Γιατί ο Τραμπ θέλει τα ορυκτά της Ουκρανίας – Ο ρόλος της Ρωσίας

Οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ουκρανία φαίνεται να έχουν “κλείσει” τη συμφωνία που θα δώσει στην Ουάσινγκτον πρόσβαση στους ανεκμετάλλευτους ορυκτούς πόρους της Ουκρανίας, με αντάλλαγμα επενδύσεις και –όπως ελπίζει το Κίεβο– συγκεκριμένες εγγυήσεις ασφαλείας.

Μιλώντας σε δημοσιογράφους την Τετάρτη, ο Ουκρανός πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι χαρακτήρισε τη συμφωνία ως μια πιθανή «μεγάλη επιτυχία», τόνισε ότι η έκβασή της εξαρτάται από τις συνομιλίες με τον Αμερικανό πρόεδρο Ντόναλντ Τραμπ και πως δεν έχουν συμφωνηθεί ακόμη αμερικανικές εγγυήσεις ασφαλείας, ενώ χαρακτήρισε τη συμφωνία περισσότερο ως «συμφωνία – πλαίσιο».

Ο Ντόναλντ Τραμπ στη συνέχεια της ημέρας δήλωσε ότι οι Ευρωπαίοι, όχι οι Ηνωμένες Πολιτείες, πρέπει να παράσχουν εγγυήσεις ασφαλείας στην Ουκρανία στο πλαίσιο ενός σχεδίου διευθέτησης της σύγκρουσης με τη Ρωσία.

“Δεν θα παράσχω εγώ εγγυήσεις ασφαλείας…”, δήλωσε ο Αμερικανός πρόεδρος κατά τη διάρκεια της πρώτης συνεδρίασης του υπουργικού συμβουλίου του στον Λευκό Οίκο. “Θα ζητήσουμε από την Ευρώπη να το πράξει γιατί, ξέρετε, η Ευρώπη είναι ο άμεσος γείτονάς τους, ωστόσο εμείς θα διασφαλίσουμε ότι όλα πάνε καλά”.

Τι περιλαμβάνει η συμφωνία

Το προσχέδιο της συμφωνίας που έχει διαρρεύσει σε μια σειρά από αμερικανικά ΜΜΕ, περιέχει ελάχιστες λεπτομέρειες για το περιεχόμενό της. Και ενώ ο Τραμπ είχε δηλώσει την Τρίτη (25/02) ότι οι δύο πλευρές «έχουν ουσιαστικά διαπραγματευτεί τη συμφωνία τους για τις σπάνιες γαίες και διάφορα άλλα θέματα», ο Ζελένσκι εμφανίστηκε πιο επιφυλακτικός.

Το προσχέδιο αυτό, σύμφωνα με όσα έχουν γίνει γνωστά, προβλέπει τη δημιουργία ενός «επενδυτικού ταμείου ανασυγκρότησης», το οποίο θα διαχειρίζονται από κοινού οι κυβερνήσεις των ΗΠΑ και της Ουκρανίας, όπως σημειώνει το CNN.

Ο Ουκρανός πρωθυπουργός Ντένις Σμίγκαλ δήλωσε την Τετάρτη ότι το Κίεβο σχεδιάζει να κατευθύνει το 50% των εσόδων από μελλοντικά έργα εκμετάλλευσης φυσικών πόρων στο συγκεκριμένο ταμείο, με στόχο την ανατροφοδότηση επενδύσεων σε νέες υποδομές.

Ο ίδιος διευκρίνισε ότι η συμφωνία δεν θα αφορά υφιστάμενα κοιτάσματα, εγκαταστάσεις, άδειες ή δικαιώματα εκμετάλλευσης που συνδέονται με τους φυσικούς πόρους της Ουκρανίας.

«Μιλάμε αποκλειστικά για μελλοντικές άδειες, νέα έργα ανάπτυξης και σχετική υποδομή», τόνισε.

Τι θέλει να κερδίσει ο Τραμπ από τη συμφωνία

Ο Τραμπ δήλωσε το Σαββατοκύριακο ότι «προσπαθεί να πάρει τα χρήματα πίσω», αναφερόμενος στη βοήθεια που είχε παρασχεθεί στην Ουκρανία από την προηγούμενη αμερικανική κυβέρνηση.

Αρχικά, οι ΗΠΑ απαίτησαν μερίδιο 500 δισ. δολαρίων από τις σπάνιες γαίες και άλλους ορυκτούς πόρους της Ουκρανίας, ως αντάλλαγμα για την οικονομική και στρατιωτική βοήθεια που έχει ήδη δοθεί στο Κίεβο. Ο Ζελένσκι απέρριψε αυτό το αίτημα, λέγοντας ότι μια τέτοια συμφωνία θα ισοδυναμούσε με «πώληση της χώρας». Σε απάντηση, ο Τραμπ τον χαρακτήρισε «δικτάτορα».

Όταν ρωτήθηκε την Τρίτη τι θα λάβει η Ουκρανία από τη συμφωνία για τα ορυκτά, ο Τραμπ απάντησε: «350 δισ. δολάρια, πολύ στρατιωτικό εξοπλισμό και το δικαίωμα να συνεχίσει να μάχεται», επαναλαμβάνοντας έναν ψευδή ισχυρισμό που έχει κάνει στο παρελθόν.

Σύμφωνα με το Ινστιτούτο Kiel για την Παγκόσμια Οικονομία, μια γερμανική δεξαμενή σκέψης που παρακολουθεί στενά τη βοήθεια προς την Ουκρανία, οι ΗΠΑ είχαν δεσμευτεί συνολικά για περίπου 124 δισ. δολάρια στρατιωτικής και οικονομικής βοήθειας.

Ο Τραμπ ξεκαθάρισε ότι οι εγγυήσεις ασφαλείας δεν αποτελούν μέρος της συμφωνίας, δηλώνοντας: «Έχουμε σχεδόν ολοκληρώσει τη συμφωνία μας για τις σπάνιες γαίες και διάφορα άλλα θέματα», προσθέτοντας ότι η ασφάλεια της Ουκρανίας «θα εξεταστεί αργότερα».

Ένα προσχέδιο της συμφωνίας, που είδε το CNN την Τετάρτη, δεν περιλαμβάνει συγκεκριμένους αριθμούς ή λεπτομέρειες για το ποσοστό συμμετοχής των ΗΠΑ στο επενδυτικό ταμείο.

Ωστόσο, ο Ζελένσκι ήταν κατηγορηματικός ότι η Ουκρανία δεν θα επιστρέψει χρήματα που της έχουν ήδη δοθεί από τις ΗΠΑ στο πλαίσιο αυτής της συμφωνίας.

«Δεν πρόκειται να δεχτώ ούτε 10 σεντς ως αποπληρωμή χρέους σε αυτή τη συμφωνία. Διαφορετικά, θα δημιουργηθεί ένα επικίνδυνο προηγούμενο», δήλωσε την Τετάρτη σε συνέντευξη Τύπου στο Κίεβο.

Τι επιδιώκει η Ουκρανία από τη συμφωνία

Τα ορυκτά αποθέματα της Ουκρανίας βρίσκονται εδώ και χρόνια στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος των συμμάχων της, και το Κίεβο τα έχει εντάξει στη στρατηγική του για τη διασφάλιση υποστήριξης από τη Δύση.

Ο Ζελένσκι έχει καταστήσει σαφές ότι θέλει εγγυήσεις ασφαλείας να αποτελούν μέρος της συμφωνίας.

Μάλιστα, κάποια από τα σημαντικά κοιτάσματα βρίσκονται ήδη σε περιοχές που τελούν υπό ρωσική κατοχή. Ο Ουκρανός πρόεδρος έχει υποστηρίξει ότι ένας από τους βασικούς λόγους για τους οποίους η Δύση πρέπει να συνεχίσει να στηρίζει την Ουκρανία είναι να αποτρέψει την πτώση αυτών των στρατηγικά σημαντικών πόρων στα χέρια του Κρεμλίνου.

«Τα κοιτάσματα κρίσιμων ορυκτών πόρων στην Ουκρανία, μαζί με τις παγκοσμίως σημαντικές δυνατότητες της χώρας σε ενέργεια και παραγωγή τροφίμων, αποτελούν έναν από τους βασικούς στόχους της Ρωσίας σε αυτόν τον πόλεμο. Και ταυτόχρονα, είναι η δική μας ευκαιρία για ανάπτυξη», δήλωσε ο Ζελένσκι τον Οκτώβριο, παρουσιάζοντας το «Σχέδιο Νίκης».

Η Ναταλία Κατσερ-Μπούτσκοφσκα, συνιδρύτρια του Ουκρανικού Ταμείου Βιώσιμων Επενδύσεων, δήλωσε ότι μια τέτοια συμφωνία δεν μπορεί να λειτουργήσει χωρίς εγγυήσεις ασφαλείας.

«Για να αποκτήσουν οι ΗΠΑ πρόσβαση σε αυτά τα κοιτάσματα, η Ουκρανία πρέπει πρώτα να ανακτήσει τον έλεγχο αυτών των περιοχών, να τις αποναρκοθετήσει και να ανοικοδομήσει τις υποδομές», εξήγησε.

Το προσχέδιο που είδε το CNN δεν περιλαμβάνει συγκεκριμένες εγγυήσεις ασφαλείας. Ωστόσο, αναφέρει ότι οι ΗΠΑ «στηρίζουν τις προσπάθειες της Ουκρανίας να αποκτήσει τις απαραίτητες εγγυήσεις ασφαλείας για τη διασφάλιση μιας διαρκούς ειρήνης».

Γιατί ο Τραμπ επιδιώκει με τέτοιο σθένος την επίτευξη συμφωνίας για τα ορυκτά;

Ορυκτά όπως ο γραφίτης, το λίθιο, το ουράνιο και τα 17 χημικά στοιχεία που αποτελούν τις σπάνιες γαίες είναι ζωτικής σημασίας τόσο για την οικονομική ανάπτυξη όσο και για την εθνική ασφάλεια.

Αυτά τα υλικά είναι απαραίτητα για την παραγωγή ηλεκτρονικών συσκευών, καθαρών ενεργειακών τεχνολογιών (όπως οι ανεμογεννήτριες, τα δίκτυα ενέργειας και τα ηλεκτρικά οχήματα) καθώς και για ορισμένα οπλικά συστήματα. Οι ΗΠΑ βασίζονται σε μεγάλο βαθμό στις εισαγωγές για τα κρίσιμα ορυκτά που χρειάζονται – και πολλές από αυτές προέρχονται από την Κίνα, η οποία κυριαρχεί στην παγκόσμια αγορά εδώ και χρόνια.

Σύμφωνα με το Κέντρο Στρατηγικών και Διεθνών Σπουδών (CSIS), η Κίνα είναι υπεύθυνη για σχεδόν το 90% της παγκόσμιας επεξεργασίας σπάνιων γαιών. Επιπλέον, είναι ο μεγαλύτερος παραγωγός γραφίτη και τιτανίου στον κόσμο, καθώς και ένας από τους βασικούς παράγοντες στην αγορά του λιθίου.

Οι ειδικοί προειδοποιούν εδώ και χρόνια ότι η εξάρτηση από την Κίνα για στρατηγικά υλικά ενέχει σοβαρούς κινδύνους. Όμως, η πρόσφατη ένταση στις εμπορικές σχέσεις μεταξύ ΗΠΑ και Πεκίνου καθιστά ακόμα πιο επιτακτική την ανάγκη της Ουάσινγκτον να αναζητήσει εναλλακτικούς προμηθευτές.

Οι ΗΠΑ δεν είναι οι μόνες που έχουν βάλει στο στόχαστρο τους φυσικούς πόρους της Ουκρανίας.

Το 2021, η Ευρωπαϊκή Ένωση υπέγραψε μνημόνιο κατανόησης με την Ουκρανία, χαράσσοντας το πλαίσιο για μελλοντικές επενδύσεις στην εξόρυξη ορυκτών.

Αντίστοιχα, η κυβέρνηση Μπάιντεν προετοίμασε ένα παρόμοιο έγγραφο το 2023, σύμφωνα με το οποίο οι ΗΠΑ θα προωθούσαν επενδυτικές ευκαιρίες στον εξορυκτικό τομέα της Ουκρανίας σε αμερικανικές εταιρείες, με αντάλλαγμα οικονομικά κίνητρα και τη δέσμευση του Κιέβου σε καλές επιχειρηματικές και περιβαλλοντικές πρακτικές.

Πόσο μεγάλα είναι τα αποθέματα της Ουκρανίας;

Ο Τραμπ αναφέρεται επανειλημμένα στη συμφωνία ως συμφωνία για τις σπάνιες γαίες, όμως πιθανότατα εννοεί γενικότερα τα κρίσιμα ορυκτά.

Η Ουκρανία δεν διαθέτει παγκοσμίως σημαντικά αποθέματα σπάνιων γαιών. Ωστόσο, είναι πλούσια σε γραφίτη, λίθιο, τιτάνιο, βηρύλλιο και ουράνιο – όλα ορυκτά που περιλαμβάνονται στη λίστα των «κρίσιμων ορυκτών» των ΗΠΑ.

Παρά το πλούσιο υπέδαφός της, ο εξορυκτικός τομέας της Ουκρανίας παραμένει σε μεγάλο βαθμό ανεκμετάλλευτος. Με τον πόλεμο να έχει αποδυναμώσει σοβαρά την οικονομία της χώρας, είναι σχεδόν αδύνατο για το Κίεβο να εξορύξει αυτά τα ορυκτά χωρίς ξένες επενδύσεις.

«Τα περισσότερα έργα παραμένουν σε φάση εξερεύνησης, χωρίς εγκαταστάσεις μεγάλης κλίμακας για την επεξεργασία των ορυκτών», δήλωσε η Ναταλία Κατσερ-Μπούτσκοφσκα, πρώην βουλευτής της Ουκρανίας και επικεφαλής κοινοβουλευτικής επιτροπής για την ενεργειακή ασφάλεια.

«Η εξόρυξη αυτών των ορυκτών θα είναι εξαιρετικά ακριβή, απαιτώντας χρόνια προετοιμασίας, δισεκατομμύρια δολάρια σε επενδύσεις, υποδομές και εκπαίδευση προσωπικού, πριν ξεκινήσει η παραγωγή», πρόσθεσε, σημειώνοντας ότι ο εξορυκτικός τομέας της χώρας πάσχει από υποδομές που έχουν καταστραφεί στον πόλεμο, έλλειψη επενδύσεων και τεχνολογική καθυστέρηση.

Πώς αντιδρά η Ρωσία;

Η επιστροφή του Τραμπ στον Λευκό Οίκο έχει ήδη αλλάξει δραστικά τη στάση των ΗΠΑ απέναντι στη Ρωσία.

Ανώτατοι Αμερικανοί και Ρώσοι αξιωματούχοι συναντήθηκαν στη Σαουδική Αραβία νωρίτερα αυτόν τον μήνα για να συζητήσουν το τέλος του πολέμου στην Ουκρανία – χωρίς να καλέσουν το Κίεβο ή τους Ευρωπαίους συμμάχους του στις συνομιλίες.

Ο Τραμπ δήλωσε τη Δευτέρα ότι βρίσκεται σε «σοβαρές διαπραγματεύσεις» με τη Ρωσία για τον τερματισμό του πολέμου και ότι «προσπαθεί να κλείσει κάποιες οικονομικές συμφωνίες» με τη Μόσχα, επικαλούμενος τα «τεράστια αποθέματα σπάνιων γαιών» της Ρωσίας.

Την ίδια μέρα, ο Βλαντίμιρ Πούτιν δήλωσε ότι η Μόσχα είναι έτοιμη να συνεργαστεί με αμερικανικές εταιρείες για την εξόρυξη σπάνιων γαιών, τόσο στη Ρωσία όσο και σε περιοχές της Ουκρανίας που βρίσκονται υπό ρωσική κατοχή.

«Η Ρωσία είναι μία από τις κορυφαίες χώρες σε αποθέματα σπάνιων μετάλλων», ανέφερε ο Πούτιν σε συνέντευξή του σε ρωσικά κρατικά μέσα.

«Όσον αφορά τις νέες περιοχές, είμαστε επίσης ανοιχτοί σε ξένους επενδυτές – υπάρχουν σημαντικά αποθέματα και εκεί», πρόσθεσε, αναφερόμενος στις ουκρανικές περιοχές που ελέγχονται από τη Ρωσία.

Αυτή η δήλωση ενισχύει τις ανησυχίες ότι η Ρωσία επιδιώκει να χρησιμοποιήσει τους ορυκτούς πόρους της Ουκρανίας ως διαπραγματευτικό όπλο σε οποιαδήποτε ειρηνευτική διαδικασία.