Γιατί πρέπει να επιτρέπεται στους ηλικιωμένους να αλλάζουν τη νόμιμη ηλικία τους

* Το άρθρο του επιστήμονα βιοηθικής στο πανεπιστήμιο του Όσλο, Joona Räsänen δημοσιεύτηκε στο Aeon. Τo Αeon, είναι διαδικτυακό περιοδικό, που θέτει μεγάλα ερωτήματα, αναζητώντας φρέσκες απαντήσεις και μια νέα οπτική στην κοινωνική πραγματικότητα, την επιστήμη, τη φιλοσοφία και τον πολιτισμό. Το NEWS 24/7 αναδημοσιεύει κάθε εβδομάδα μια ιστορία για όσους λατρεύουν την πρωτότυπη σκέψη πάνω σε παλιά και νέα ζητήματα.

Ας υποθέσουμε ότι κατά μέσο όρο είστε σε καλύτερη κατάσταση από άλλα άτομα της ηλικίας σας. Είστε πιο ικανοί από αυτούς: πιο γρήγοροι, πιο ζωηρoί, πιο ζωντανοί. Νιώθετε και αυτοχαρακτηρίζεστε νεότεροι από την επίσημη ηλικία σας. Ωστόσο, παρ’ όλη τη νεανική σας ενέργεια, βιώνετε διακρίσεις και λόγω της μεγαλύτερης ηλικίας σας. Δεν μπορείτε να βρείτε δουλειά ή, αν το κάνετε, μπορεί να κερδίζετε λιγότερα από μερικούς από τους νεότερους συναδέλφους σας απλώς και μόνο λόγω προχωρημένης ηλικίας. Το ερώτημα είναι, θα πρέπει να σας επιτραπεί να αλλάξετε την “επίσημη” ηλικία σας για να αποφύγετε αυτές τις διακρίσεις και να ταιριάξετε καλύτερα στο πώς θεωρείτε τον εαυτό σας και αισθάνεστε;

Το ερώτημα πήρε “σάρκα και οστά” πέρυσι όταν ο 69χρονος Ολλανδός Emile Ratelband ζήτησε από δικαστήριο να αλλάξει την ημερομηνία γέννησής του για να είναι 20 χρόνια νεότερος (αυτό, όπως πιστεύει, θα τον βοηθούσε να βρει ταίρι σε ιστότοπους γνωριμιών). Ενώ μπορεί κανείς να αμφισβητήσει τα κίνητρα του Ratelband, υπάρχουν μερικοί άνθρωποι που είναι σοβαροί στην επιδίωξή τους να γίνουν επίσημα νεότεροι. Υπάρχουν καλοί ηθικοί λόγοι για τους οποίους θα πρέπει να τους επιτραπεί να αλλάξουν τη νόμιμη ηλικία τους. Αν και θεωρητικά δεν είμαι αντίθετος στην αύξηση της ηλικίας των νεότερων ατόμων, για τους παρόντες σκοπούς θα επικεντρωθώ μόνο στη μείωση της επίσημης ηλικίας κάποιου.

Η αλλαγή ηλικίας θα πρέπει να επιτρέπεται όταν πληρούνται οι ακόλουθες τρεις προϋποθέσεις. Πρώτον, το άτομο κινδυνεύει να υποστεί διακρίσεις λόγω ηλικίας. Δεύτερον, το σώμα και το μυαλό του ατόμου είναι σε καλύτερη κατάσταση από ό,τι θα περίμενε κανείς με βάση τη χρονολογική ηλικία του (δηλαδή, το άτομο είναι βιολογικά νεότερο από ότι είναι χρονολογικά). Τρίτον, το άτομο δεν αισθάνεται ότι η νόμιμη ηλικία του ταιριάζει.

Η ιδέα της αλλαγής της νόμιμης ηλικίας συναντά συχνά τις ίδιες λίγες αρχικές αντιρρήσεις. Για παράδειγμα, κάποιοι υποστηρίζουν ότι η αλλαγή ηλικίας είναι αδύνατη και η κοινωνία δεν μπορεί να επιτρέψει κάτι που είναι αδύνατο. Αυτή η αντίθεση μπορεί να ερμηνευτεί με δύο τρόπους. Σύμφωνα με τον πρώτο, η ηλικία είναι αναγκαστικά και πάντα χρονολογική ηλικία. Η ηλικία είναι, εξ ορισμού, μόνο ένας μετρητής του πόσο καιρό υπάρχει κάτι και τίποτα άλλο. Δεδομένου ότι κανείς δεν μπορεί να ταξιδέψει πίσω στο χρόνο, απλά δεν μπορεί να αλλάξει την ηλικία του.

Η δεύτερη ερμηνεία αναφέρει ότι η αλλαγή ηλικίας, στην πράξη, θα σήμαινε αλλαγή της ημερομηνίας γέννησης στα έγγραφα ταυτοποίησης. Επειδή κάποιος είτε έχει γεννηθεί είτε δεν έχει γεννηθεί μια συγκεκριμένη ημέρα, η αλλαγή της ημερομηνίας γέννησης θα σήμαινε ότι δίνονται ψευδείς πληροφορίες και δεν θα πρέπει να επιτρέπεται κάτι τέτοιο σε επίσημα έγγραφα.

Η πρώτη ερμηνεία δεν είναι απολύτως πειστική. Η ηλικία δεν αναφέρεται πάντα στον χρόνο που υπάρχει κάτι. Για παράδειγμα, το ουίσκι δεν παλαιώνει σε ένα μπουκάλι. Η “ηλικία” ενός ουίσκι αναφέρεται μόνο στο χρόνο μεταξύ της απόσταξης και της εμφιάλωσης. Ένα ουίσκι 21 ετών είναι ακόμα 21 ετών παρόλο που είναι σε μπουκάλι εδώ και 10 χρόνια. Έτσι, ενώ το ουίσκι υπάρχει, χρονολογικά, εδώ και 31 χρόνια, λέμε (δικαίως) ότι το ουίσκι είναι 21 ετών. Αυτό συμβαίνει γιατί η χρονολογική ηλικία του ουίσκι δεν έχει σημασία.

Τώρα, ας υποθέσουμε ότι είναι δυνατή η κρυοσυντήρηση των ζωντανών ανθρώπινων όντων σε εξαιρετικά χαμηλή θερμοκρασία για δεκάδες χρόνια, και με αυτόν τον τρόπο μειώνεται ο βιολογικός ρυθμός γήρανσής τους, ας πούμε, στο 10% του κανονικού ρυθμού. Ένα άτομο που είναι παγωμένο στην ηλικία των 40 ετών και ξυπνάει μετά από 100 χρόνια θα είναι βιολογικά σε καλή κατάσταση όσο ένας 50χρονος. Σίγουρα ο νόμος δεν πρέπει να τον αντιμετωπίζει ως 140 ετών, παρόλο που υπάρχει τόσο καιρό;

Ίσως θα πείτε ότι αυτό που είναι κατάλληλο για κατεψυγμένους ανθρώπους σε ένα υποθετικό σενάριο δεν είναι κατάλληλο για πραγματικούς ανθρώπους στον πραγματικό κόσμο. Ωστόσο, η διαφορά μεταξύ των πειραμάτων σκέψης αυτού του είδους και των περιπτώσεων στον πραγματικό κόσμο είναι μόνο μια διαφορά σταδίου, όχι μια διαφορά στο είδος. Στον πραγματικό κόσμο επίσης, οι άνθρωποι γερνούν με διαφορετικούς ρυθμούς.

Το πόσο γρήγορα καταρρέουν οι σωματικές και διανοητικές μας λειτουργίες και πόσο γρήγορα φθείρονται τα κύτταρα μας εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, όπως η γενετική, η επιγενετική και οι συνήθειες του τρόπου ζωής, όπως η διατροφή και η άσκηση. Στον τομέα της γηριατρικής, η βιολογική ηλικία είναι ένας ευρέως χρησιμοποιούμενος όρος. Ενώ υπάρχει μικρή συναίνεση για το πώς θα πρέπει να προσδιοριστεί, ορισμένες εκτιμήσεις της βιολογικής ηλικίας προβλέπουν τη θνησιμότητα με μεγαλύτερη ακρίβεια από τη χρονολογική ηλικία. Οι άνθρωποι που υπάρχουν για εξίσου μεγάλο χρονικό διάστημα μπορούν να γεράσουν με ποικίλους ρυθμούς βιολογικά. Γιατί λοιπόν πρέπει να είναι ίδια η νόμιμη ηλικία τους εάν η βιολογική τους ηλικία είναι τόσο διαφορετική;

Η δεύτερη ερμηνεία της αντίθεσης στην αλλαγή της νόμιμης ηλικίας αναφέρει ότι αυτό θα απαιτούσε την παραποίηση της ημερομηνίας γέννησης στα έγγραφα ταυτότητας. Για να κατανοήσουμε το πρόβλημα με αυτήν την ένσταση, πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι μόνο σε σπάνιες περιπτώσεις ενδιαφερόμαστε για την ημερομηνία γέννησης ενός ατόμου. Όταν ένας έφηβος προσπαθεί να αγοράσει αλκοόλ, η υπάλληλος θέλει να μάθει την ημερομηνία γέννησής του μόνο για να ελέγξει αν είναι αρκετά μεγάλος (χρονολογικά) για να πιει αλκοόλ. Η ημερομηνία γέννησης είναι απλώς ένας τρόπος για να μάθει αυτές τις πληροφορίες. Δεν είναι κάτι που την ενδιαφέρει αυτό καθαυτό.

Τι θα γινόταν αν τα έγγραφα ταυτοποίησής μας ήταν απλώς εφαρμογές smartphone που δείχνουν την ηλικία μας άμεσα (π.χ. 30 χρόνια) και όχι έμμεσα μέσω της ημερομηνίας γέννησής μας (π.χ. 27 Αυγούστου 1989); Εάν η χρονολογική ηλικία δεν έχει σημασία, όπως έχω υποστηρίξει, τότε θα πρέπει να επιτρέπεται στους ανθρώπους να αλλάζουν αυτή την “ηλικία” στις ταυτότητές τους για να ταιριάζει με τη βιολογική και όχι τη χρονολογική τους ηλικία. Αυτό δεν θα ήταν ψέματα ή παραποίηση αρχείων, επειδή απλώς δεν θα υπήρχε ημερομηνία γέννησης για παραποίηση (θυμηθείτε, σε αυτό το υποθετικό σενάριο, η ηλικία των ανθρώπων είναι άμεσα ορατή, ενώ στον πραγματικό κόσμο είναι έμμεσα ορατή από την ημερομηνία γέννησης). Αλλά αν η αλλαγή ηλικίας θα μπορούσε να επιτραπεί σε αυτό το υποθετικό σενάριο, γιατί να μην επιτρέπεται στον πραγματικό κόσμο; Είναι πραγματικά τόσο σημαντικό το πώς παρουσιάζουμε την ηλικία μας, δηλώνοντας άμεσα πόσο χρονών είμαστε, ή έμμεσα δηλώνοντας την ημερομηνία γέννησής μας (και υπολογίζοντας τα έτη από αυτήν); Δεν νομίζω.

Ίσως ανησυχείτε ότι η αλλαγή της νόμιμης ηλικίας θα μπορούσε να οδηγήσει σε κάποιες ανησυχητικές καταστάσεις. Ας υποθέσουμε ότι ένας 70χρονος άνδρας θέλει να αλλάξει την ηλικία του στα 50. Ας υποθέσουμε περαιτέρω ότι ο άνδρας έκανε μια κόρη όταν ήταν 18 ετών. Εάν ο 70χρονος γίνει 50 ετών, τότε θα είναι νομικά νεότερος από την 52χρονη κόρη του. Αν και αυτό το αποτέλεσμα είναι παράλογο και κάτι που δεν έχουμε αντιμετωπίσει πριν, δεν είναι προφανές ότι είναι αδύνατο να το αντιμετωπίσουμε. Ακριβώς επειδή είναι ασυνήθιστο δεν σημαίνει ότι είναι λάθος.

Η αλλαγή της νόμιμης ηλικίας θα πρέπει να επιτρέπεται διότι θα μπορούσε να αποτρέψει το κακό των διακρίσεων, ενώ από μόνη της δεν βλάπτει κανέναν. Ίσως, μερικές φορές, να είναι εύκολο να εκτιμηθεί η χρονολογική ηλικία ενός ατόμου, ακόμη και αν έχει αλλάξει η νόμιμη ηλικία του. Ωστόσο, αυτό δεν οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η αλλαγή ηλικίας είναι πάντα μια κακή ιδέα που δεν πρέπει ποτέ να επιτρέπεται.

Οι διακρίσεις σε βάρος ανθρώπων λόγω της ηλικίας τους είναι πραγματικό φαινόμενο. Θα πρέπει να επικεντρωθούμε στις προκαταλήψεις και τις άδικες συμπεριφορές εναντίον των ηλικιωμένων. Αλλά δεν είμαι αισιόδοξος για την αλλαγή της πολιτιστικής στάσης σχετικά με την ηλικία, επομένως για ένα άτομο που αντιμετωπίζει διακρίσεις, η αλλαγή της νόμιμης ηλικίας θα μπορούσε να είναι μια εφικτή και πρακτική λύση.