Η επόμενη μέρα στο Ιράν μετά τον θάνατο του προέδρου Ραΐσι

Αβεβαιότητα και αναπάντητα ερωτήματα κυριαρχούν στο Ιράν μετά τον θάνατο του Εμπραχίμ Ραΐσι, ο οποίος έχασε τη ζωή του σε ηλικία 63 ετών κατά τη συντριβή ελικοπτέρου στο οποίο επέβαινε.

Ο Ραΐσι αναδείχθηκε μέσα από τους κόλπους του θεοκρατικού καθεστώτος του Ιράν. Από τη θέση του εισαγγελέα αναρριχήθηκε στην προεδρία, ενώ προετοιμαζόταν να γίνει ο επόμενος ανώτατος ηγέτης.

Ο θάνατός του, ωστόσο, ανατρέπει τα σενάρια σχετικά με το ποιος θα αντικαταστήσει τελικά τον 85χρονο ανώτατο ηγέτη, Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ, η υγεία του οποίου βρίσκεται εδώ και καιρό στο επίκεντρο έντονου ενδιαφέροντος.

Η τραγική κατάληξη του σκληροπυρηνικού προέδρου του Ιράν δεν αναμένεται να αλλάξει την κατεύθυνση της ιρανικής πολιτικής ή να ταρακουνήσει την Ισλαμική Δημοκρατία. Ωστόσο, θα δοκιμάσει ένα σύστημα όπου οι συντηρητικοί σκληροπυρηνικοί κυριαρχούν πλέον σε όλους τους κλάδους της εξουσίας.

«Το σύστημα θα επιμείνει στις συνταγματικές διαδικασίες για να δείξει τη λειτουργικότητά του, ενώ θα αναζητήσει ένα νέο πρόσωπο που θα μπορεί να διατηρήσει τη συντηρητική ενότητα και την πίστη στον Χαμενεΐ» παρατηρεί στο BBC η δρ Sanam Vakil, διευθυντής του προγράμματος για τη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική στη δεξαμενή σκέψης Chatham House.

Οι αντίπαλοι του Ραΐσι θα χαιρετίσουν την αποχώρηση ενός πρώην εισαγγελέα που κατηγορείται ότι είχε καθοριστικό ρόλο στη μαζική εκτέλεση πολιτικών κρατουμένων τη δεκαετία του 1980, την οποία ο ίδιος αρνήθηκε · ελπίζουν, δε, ότι το τέλος της διακυβέρνησής του θα επισπεύσει το τέλος αυτού του καθεστώτος.

Για τους κυβερνώντες συντηρητικούς του Ιράν, από την άλλη, η κρατική κηδεία θα είναι μια ευκαιρία να αρχίσουν να στέλνουν μηνύματα συνέχειας του καθεστώτος.

Μια άλλη κρίσιμη θέση που πρέπει να καλυφθεί είναι αυτή που κατέχει αυτός ο κατώτερος στην ιεραρχία κληρικός στη Συνέλευση των Εμπειρογνωμόνων, το όργανο που είναι εξουσιοδοτημένο να επιλέξει τον νέο ανώτατο ηγέτη. «Ο Ραΐσι ήταν ένας πιθανός διάδοχος επειδή, όπως και ο ίδιος ο Χαμενεΐ όταν έγινε ανώτατος ηγέτης, ήταν σχετικά νέος, πολύ πιστός, αφοσιωμένος στο σύστημα» λέει η Δρ Βακίλ για αυτή την αδιαφανή διαδικασία επιλογής, όπου πολλά πρόσωπα φαίνεται να είναι υποψήφια, συμπεριλαμβανομένου του γιου του ανώτατου ηγέτη, Μοτζταμπά Χαμενεΐ.

Ακόμη και πριν επιβεβαιωθεί επίσημα ο θάνατος του Ραΐσι, ο Αγιατολάχ μετέφερε με ανάρτησή του στο Χ ότι «ο ιρανικός λαός δεν πρέπει να ανησυχεί, δεν θα υπάρξει καμία διαταραχή στις υποθέσεις της χώρας».

Η πιο άμεση πολιτική πρόκληση θα είναι η διεξαγωγή πρόωρων προεδρικών εκλογών, με την εξουσία να μεταβιβάζεται προσωρινά στον αντιπρόεδρο Μοχάμαντ Μοχμπέρ· οι νέες εκλογές πρέπει να διεξαχθούν εντός 50 ημερών.

Σημειώνεται ότι θα έρθουν λίγους μήνες μετά τις βουλευτικές εκλογές του Μαρτίου, κατά τις οποίες σημειώθηκε ρεκόρ χαμηλής συμμετοχής σε μια χώρα που κάποτε υπερηφανευόταν για τη μεγάλη συμμετοχή σε αυτές τις διαδικασίες.

Οι πρόσφατες εκλογές, συμπεριλαμβανομένης της αναμέτρησης του 2021 που έφερε τον Ραΐσι στην προεδρία, χαρακτηρίστηκαν επίσης από τον συστηματικό αποκλεισμό των μετριοπαθών και μεταρρυθμιστικών αντιπάλων από το εποπτικό όργανο.

«Οι πρόωρες προεδρικές εκλογές θα μπορούσαν να δώσουν στον Χαμενεΐ και στα ανώτερα κλιμάκια του κράτους την ευκαιρία να αντιστρέψουν αυτή την πορεία για να δώσουν στους ψηφοφόρους έναν τρόπο να επιστρέψουν στην πολιτική διαδικασία» λέει ο Μοχάμαντ Αλί Σαμπανί, συντάκτης του ειδησεογραφικού ιστοτόπου Amwaj.media με έδρα το Λονδίνο. «Αλλά, δυστυχώς, μέχρι στιγμής δεν έχουμε ενδείξεις ότι το κράτος είναι έτοιμο και πρόθυμο να κάνει ένα τέτοιο βήμα».

Όμως, ακόμη και στις τάξεις του Ραΐσι, δεν φαίνεται να υπάρχει προφανής διάδοχος. «Υπάρχουν διαφορετικά στρατόπεδα εντός αυτής της συντηρητικής ομάδας, συμπεριλαμβανομένων ατόμων που είναι πιο σκληροπυρηνικά και άλλων που θεωρούνται πιο ρεαλιστές» επισημαίνει ο Hamidreza Azizi, συνεργάτης στο SWP, think tank με έδρα το Βερολίνο.

Όποιος αναλάβει τη θέση του Ραΐσι, κληρονομεί μια απαγορευτική ατζέντα και πολλούς περιορισμούς στην άσκηση εξουσίας. Ο τελευταίος λόγος στη λήψη αποφάσεων, στην Ισλαμική Δημοκρατία, ανήκει πάντα στον Ανώτατο Ηγέτη.

Η εξωτερική πολιτική, ιδίως στην περιοχή, αποτελεί προνόμιο του Σώματος Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης (IRGC), το οποίο ασκεί αυξανόμενη εξουσία. Ο πρόεδρος δεν ήταν αυτός που «έκανε κουμάντο» πριν από μήνες, όταν το Ιράν αντιμετώπισε πρωτοφανείς εντάσεις με τον μεγαλύτερο εχθρό του, το Ισραήλ, λόγω του καταστροφικού πολέμου του Ισραήλ στη Γάζα.

Στο εσωτερικό μέτωπο, καθώς προήδρευε των καθημερινών εργασιών, οι Ιρανοί αγωνίζονταν να αντιμετωπίσουν τις βαθύτερες οικονομικές δυσκολίες που συνδέονται με τις εξουθενωτικές διεθνείς κυρώσεις, καθώς και με την κακοδιαχείριση και τη διαφθορά.

Ο πληθωρισμός εκτοξεύθηκε σε ποσοστό άνω του 40%, ενώ η αξία του νομίσματος ριάλ βυθίστηκε.

Επί των ημερών του, η Ισλαμική Δημοκρατία κλονίστηκε από το μεγαλύτερο κύμα αντικυβερνητικών διαδηλώσεων που γνώρισε η χώρα μετά την Ισλαμική Επανάσταση του 1979.

Ένα χρόνο μετά την εκλογή του, ο Ραΐσι διέταξε αυστηρότερη εφαρμογή του ιρανικού «νόμου περί χιτζάμπ και αγνότητας», περιορίζοντας τις ελευθερίες των γυναικών ως προς την εξωτερική τους εμφάνιση αλλά και τη συμπεριφορά τους. Μερικές εβδομάδες μετά τη διαταγή, η Μαχσά Αμινί, νεαρή Ιρανή κουρδικής καταγωγής, πέθανε υπό κράτηση ενώ είχε συλληφθεί από την αστυνομία ηθών για παραβίαση του συγκεκριμένου νόμου.

Ακολούθησαν πολύμηνες διαδηλώσεις, που αποτέλεσαν μία από τις σοβαρότερες προκλήσεις για την εξουσία των κληρικών ηγετών του Ιράν μετά την Ισλαμική Επανάσταση του 1979. Σε αυτές, πρωτοστάτησε μια νέα γενιά γυναικών, οι οποίες εστίασαν την οργή τους κυρίως προς τον Ανώτατο Ηγέτη και το ίδιο το σύστημα.

Ομάδες ανθρωπίνων δικαιωμάτων υποστηρίζουν ότι εκατοντάδες άνθρωποι σκοτώθηκαν κατά την καταστολή, ενώ χιλιάδες συνελήφθησαν.

«Έχοντας εκλεγεί με τη χαμηλότερη καταγεγραμμένη συμμετοχή σε προεδρικές εκλογές στην ιστορία του Ιράν, ο Ραΐσι δεν είχε τη λαϊκή εντολή του προκατόχου του, Ρουχανί» τονίζει ο Μοχάμαντ Αλί Σαμπανί, αναφερόμενος στον μεταρρυθμιστή ηγέτη Χασάν Ρουχανί, η αρχική δημοτικότητα του οποίου τροφοδοτήθηκε εν μέρει από την πυρηνική συμφωνία-ορόσημο του 2015, η οποία κατέρρευσε όταν ο πρόεδρος Τραμπ απέσυρε μονομερώς τις ΗΠΑ από αυτήν, τρία χρόνια αργότερα.

Οι έμμεσες συνομιλίες μεταξύ της κυβέρνησης του προέδρου Μπάιντεν και της ομάδας του Ραΐσι δεν σημείωσαν μεγάλη πρόοδο. «Απέφυγε μεγάλο μέρος της οργής που στρέφονταν κατά του Ρουχανί από τους αντιπάλους της Ισλαμικής Δημοκρατίας, εν μέρει επειδή απλώς θεωρήθηκε λιγότερο ισχυρός και αποτελεσματικός» εξηγεί ο Σαμπανί.