρια και πάνω στις ΗΠΑ οφείλει να αποκτήσει πτυχίο, παραπάνω από τους μισούς εργοδότες το αξιώνουν ως την ελάχιστη προϋπόθεση για την πρόσληψη.

Αυτό το όνειρο όμως στοιχίζει γιατί η τριτοβάθμια εκπαίδευση στις Ηνωμένες Πολιτείες πληρώνεται και μάλιστα αδρά. Σε οποιοδήποτε κολέγιο, ακόμα και στα δημόσια. Με δεδομένο ότι ένας φοιτητής στα τέσσερα ή πέντε χρόνια της φοίτησής του θα χρειαστεί ένα φιξ ποσό, οι ίδιοι ή οικογένειές τους καταφεύγουν στη λύση του δανεισμού. Και αυτό γίνεται γιατί ελάχιστοι μπορούν να διαθέσουν τα απαιτούμενα ποσά από προηγούμενες αποταμιεύσεις τους (η αποταμίευση δεν αποτελεί ατού των Αμερικανών έτσι και αλλιώς).

Τα στατιστικά στοιχεία για το δανεισμό δεν αφήνουν κανένα περιθώριο εφησυχασμού. Το συνολικό χρέος ανέρχεται στα 1,56 τρισεκατομμύρια δολάρια και είναι το δεύτερο μεγαλύτερο ιδιωτικό χρέος των ΗΠΑ πίσω από αυτό που αφορά τα στεγαστικά δάνεια (και προκάλεσε την τεράστια οικονομική κρίση του 2008).

Είναι χαρακτηριστικό ότι ακόμα και το συνολικό χρέος στις πιστωτικές κάρτες δεν ξεπερνά αυτό των σπουδαστικών δανείων ενώ είναι πολύ συχνές οι περιπτώσεις που φοιτητές έχουν υπέρογκα χρέη τόσο σε δάνειο όσο και σε κάρτες! Συνολικά χρωστούν 44,6 εκατομμύρια πολίτες ενώ το μέσο δάνειο ανέρχεται πλέον στα 30.000 δολάρια περίπου (αυξημένο σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια, όχι πάντως κατά πολύ). Η μέση δόση-και εδώ έρχονται τα πραγματικά δύσκολα-πλησιάζει πλέον τα 400 δολάρια του μήνα και ίσως αυτό αποτελεί μία πρώτη απάντηση στο ερώτημα γιατί ολοένα και περισσότερο Αμερικανοί βρίσκονται πίσω στην πληρωμή του σπουδαστικού δανείου τους.

Σε ότι αφορά τις ηλικιακές ομάδες, δανείζονται οι πάντες, ακόμα και αυτοί που είναι κάτω από 24 χρονών (και προφανώς δανείζονται για να τελειώσουν τις σπουδές τους). Η “πρωταθλήτρια” ηλιακή κατηγορία είναι αυτή των 35-49 ετών που χρωστά συνολικά 575 δισεκατομμύρια δολάρια. Χρέος όμως, και μάλιστα αξιοσημείωτο, έχουν και οι ηλικιωμένοι πάνω των 62 ετών (75 δισ) γεγονός που καταδεικνύει ότι ακόμα και παππούδες και γιαγιάδες δανείζονται έτσι ώστε να βοηθήσουν τα εγγόνια τους να εξασφαλίσουν το πολυπόθητο πτυχίο.

Η εξυπηρέτηση των φοιτητικών δανείων “αποκαλύπτει” και ένα σχετικό φυλετικό χάσμα στον πληθυσμό των ΗΠΑ. Οι λευκοί δείχνουν να είναι πιο συνεπείς, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του αμερικανικού υπουργείου οικονομικών καθώς μόλις 6 στους 100 βρίσκονται πίσω στις πληρωμές. Το ποσοστό όμως ανεβαίνει θεαματικά όταν έχουμε να κάνουμε να κάνουμε με μαύρους ή ισπανόφωνους. Το 20% των συγκεκριμένων δανειοληπτών έχουν καθυστερήσει τις πληρωμές, δείγμα του ότι δεν έχουν την ίδια οικονομική άνεση που απολαμβάνουν οι λευκοί Αμερικανοί.

Τέλος, το συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος του χρέους αφορά απευθείας δανεισμό από τις τράπεζες και πολύ λιγότερο δάνεια που προσφέρουν με εγγυήσεις ομοσπονδιακές δομές του κράτους των ΗΠΑ.

Το βάσανο της αποπληρωμής

Οι Αμερικανοί φοιτητές που δανείζονται (είτε οι ίδιοι είτε οι οικογένειές τους) ξέρουν ότι έχουν μπροστά τους ένα Γολγοθά καθώς η αποπληρωμή μόνο εύκολη υπόθεση δεν μπορεί να χαρακτηριστεί. Δεν είναι λίγοι οι φοιτητές που συνδυάζουν τις σπουδές με τη δουλειά έτσι ώστε να τα καταφέρουν.

Αλλά και μετά την αποφοίτηση, εφόσον αυτή έρθει, το πρόβλημα παραμένει οξύ. Πάνω από το 20% των Αμερικανών που βρίσκονται μεταξύ των ηλικιών 25-39 και κατέχουν τουλάχιστον έναν πανεπιστημιακό τίτλο δουλεύουν σε δύο δουλειές έτσι ώστε να εξασφαλίζουν τα απαραίτητα χρηματικά ποσά για την αποπληρωμή των δανείων τους.

Μόλις το 27% των αποφοίτων με φοιτητικό δάνειο δηλώνουν ότι έχουν μία άνετη ζωή ενώ αντίθετα το ποσοστό εκτοξεύεται στο 45% μεταξύ των αποφοίτων οι οποίοι δεν χρειάστηκε να πάρουν κάποιο δάνειο. Είναι όμως ξεκάθαρο ότι οι τελευταίοι διέθεταν και τη σχετική οικονομική άνεση για να μείνουν μακριά από τις τράπεζες και το δανεισμό.

Η κυριότερη όμως συνέπεια του δανειακού βάρους έχει να κάνει με την καθημερινότητα αλλά και την οικονομική προοπτική. Είναι πολλοί αυτοί που δυσκολεύονται να αγοράσουν ακόμα και τα απαραίτητα για το νοικοκυριό τους προκειμένου να μην μείνουν πίσω στις πληρωμές. Είναι πολύ περισσότεροι αυτοί που κατά τη διάρκεια της ενήλικης ζωής τους αναβάλλουν συνεχώς την αγορά κατοικίας ή την επένδυση σε μία επιχείρηση γιατί πολύ απλά διαθέτουν ένα αρκετά σεβαστό ποσό μηνιαίως για την αποπληρωμή του φοιτητικού τους δανείου.

Φαίνεται, δηλαδή, ότι η προσπάθεια για την απόκτηση πτυχίου σε οποιοδήποτε τύπου κολεγίου έχει μακρόχρονες συνέπειες τόσο στο άτομο και στην οικογένειά του όσο και στην αμερικανική οικονομία και αγορά η οποία λόγω του βάσανου του χρέους στερείται πελατών οι οποίοι, ειρήσθω εν παρόδω, βρίσκονται στην πιο δημιουργική τους ηλικία.

Ατολμα σχέδια απεμπλοκής

Πώς, όμως, θα καταφέρουν να απεμπλακούν οι Αμερικανοί από αυτή τη μέγγενη; Σίγουρα δεν πρόκειται για ένα απλό πρόβλημα που έχει εύκολη λύση. Εκτός αυτού όμως, τα πράγματα γίνονται ακόμα δυσκολότερα αφού το αμερικανικό πολιτικό σύστημα δεν φέρεται διατεθειμένο να πάρει ανατρεπτικά μέτρα τα οποία πιθανόν θα έθιγαν τις τράπεζες. Πόσο μάλλον εφέτος που είναι χρονιά προεδρικών εκλογών στις ΗΠΑ.

Υπάρχει, βέβαια, στο στο τραπέζι μία βελτίωση του σχεδίου που ήδη ισχύει και προβλέπει ότι εργοδότες μπορούν να συνεισφέρουν ετησίως ένα ποσό μέχρι 5000 δολάρια στην αποπληρωμή φοιτητικών δανείων εφόσον προσλάβουν φοιτητές στις επιχειρήσεις τους. Τα ποσά τους επιστρέφονται με τη μορφή των φοροαπαλλαγών αλλά το σχέδιο χωλαίνει στο γεγονός ότι σε σχέση με το σύνολο των οφειλετών αυτοί που βρίσκονται ακόμη στα κολέγια δεν αποτελούν πλειοψηφία.

Δεν έχουν περάσει παρά μόνο μερικές μήνες από τη στιγμή που τόσο Ρεπουμπλικανοί όσο και Δημοκρατικοί Γερουσιαστές έφεραν στη δημοσιότητα πρόταση η οποία καλεί το Κογκρέσο να υιοθετήσει επέκταση των συγκεκριμένων φοροαπαλλαγών για τους εργοδότες ακόμα και όταν προσλαμβάνουν αποφοίτους (και όχι εν ενεργεία φοιτητές) που χρωστούν μέρος ή το σύνολο του φοιτητικού τους δανείου.

Θεωρούν ότι έτσι οι οφειλέτες θα αναπνεύσουν, η αμερικανική οικονομία θα ενισχυθεί με το ποσοστό της ανεργίας να συμπιέζεται ακόμα περισσότερο και ότι οι εργοδότες θα αποκτήσουν ένα ακόμη κίνητρο για να προσλάβουν. Το σχέδιο όμως αυτό, ακόμα και αν εφαρμοστεί, δεν πρόκειται να δώσει ριζική λύση.

Ο Τραμπ στη δική του ατζέντα

To σχέδιο του Ντόναλντ Τραμπ για το ζήτημα (έτσι όπως το κοινοποίησε στο προσχέδιο του προϋπολογισμού για το 2021) μπορεί να χαρακτηριστεί κάλλιστα ως ένα κλασικό νεοφιλελεύθερο σχέδιο.

Σε έτος που ο πρόεδρος θα δώσει τη μάχη του για την παραμονή στο Λευκό Οίκο τα επόμενα τέσσερα χρόνια, αρχικά προτείνει περικοπές του ομοσπονδιακού προϋπολογισμού για την παιδεία της τάξης των 5,6 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Μεταξύ αυτών θα βρίσκονται και χρήματα που ο ομοσπονδιακός προϋπολογισμός προσφέρει ως “συγχώρεση” των δανείων αποφοίτων που τώρα δουλεύουν ως δημόσιοι υπάλληλοι.

Το σχετικό πρόγραμμα άρχισε το 2007 και εκπονήθηκε από την κυβέρνηση του Τζορτζ Μπους του νεώτερου με δύο προφανείς στόχους. Αφενός να μειωθεί ο συνολικός όγκος των οφειλομένων ποσών στις τράπεζες για φοιτητικά δάνεια και αφετέρου να υπάρξουν κίνητρα για νεαρούς Αμερικανούς να προσφέρουν τις επαγγελματικές υπηρεσίες τους στη δημόσια διοίκηση και όχι στον ιδιωτικό τομέα (σημειωτέον ότι το δημόσιο στις ΗΠΑ δεν πληρώνει τόσα όσα ο ιδιωτικός τομέας).

Το σχέδιο δούλεψε επί προεδρίας Ομπάμα και ο Τραμπ το βρήκε στην έναρξη της δικής του προεδρίας το 2017. Δεν αφορά, όπως είναι λογικό την πλειοψηφία των δανειοληπτών, προσέφερε όμως μία σημαντική ανακούφιση σ’ αυτούς που προτιμούσαν να δουλέψουν στον ευρύτερο δημόσιο τομέα, κάτι που στις ΗΠΑ παραμένει αντιδημοφιλές. Ακόμα όμως και αυτό το μάλλον δειλό σχέδιο ο Τραμπ επιθυμεί να το καταργήσει για να “προστατεύσει τα χρήματα των Αμερικανών φορολογουμένων”.

Παραμένουν, βέβαια, σε ισχύ τα προγράμματα “συγχώρεσης” δανείων με βάση το ετήσιο εισόδημα. Ουδείς όμως δίνει λύση σ’ αυτούς που χρωστούν και για οποιοδήποτε λόγο έχουν χάσει τη δουλειά τους ή δεν μπορούν να εργαστούν για λόγους ανωτέρας βίας.

Νατάσσα Ρωμανού: Μεγάλη χρηματοπιστωτική βόμβα

Για να γίνει ακόμη περισσότερο κατανοητό το πρόβλημα από τον Ελληνα αναγνώστη, το News24/7 ζήτησε τη γνώμη μίας Ελληνίδας που προσφέρει τις υπηρεσίες της με ιδιαίτερη επιτυχία στη τριτοβάθμια εκπαίδευση στις ΗΠΑ. Η Νατάσσα Ρωμανού εργάζεται ως ερευνήτρια της ΝΑSΑ στο Ινστιτούτο Διαστημικών Ερευνών Γκόνταρντ και ως ομότιμη καθηγήτρια το Τμήμα Εφαρμοσμένης Φυσικής και Μαθηματικών του Πανεπιστημίου Κολούμπια της Νέας Υόρκης. Στις τελευταίες ευρωεκλογές ήταν υποψήφια με τον ΣΥΡΙΖΑ.

Γιατί οι Αμερικανοί παίρνουν δάνεια για να φοιτήσουν στα κολέγια; Είναι πράγματι υψηλό το κόστος φοίτησης για τη μέση αμερικανική οικογένεια;

Στις ΗΠΑ υπάρχει μεγάλη διαβάθμιση των πανεπιστημίων όσων αφορά τα δίδακτρα και πολλές διαφορετικές κατηγορίες πανεπιστημίων. Έτσι υπάρχουν τα δημόσια πανεπιστήμια με έδρα μια πολιτεία (πχ το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια) ή με έδρα μια πόλη (πχ το Πανεπιστήμιο της Πόλης της Νέας Υόρκης) αλλά και ιδιωτικού δικαίου (μη κερδοσκοπικά ή κερδοσκοπικά) πανεπιστήμια όπως το Κολούμπια, το Χάρβαρντ ή το ΜΙΤ.

Το ύψος των διδάκτρων στη πρώτη κατηγορία είναι σαφώς χαμηλότερο και γύρω στα 30 χιλιάδες δολάρια το χρόνο ενώ στη δεύτερη κατηγορία το κόστος είναι 60 χιλιάδες δολάρια το χρόνο, χωρίς να περιλαμβάνεται το κόστος διαβίωσης των φοιτητών που συχνά βρίσκονται μακριά από τον τόπο κατοικίας της οικογένειάς τους.

Το κόστος φοίτησης στην ανώτατη εκπαίδευση έχει διπλασιαστεί τα τελευταία 40 χρόνια. Τόσο η ομοσπονδιακή κυβέρνηση όσο και όλα σχεδόν τα πανεπιστήμια προσφέρουν μειωμένα δίδακτρα ανάλογα με τις επιδόσεις των φοιτητών και την οικονομική τους επιφάνεια. Όμως τα ποσοστά είναι πολύ μικρά, περίπου 2% των φοιτητών το 2019 πήρε υποτροφίες που κάλυψαν 100% των εξόδων τους, ενώ περίπου 3% των φοιτητών κάλυψε το 90% των εξόδων του και μόλις ένα 20% το 50% των εξόδων τους. Τα υπόλοιπα έξοδα καλούνται να καλύψουν οι φοιτητές και οι οικογένειές τους μέσω δανείων που παίρνουν με χαμηλά επιτόκια (4.5-7%) από το κράτος ή διάφορα ιδιωτικά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα.

Κάποιοι θεωρούν ότι τα δάνεια σπουδών είναι η επόμενη μεγάλη φούσκα στην οικονομία των ΗΠΑ. Είναι έτσι τα πράγματα;

Όπως αναφέραμε το κόστος σπουδών έχει διπλασιαστεί τα τελευταία 40 χρόνια και σε πολλές περιπτώσεις είναι απαγορευτικό, ακόμα και μετά τις υποτροφίες, για τη μεγαλύτερη μερίδα φοιτητών στη χώρα. Το 1998 το ύψος συνολικής δανειοδότησης ήταν 53 δις δολάρια το 2010 έφτασε τα 131 δις και υποχωρεί σταθερά από τότε φτάνοντας το 2018 τα 106 δις.

Αντίστοιχα το χρέος των φοιτητών ήταν περίπου 300 δις δολάρια το 2003 και αυξάνεται συνεχώς έκτοτε και έχει φτάσει τα 1.6 τρισεκατομμύρια δολάρια το 2019, και αποτελεί το 8% περίπου του Εθνικού Ακαθάριστου Προϊόντος. 45 εκατομμύρια πολίτες έχουν πληρώνουν τα φοιτητικά δάνειά τους.

Το φοιτητικό χρέος είναι υψηλότερο από το χρέος για την αγορά αυτοκινήτων, ή το χρέος σε πιστωτικές κάρτες και εκτιμάται ότι γύρω στα 5 εκατομμύρια δανειολήπτες δεν έχουν κάνει καμιά πληρωμή για ένα τουλάχιστο έτος (στοιχεία του 2019), ενώ πολλοί αρχίζουν να πληρώνουν για πρώτη φορά όταν είναι 40 χρόνων και μετά και κάποιοι δεν αποπληρώνουν ποτέ το δάνειό τους. Το μεγαλύτερο μέρος του φοιτητικού χρέους (1 τρις) το κατέχει η Ομοσπονδιακή κυβέρνηση. Επειδή η αποπληρωμή του φοιτητικού χρέους εκτείνεται σε δεκαετίες (30-40 χρόνια) και έχει μεγάλες μηνιαίες δόσεις που πολλοί νέοι άνθρωποι αδυνατούν να πληρώσουν λόγω χαμηλών μισθών στην αρχή της καριέρας τους, θεωρείται ότι το φοιτητικό χρέος είναι μια μεγάλη χρηματοπιστωτική βόμβα που μπορεί να υπονομεύσει την αμερικανική οικονομία ανά πάσα στιγμή.

Έχει δε καθαρά ταξικά χαρακτηριστικά αφού στην πλειονότητά τους οι νέοι και οι εργαζόμενοι σε επισφαλείς εργασίες είναι εκείνοι που έχουν το μεγαλύτερο βάρος. Εντείνει το εργασιακό στρες, την αναβολή δημιουργίας οικογένειας, τις επενδύσεις και το σχεδιασμό του μέλλοντός τους και πολλές φορές τους οδηγεί σε οικονομική ανέχεια.

Υπάρχει περίπτωση καθηγητές να επηρεαστούν στην κρίση τους για φοιτητές ξέροντας ότι οι τελευταίοι είναι χρεωμένοι για να σπουδάσουν;

Είναι γεγονός ότι όλο και περισσότεροι φοιτητές αναγκάζονται να εργάζονται για να καλύψουν τα έξοδα φοίτησής τους, ή εγκαταλείπουν το πανεπιστήμιο όταν το οικονομικό βάρος γίνεται δυσβάσταχτο. Αυτό οπωσδήποτε επηρεάζει και τα έσοδα του πανεπιστημίου και ίσως να επηρεάζει την κρίση των καθηγητών που καλούνται να κρατήσουν τους φοιτητές στο πρόγραμμα αλλά και να βοηθήσουν εκείνους που δυσκολεύονται να ανταπεξέλθουν. Είναι βέβαιο ότι εντείνει την άνιση πρόσβαση στα διάφορα πανεπιστήμια αφού αυτή εξαρτάται από την οικονομική ευχέρεια μιας οικογένειας και τη δυνατότητα να πάρει κανείς μικρότερο χρέος.

Το σχέδιο Τραμπ, όπως ανακοινώθηκε πρόσφατα στο πλαίσιο του σχεδίου του προϋπολογισμού του 2021, καταργεί τα επιδοτούμενα ομοσπονδιακά δάνεια για φοιτητές. Τι έκανε ο Πρόεδρος Τραμπ για την υπόθεση στα χρόνια της θητείας του;

Ουσιαστικά ο Τραμπ προτείνει τη κατάργηση της “συγχώρεσης” των φοιτητικών δανείων για τους δανειολήπτες που εργάζονται στον δημόσιο τομέα. Για τους υπόλοιπους προτείνει να μειωθεί ο αριθμός των δόσεων και να αναχρηματοδοτούνται τα δάνεια ενώ θα “συγχωρούνται” μετά από 15 χρόνια κάτω από αυστηρές προϋποθέσεις.

Ωστόσο, είναι γεγονός ότι ο Τραμπ αναγκάστηκε να υιοθετήσει ένα τέτοιο πρόγραμμα αφού οι αντίπαλοί του στις επερχόμενες ομοσπονδιακές εκλογές θέτουν το θέμα ψηλά στην πολιτική τους ατζέντα. Συγκεκριμένα, οι υποψήφιοι για το χρίσμα του Δημοκρατικού κόμματος όπως ο Μπέρνι Σάντερς και η Ελίζαμπεθ Γουόρεν προτείνουν την ολοκληρωτική (ο πρώτος) ή τη μερική (η δεύτερη) συγχώρηση των φοιτητικών δανείων ως τώρα. O Πιτ Μπούτετζετζ, ο μόνος από τους υποψήφιους που έχει ο ίδιος 130 χιλιάδες δολάρια χρέος το οποίο πληρώνει ακόμα, έχει ένα περισσότερο συντηρητικό σχέδιο. Είναι λοιπόν προφανές ότι το ενδιαφέρον όλων των υποψηφίων να αντιμετωπίσουν τη φούσκα των φοιτητικών δανείων καταδεικνύει την επικινδυνότητα τους για την αμερικανική οικονομία και τη σημασία που έχουν για το μέσο Αμερικανό ψηφοφόρο.

Χρίστος Χαραλαμπόπουλος: Σκληρή πραγματικότητα πίσω από τη λάμψη

Αντί επιλόγου, ένα μικρό αλλά πολύ χαρακτηριστικό σχόλιο από τον Χρίστο Χαραλαμπόπουλο, έναν από τους ελάχιστους Ελληνες δημοσιογράφους που έχει ασχοληθεί σε βάθος με το ζήτημα.

“Oταν χρειάζεσαι 10 ή και περισσότερα χρόνια για να ξεπληρώσεις το δάνειο των σπουδών -αν υποθέσουμε ότι θα έχεις κάθε χρόνο δουλειά μέχρι να συμβεί αυτό- τι προγραμματισμό ζωής να κάνεις; Και αν δεν μπορείς να ξεπληρώσεις ή να πάρεις δάνειο; Τι είδους κοινωνία διαμορφώνεται όταν πρόσβαση στη γνώση έχουν μόνον εκείνοι που έχουν την οικονομική δυνατότητα; Ολη η εικόνα μοιάζει με την λεωφόρο των αστέρων του Λος Αντζελες…Πίσω από αυτήν και τη λάμψη της, οι παράλληλοι δρόμοι της είναι η πόλη των αστέγων, κλειστών και εγκαταλελειμμένων κτιρίων, χώροι με στέκια πρέζας και συμμοριών. Πίσω από την κατασκευασμένη λάμψη της σκληρής πραγματικότητας.. ΥΓ Το γεγονός ότι τα φοιτητικά δάνεια είναι κάτι περισσότερο από το 10% του αμερικανικού ΑΕΠ δεν το σχολιάζει κανείς… Πλάκα δεν έχει;”