Γάζα: Το παρασκήνιο της ιστορικής συμφωνίας και τα τελευταία 10 δραματικά λεπτά

Σε ισχύ τίθεται –παρά τις απειλές του Μπενιαμίν Νετανιάχου– από τις 08:30 της Κυριακής η συμφωνία εκεχειρίας στη Λωρίδα της Γάζας, η οποία προβλέπει, μεταξύ άλλων, την απελευθέρωση Ισραηλινών ομήρων της Χαμάς και την αποφυλάκιση Παλαιστίνιων κρατουμένων.

“Όπως συμφώνησαν οι ενδιαφερόμενες πλευρές και οι μεσολαβητές, η εκεχειρία στη Λωρίδα της Γάζας ξεκινά την Κυριακή 19 Ιανουαρίου στις 08:30 τοπική ώρα”, έγραψε στο Χ ο εκπρόσωπος του υπουργείου Εξωτερικών του Κατάρ, Μάζεντ αλ Ανσάρι. “Συνιστούμε στους κατοίκους να λάβουν προφυλάξεις, να επιδείξουν τη μέγιστη σύνεση και να αναμένουν τις εντολές επίσημων πηγών“, πρόσθεσε.

Η συμφωνία προβλέπει σε πρώτη φάση την απελευθέρωση 33 Ισραηλινών ομήρων και την αποφυλάκιση πολλών εκατοντάδων Παλαιστινίων που κρατούνται σε ισραηλινές φυλακές. Χθες, οι ισραηλινές αρχές έδωσαν στη δημοσιότητα τα ονόματα των 95 Παλαιστίνιων κρατουμένων –στην πλειονότητά τους γυναίκες και ανήλικοι– που θα μπορούσαν να αφεθούν ελεύθεροι από αυτήν την Κυριακή. Η λίστα περιλαμβάνει 70 γυναίκες (μία είναι ανήλικη) και 25 άνδρες, οι 9 εκ των οποίων είναι μικρότεροι των 18 ετών. Σύμφωνα με πληροφορίες του υπουργείου, ο νεότερος είναι 16 ετών. Μόνο οι επτά από αυτούς συνελήφθησαν πριν από τις 7 Οκτωβρίου 2023, την ημέρα που η Χαμάς εξαπέλυσε την άνευ προηγουμένου επίθεσή της στο ισραηλινό έδαφος.

Οι συνομιλίες για κατάπαυση του πυρός μέσω διαπραγματευτών από το Κατάρ, την Αίγυπτο και τις ΗΠΑ διήρκησαν αρκετούς μήνες και δεν ήταν λίγες οι φορές που οι ελπίδες για μία συμφωνία εκεχειρίας εξανεμίζονταν. Τώρα οι βασικοί παίκτες ήταν όλοι μέσα σε ένα κτίριο στην Ντόχα μέχρι που η συμφωνία τελικά έκλεισε.

Η σύναψη μιας συμφωνίας ήταν κοντά εδώ και αρκετό καιρό, αλλά πάντα κάτι πήγαινε στραβά στο τέλος: μια πηγή περιέγραψε μια προσπάθεια της τελευταίας στιγμής για να αποτραπεί η κατάρρευση της συμφωνίας, ενώ στηνόταν το βήμα από όπου ο πρωθυπουργός του Κατάρ θα ανακοίνωνε τα ευχάριστα νέα. “Κυριολεκτικά, οι διαπραγματεύσεις συνεχίζονταν μέχρι και 10 λεπτά πριν τη συνέντευξη Τύπου. Έτσι κατέληξαν όλα την τελευταία στιγμή,” ανέφερε στο BBC πηγή που γνωρίζει τη διαδικασία.

Γιατί τώρα;

Η συμφωνία δεν προέκυψε από το πουθενά. Το γενικό πλαίσιο της συμφωνίας που επιτεύχθηκε στις 15 Ιανουαρίου ήταν σε μεγάλο βαθμό ίδιο με την πρόταση που παρουσίασε ο Πρόεδρος Τζο Μπάιντεν κατά τη διάρκεια ομιλίας του στον Λευκό Οίκο τον περασμένο Μάιο. Η συμφωνία ακολουθεί μια προσέγγιση η οποία αποτελείται από τρεις φάσεις και περιλαμβάνει κατάπαυση του πυρός, απελευθέρωση Ισραηλινών ομήρων με αντάλλαγμα Παλαιστίνιους κρατουμένους και σταδιακή αποχώρηση του ισραηλινού στρατού από τη Γάζα. Ωστόσο, πηγές ανέφεραν ότι η δυναμική των συνομιλιών άλλαξε στα μέσα Δεκεμβρίου, και ο ρυθμός επιταχύνθηκε.

Η Χαμάς, η οποία βρισκόταν ήδη σε δύσκολη θέση μετά τη δολοφονία του ηγέτη της, Γιαχία Σίνουαρ, στη Γάζα δύο μήνες νωρίτερα, είχε απομονωθεί ολοένα και περισσότερο. Ο σύμμαχός της στη βάση του Λιβάνου, η Χεζμπολάχ, είχε επίσης χάσει τη δύναμή της και είχε συμφωνήσει σε εκεχειρία με το Ισραήλ. Παράλληλα, η υποστηριζόμενη από το Ιράν κυβέρνηση του Μπασάρ αλ-Άσαντ στη Συρία είχε καταρρεύσει.

Η άποψη στην Ουάσιγκτον είναι ότι η Χαμάς αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την ιδέα ότι «το ιππικό ερχόταν να τη σώσει», όπως είπε ένας Αμερικανός αξιωματούχος. Ένας Ισραηλινός αξιωματούχος, που θέλησε να διατηρήσεις την ανωνυμία του, ανέφερε ότι η Χαμάς “δεν βιαζόταν” να κλείσει μια συμφωνία και “επέβαλλε όρους” αντί να διαπραγματεύεται. Ωστόσο, αυτό άλλαξε μετά τον θάνατο του Σίνουαρ και τις επιχειρήσεις του Ισραήλ εναντίον των συμμάχων της Χαμάς στην περιοχή.

Επιπλέον, ο αξιωματούχος σημείωσε ότι υπήρξε “ορμή που δημιουργήθηκε από τις δύο αμερικανικές κυβερνήσεις” – τον Λευκό Οίκο του Μπάιντεν και την εισερχόμενη ομάδα Τραμπ. “Δεν μπορούσαμε να πετύχουμε μια τέτοια συμφωνία μέχρι να αλλάξουν οι συνθήκες,” πρόσθεσε.

Στις 12 Δεκεμβρίου, η διαπραγματευτική ομάδα του Μπάιντεν επισκέφθηκε τον Ισραηλινό πρωθυπουργό Μπενιαμίν Νετανιάχου. Στη συνάντηση συμμετείχαν ο σύμβουλος εθνικής ασφάλειας Τζέικ Σάλιβαν, ο απεσταλμένος για τη Μέση Ανατολή Μπρετ ΜακΓκέρκ και ο διευθυντής της CIA Μπιλ Μπερνς.

Αμερικανός αξιωματούχος, που μίλησε στο BBC υπό τον όρο της ανωνυμίας, ανέφερε ότι η συνάντηση διήρκεσε “αρκετές ώρες” και επικεντρώθηκε στη “νέα εξίσωση” και στο πώς θα προωθηθούν οι εντατικές συνομιλίες για τη Γάζα μετά την εκεχειρία στον Λίβανο.

Ο ρόλος του Τραμπ

Σε αυτό το σημείο υπήρχε κι ένας νέος παράγοντας στο παιχνίδι: ο Ντόναλντ Τραμπ. Στις 16 Δεκεμβρίου, λίγες εβδομάδες μετά τη νίκη του Τραμπ, το BBC μίλησε με αξιωματούχο της Χαμάς o οποίος ήταν αισιόδοξος για τις προσπάθειες κατάπαυσης του πυρός, υπονοώντας ότι οι συνομιλίες έδειχναν πλέον να είναι πιο σοβαρές.

Ο αξιωματούχος, ο οποίος είχε συμμετάσχει σε κάθε γύρο συνομιλιών από τον Νοέμβριο του 2023, φάνηκε να έχει καθησυχαστεί από το γεγονός ότι ένας σύμβουλος του εκλεγμένου Αμερικανού προέδρου έστειλε μήνυμα στους μεσολαβητές, δηλώνοντας ότι ο Τραμπ ήθελε μια συμφωνία πριν από την ανάληψη των καθηκόντων του.

Ο Τραμπ είχε επίσης προειδοποιήσει ότι “θα πληρώσουν ακριβά” αν η Χαμάς δεν συμφωνούσε να απελευθερώσει τους ομήρους – αλλά ο Παλαιστίνιος αξιωματούχος παρέμενε ανυποχώρητος.

“Αυτή τη φορά, η πίεση δεν θα περιοριστεί στη Χαμάς, όπως συνέβαινε επί κυβέρνησης Μπάιντεν,” δήλωσε. “Θα υπάρχει πίεση και στον Νετανιάχου. Αυτός είναι που μπλοκάρει τη συμφωνία, και ο Τραμπ φαίνεται να το καταλαβαίνει πολύ καλά.”

Tα “κλειδιά” και η “εξίσωση” για την απελευθέρωση

Ωστόσο, η πρόβλεψη του ίδιου αξιωματούχου ότι η συμφωνία θα μπορούσε να επιτευχθεί μέχρι τα Χριστούγεννα αποδείχθηκε υπεραισιόδοξη. Κατά τη διάρκεια του Δεκεμβρίου, η διαδικασία παρέμενε σε αδιέξοδο. Το Ισραήλ απέκλεισε δημοσίως την απελευθέρωση ορισμένων υψηλού προφίλ κρατουμένων, ενώ ο Λευκός Οίκος κατηγόρησε τη Χαμάς ότι δημιουργούσε εμπόδια όσον αφορά την απελευθέρωση των ομήρων.

Αξιωματούχος της κυβέρνησης Μπάιντεν δήλωσε: “Η Χαμάς αρνιόταν να συμφωνήσει στη λίστα των ομήρων που θα απελευθερώνονταν στην πρώτη φάση της συμφωνίας. Αυτό είναι θεμελιώδες. Πρόκειται για μια συμφωνία απελευθέρωσης ομήρων. Αν δεν συμφωνήσεις στη λίστα των ομήρων που θα απελευθερωθούν, δεν μπορεί να υπάρξει συμφωνία.”

Ο ίδιος αξιωματούχος ανέφερε ότι η Χαμάς ισχυριζόταν ψευδώς ότι δεν γνώριζε την τοποθεσία των ομήρων, προσθέτοντας: “Μείναμε σταθεροί και ουσιαστικά αποχωρήσαμε από το τραπέζι μέχρι που η Χαμάς συμφώνησε στη λίστα των ομήρων.”

Ανώνυμος Ισραηλινός αξιωματούχος δήλωσε ότι η Χαμάς προσπάθησε να αποκρύψει τον αριθμό των ζωντανών ομήρων και “επιδίωξε να υπαγορεύσει ότι θα μας στείλει μόνο νεκρά σώματα.”

Από την πλευρά της, η Χαμάς ισχυρίστηκε ότι το Ισραήλ προσέθεσε αυθαίρετα 11 ονόματα στη λίστα των ομήρων που ήθελε να απελευθερωθούν στην πρώτη φάση. Η Χαμάς θεώρησε αυτούς τους ανθρώπους έφεδρους στρατιώτες και, επομένως, μη επιλέξιμους να απελευθερωθούν μαζί με τις γυναίκες, τους τραυματίες και τους ηλικιωμένους ομήρους που είχαν συμφωνηθεί για την πρώτη φάση.

Στις 3 Ιανουαρίου υπήρξε φαινομενική πρόοδος όταν η Χαμάς πρότεινε την απελευθέρωση 110 Παλαιστίνιων κρατουμένων που εκτίουν ισόβια, ως αντάλλαγμα.

Το πλαίσιο για τέτοιου είδους ανταλλαγές είχε πλέον εδραιωθεί. Για κάθε όμηρο που θα απελευθέρωνε η Χαμάς, το Ισραήλ θα έπρεπε να παρέχει αυτό που ονομάστηκε στις διαπραγματεύσεις “κλειδί” – δηλαδή έναν συμφωνημένο αριθμό ή ακόμη και συγκεκριμένα πρόσωπα από την πλευρά των Παλαιστίνιων κρατουμένων.

Αμερικανός αξιωματούχος ανέφερε: “Υπάρχει μια εξίσωση για το πόσοι Παλαιστίνιοι κρατούμενοι θα απελευθερωθούν. Για παράδειγμα, για γυναίκες στρατιώτες υπάρχει ένα κλειδί. Για ηλικιωμένους άνδρες, υπάρχει ένα άλλο κλειδί. Για γυναίκες πολίτες, ένα τρίτο. Όλα αυτά έχουν καθοριστεί, και οι κρατούμενοι έχουν ονοματιστεί, εκατοντάδες και εκατοντάδες στη λίστα.”

Ο φάκελος ανταλλαγής στις διαπραγματεύσεις – οι Παλαιστίνιοι κρατούμενοι έναντι των ομήρων που κρατούσε η Χαμάς – έγινε γνωστός ως “τα κλειδιά”. Κατά τη διάρκεια αυτής της φάσης των συνομιλιών, η Χαμάς υποχώρησε επίσης σε δύο μακροχρόνιες απαιτήσεις: την πλήρη αποχώρηση των ισραηλινών δυνάμεων από τη Γάζα στην πρώτη φάση και τη δέσμευση του Ισραήλ σε μια συνολική κατάπαυση του πυρός, αναφέρει το BBC.

Αντιλαμβανόμενος την πιθανότητα συμφωνίας, ο Αιγύπτιος μεσολαβητής έστειλε επειγόντως στη Ντόχα τον Υποστράτηγο Άχμεντ Άμπντελ Χάλεκ, υπεύθυνο για το παλαιστινιακό χαρτοφυλάκιο στις αιγυπτιακές μυστικές υπηρεσίες. Μετά από συνάντηση με εκπροσώπους της Χαμάς, εξασφάλισε την επιβεβαίωση ότι η οργάνωση θα έκανε αυτό που ένας ανώτερος αξιωματούχος της Χαμάς περιέγραψε ως “οδυνηρές παραχωρήσεις”.

Ωστόσο, στις 6 Ιανουαρίου, σύμφωνα με Παλαιστίνιο αξιωματούχο, το Ισραήλ απέρριψε την πρόταση που είχε καταθέσει η Χαμάς για τους 11 ομήρους. Σε απάντηση, η Χαμάς έστειλε στο BBC και σε άλλα μέσα ενημέρωσης μια λίστα με ονόματα και ηλικίες 34 Ισραηλινών ομήρων. Δύο ημέρες αργότερα, βρέθηκε στη Γάζα το πτώμα ενός από αυτούς – του Γιόσεφ ΑλΖαγιάντι.

Η λίστα περιλάμβανε έφεδρους στρατιώτες, κάτι που έδειχνε ότι η Χαμάς ήταν διατεθειμένη να τους απελευθερώσει στην πρώτη φάση.

Αυτό φαινόταν να είναι μια προσπάθεια να φέρει σε δύσκολη θέση τον Νετανιάχου και να κινητοποιήσει τις οικογένειες των ομήρων στο Ισραήλ και παγκοσμίως, ώστε να πιέσουν τον πρωθυπουργό να αποδεχθεί τη συμφωνία. Ήταν επίσης ένδειξη ότι η Χαμάς δεν είχε εγκαταλείψει τη διαπραγμάτευση.

Λίγα μέτρα μακριά

Καθώς οι διαπραγματεύσεις έφταναν στο τελικό τους στάδιο, οι συναντήσεις που διαρκούσαν όλο και περισσότερες ώρες. Τον τελευταίο μήνα, είχαν εξελιχθεί σε αυτό που ονομάζεται “διαπραγματεύσεις εγγύτητας”, με τις δύο πλευρές στο ίδιο διώροφο κτίριο, σύμφωνα με πολλούς αξιωματούχους που γνωρίζουν τις λεπτομέρειες.

Ανώτερος Αμερικανός αξιωματούχος ανέφερε ότι η αντιπροσωπεία της Χαμάς βρισκόταν στον πρώτο όροφο και αυτή του Ισραήλ στον επάνω. Οι μεσολαβητές μετέφεραν χαρτιά μεταξύ τους, με χάρτες για τις προτάσεις απόσυρσης ισραηλινών στρατευμάτων και λεπτομέρειες για ομήρους ή κρατουμένους που επρόκειτο να απελευθερωθούν να αλλάζουν χέρια συνεχώς.

“Αυτό απαιτεί τεράστια δουλειά και, πρέπει να πω, όλα αυτά δεν είχαν οριστικοποιηθεί πλήρως παρά μόνο τις [τελικές] ώρες,” δήλωσε ο αξιωματούχος.

Μέσα στο κτίριο, οι αντιπροσωπείες συναντούσαν ξεχωριστά ανώτερα στελέχη από το Κατάρ και την Αίγυπτο. Μεταξύ αυτών που ασχολήθηκαν στενά με τις λεπτομέρειες ήταν ο πρωθυπουργός του Κατάρ, Μοχάμεντ μπιν Αμπντουλραχμάν Αλ Θάνι.

Δύο κρίσιμα ζητήματα βρίσκονταν στο επίκεντρο των τελικών φάσεων των συνομιλιών: οι λίστες απελευθέρωσης των ομήρων που κρατούσε η Χαμάς και των Παλαιστινίων κρατουμένων που κρατούσε το Ισραήλ, καθώς και οι θέσεις για την απόσυρση ισραηλινών στρατευμάτων από κατοικημένες περιοχές στη Γάζα κατά την πρώτη φάση της εκεχειρίας.

Μέχρι τις 9 Ιανουαρίου, η πίεση είχε αυξηθεί ακόμα περισσότερο. Ο απεσταλμένος του Τραμπ, ο απεσταλμένος του Μπάιντεν και ο επικεφαλής των αιγυπτιακών μυστικών υπηρεσιών συγκεντρώθηκαν στη Ντόχα για μια διαπραγμάτευση η οποία διήρκησε οκτώ ώρες.

Ανώτερος Αιγύπτιος αξιωματούχος δήλωσε στο BBC: “Είμαστε πολύ κοντά για να φτάσουμε σε συμφωνία.” Είχε επιτευχθεί συμφωνία για το 90% των εκκρεμών ζητημάτων, αλλά απαιτούνταν περαιτέρω συνομιλίες.

Ο Στιβ Γουίτκοφ, ο πρόσφατα διορισμένος απεσταλμένος του Τραμπ για τη Μέση Ανατολή, στάλθηκε στο Τελ Αβίβ για να συναντήσει τον Νετανιάχου. Αν και δεν είχε αναλάβει ακόμη επίσημα τα καθήκοντά του, ο Αμερικανός μεγιστάνας ακινήτων από τη Νέα Υόρκη είχε εμπλακεί όλο και περισσότερο στις συνομιλίες. Ήταν έτοιμος να αναλάβει μια αποστολή που αποδείχθηκε καθοριστική.

“Ο Τραμπ θέλει συμφωνία – τώρα φροντίστε να γίνει”

Όταν ο απεσταλμένος του Τραμπ στη Μέση Ανατολή έφτασε στο Ισραήλ στις 11 Ιανουαρίου, ήταν Σάββατο. Ο Γουίτκοφ κλήθηκε να περιμένει μέχρι να περάσει ημέρα πριν συναντήσει τον Νετανιάχου, αλλά ο ίδιος, παραβιάζοντας το έθιμο του Σαββάτου, αρνήθηκε και απαίτησε να συναντήσει τον πρωθυπουργό αμέσως.

Ο Νετανιάχου φαίνεται πως δέχθηκε έντονες πιέσεις κατά τη διάρκεια της συνάντησης, και η παρέμβαση από την πλευρά του Τραμπ για να παραμερίσει η ισραηλινή κυβέρνηση τις τελικές της επιφυλάξεις φαίνεται να ήταν καθοριστική. Η συνάντηση φέρεται να ήταν έντονη και το μήνυμα του επερχόμενου προέδρου ήταν σαφές: “Ο Τραμπ θέλει συμφωνία – τώρα φροντίστε να γίνει.”

Σχολιάζοντας τις συνομιλίες, Ισραηλινός αξιωματούχος που ζήτησε να παραμείνει ανώνυμος χαρακτήρισε τη συνάντηση “πολύ σημαντική.” Όταν ο Γουίτκοφ επέστρεψε στη Ντόχα, παρέμεινε στον χώρο των διαπραγματεύσεων, περνώντας χρόνο με τον απεσταλμένο του Μπάιντεν, Μπρετ ΜακΓκέρκ, σε αυτό που δύο Αμερικανοί αξιωματούχοι περιέγραψαν ως μια “σχεδόν πρωτοφανή” προσπάθεια μετάβασης στην αμερικανική διπλωματία.

Αυτή την εβδομάδα, ο αξιωματούχος της Χαμάς, Μπασέμ Ναΐμ, δήλωσε στο Al Arabiya ότι “δεν μπορούσε να φανταστεί πως [η συμφωνία] θα ήταν δυνατή χωρίς την πίεση της εισερχόμενης κυβέρνησης υπό τον Πρόεδρο Τραμπ” – αναφερόμενος ειδικά στην παρουσία του Γουίτκοφ στις συνομιλίες.

Πλέον, η πιθανότητα επίτευξης συμφωνίας είχε αρχίσει να γίνεται γνωστή και οι δημόσιες προσδοκίες αυξάνονταν – ιδιαίτερα μεταξύ των οικογενειών των ομήρων και των Παλαιστινίων που είχαν εκτοπιστεί στη Γάζα. Οι τελευταίες 72 ώρες των διαπραγματεύσεων περιλάμβαναν συνεχή ανταλλαγή εγγράφων για τις λεπτομέρειες της εφαρμογής της συμφωνίας.

Στις 12 Ιανουαρίου, ανώτερος Παλαιστίνιος αξιωματούχος που γνώριζε τις συνομιλίες δήλωσε: “Όλοι οι αξιωματούχοι βρίσκονται εδώ, στο ίδιο κτίριο.” Πρόσθεσε: “Βρισκόμαστε λίγα βήματα μακριά από μια συμφωνία.” Η συνάντηση διήρκεσε έξι ώρες, αλλά, όπως και άλλες φορές στο παρελθόν, προέκυψε αδιέξοδο.

Αυτή τη φορά, η διαφωνία αφορούσε τον μηχανισμό επιστροφής των εκτοπισμένων ατόμων από τη νότια Γάζα προς τον βορρά. Το Ισραήλ ήθελε να ελέγξει εκείνους που θα επέστρεφαν και τα οχήματά τους για να διασφαλίσει ότι δεν θα μεταφέρονταν μαχητές ή στρατιωτικός εξοπλισμός – κάτι που η Χαμάς αρνήθηκε να δεχθεί. Οι μεσολαβητές πρότειναν να διεξάγουν τους ελέγχους τεχνικές ομάδες από το Κατάρ και την Αίγυπτο. Και οι δύο πλευρές συμφώνησαν, και έτσι επιλύθηκε ένα από τα τελευταία μεγάλα αδιέξοδα.

Στις 15 Ιανουαρίου, λίγο μετά τις 18:00, ένας διαπραγματευτής της Χαμάς έγραψε σε μήνυμα προς το BBC: “Όλα τελείωσαν.” Το βήμα ετοιμαζόταν. Μια συμφωνία που κάποτε φαινόταν αδύνατη είχε πλέον πάρει μορφή.