Η Κολομβία του Πέτρο σε τροχιά αναζήτησης εναλλακτικών προοδευτικών πολιτικών

Οι Κολομβιανοί στον πρώτο γύρο (29 Μάη) αρχικά και ακολούθως στον δεύτερο (19 Ιουνίου) οριστικά να αποφάσισαν διαβούν τον Ρουβίκωνα, εκλέγοντας για πρώτη φορά στην ιστορία της χώρας πρόεδρο από τον χώρο της Αριστεράς, τον άλλοτε αντάρτη Γκουστάβο Πέτρο και αντιπρόεδρο την μαύρη, αφρικανικών καταβολών, ακτιβίστρια υπέρ της οικολογίας και ενεργό μέλος του φεμινιστικού κινήματος Φράνσια Μάρκεθ. Η υποψηφιότητα της Μάρκεθ, μάλιστα, εκτιμάται ότι συνεισέφερε ώστε να επιτευχθεί ο διττός στόχος της πολιτικής «ενεργοποίησης» αφροκολομβιανών στις ακτές του Ατλαντικού και του Ειρηνικού, όπου η αριστερή συμμαχία «Ιστορική Συμφωνία» με επικεφαλής τον Πέτρο αναδείχθηκε πλειοψηφική δύναμη, αλλά και της προσέλκυσης ψήφων από μεσοαστικά στρώματα μεγάλων πόλεων που για πολλές δεκαετίες αντιτάσσονταν στα προτάγματα της Αριστεράς.

Οι διαδηλώσεις και τα κοινωνικά κινήματα υπέρ των δικαιωμάτων των γυναικών και κατά της αστυνομικής βίας, η αποτυχημένη εφαρμογή του δόγματος «Νόμος και Τάξη» σε ο, τι αφορά τον τερματισμό του Εμφυλίου Πολέμου από κοινού με την αμοιβαία αθέτηση (αρχικά εκ μέρους της κυβέρνησης και εν συνεχεία από μικρές ομάδες ανταρτών στην κολομβιανή επαρχία) της Ειρηνευτικής Συμφωνίας του 2016 μεταξύ των δύο πλευρών που ξεκίνησε έναν νέο κύκλο αίματος από το 2018 στη χώρα και κυρίως το αίτημα της κοινωνίας για μια ριζική ανακατανομή του πλούτου άνοιξαν τον δρόμο σε αυτό που φάνταζε μέχρι και πριν από λίγα χρόνια ως «αδιανόητο» και «ακατόρθωτο». Με σχετικά μικρή, αν και ελαφρώς υψηλότερη συγκριτικά με τις δύο τελευταίες εκλογικές αναμετρήσεις συμμετοχή στις κάλπες (περίπου 55 % στον πρώτο και 58 % στον δεύτερο γύρο), η -εκφράζοντας το με τρόπο αντιφατικό που καταδεικνύει την αντιφατικότητας της συνθήκης- «αναμενόμενη ανατροπή σκηνικού» στην πολιτική ηγεσία της βορειότερης χώρας στην Λατινική Αμερική έχει πλέον συντελεσθεί.

Ακόμη μεγαλύτερη «αντίφαση» πάντως αποτελεί το γεγονός ότι ο κύριος αντίπαλος του Γκουστάβο Πέτρο, ο (κατά δήλωσή του «κεντρώος») μεγαλοεπιχειρηματίας Ροδόλφο Ερνάντεθ, αν και στην προεκλογική του εκστρατεία επικαλούνταν επανειλημμένως την ανάγκη για την «εκθρόνιση της πολιτικής ελίτ» κατά κύριο λόγο των συντηρητικών κομμάτων που κατείχαν και συχνά λυμαίνονταν την εξουσία, επικράτησε με διαφορά του Πέτρο τόσο στον πρώτο όσο και στον δεύτερο γύρο τόσο σχεδόν στο σύνολο των επαρχιών που χαρακτηρίζονται ως «προπύργια» της Δεξιάς, στις δασώδεις επαρχίες της Κεντρικής Κολομβίας που απαρτίζονται από περιοχές αγροτικές (π.χ. τόποι παραγωγής του καφέ όπως οι Risaralde, Caldes όπου ο Ερνάντεθ επικράτησε στον 2ο γύρο με ποσοστό 55-60 %) όσο και σε μεγάλες σε πληθυσμό περιφέρειες όπου κατοικούν στην μεγάλη τους πλειονότητα λευκοί, όπως η Antioquia και η Santander (Ερνάντεθ περίπου 70 % στον 2ο γύρο).

Με πιο απλά λόγια, οι εκπρόσωποι των συγκεκριμένων κοινωνικών ομάδων και πολιτικών ελίτ, αλλά και πολλοί από τους βυθισμένους στην ένδεια χρόνιους υποστηρικτές τους στήριξαν τον Ερνάντεθ (ο οποίος φαινομενικά τους κατέκρινε) προκειμένου «να μείνει μακριά ο Πέτρο», όπως άλλωστε δήλωσε χαρακτηριστικά ο τρίτος σε ψήφους στον πρώτο γύρο, κοινός υποψήφιος της Δεξιάς Φεντερίκο Γκουτιέρεθ. Στον αντίποδα, ο Πέτρο επικράτησε στην περιφέρεια Amazonas (η πλέον νότια της Κολομβίας) στην οποία συνήθως «καθρεπτίζονται» τα αποτελέσματα ολόκληρης της χώρας με 54% στον δεύτερο γύρο, ενώ κυριάρχησε στην πρωτεύουσα και μεγαλύτερη πόλη Μπογκοτά, όπου είχε διατελέσει επί σειρά ετών Δήμαρχος και εμφανίστηκαν έντονα στοιχεία ταξικότητας της ψήφου, αφού η συμμαχία της Αριστεράς επικράτησε με 47 και 65,5% στους δύο γύρους, αντίστοιχα.

Παρότι συνδυαστικά τα ποσοστά Ερνάντεθ και Γκουτιέρεθ υπερέβαιναν το 50 % με βάση τα αποτελέσματα του πρώτου γύρου (περίπου 28% και 24%, αντίστοιχα), και παρόλο που οι πρώτες δημοσκοπήσεις (έως και τις 5 Ιουνίου περίπου) έδειχναν με βάση αυτά μία άνετη επικράτηση του Ερνάντεθ στον δεύτερο γύρο έναντι του Πέτρο, που είχε πρωτεύσει με 40 % στον πρώτο γύρο, το κλίμα αντιστράφηκε τόσο δημοσκοπικά τις επόμενες μέρες βαδίζοντας προς την ημέρα της κάλπης, όσο και την ίδια αυτή ημέρα, κατά την οποία κινητοποιήθηκαν να ψηφίσουν περίπου 1,2 εκατομμύριο άνθρωποι περισσότεροι απ’ ότι στον πρώτο γύρο, με τη συμμετοχή να αυξάνεται ιδιαίτερα στις παραλιακές περιοχές στις οποίες είχε ήδη δημιουργηθεί μια πλατιά λαϊκή βάση υπέρ του Πέτρο. Διαψεύστηκαν επομένως τόσο οι δημοσκοπήσεις, οι οποίες στον 1ο γύρο δεν εμφάνιζαν καν ως πιθανό το σενάριο ο Ερνάντεθ να προσπεράσει τον Γκουτιέρεθ σε ψήφους όσο και εκείνοι που ήλπιζαν ότι για μία ακόμη φορά θα έπαιζε καθοριστικό ρόλο το ισχυρό μέχρι και το 2017 «αντι-αριστερό» ρεύμα στην Κολομβία, προϊόν της μακρόχρονης εμφύλιας σύρραξης μεταξύ κυβερνητικού στρατού και ένοπλων ανταρτών (αργότερα δυστυχώς και ναρκεμπόρων) της FARC. Πάντως ο Ερνάντεθ μιάμιση μόλις ώρα μετά την έναρξη της καταμέτρησης των αποτελεσμάτων συνεχάρη τηλεφωνικά τον Πέτρο αναγνωρίζοντας την ήττα του, μη δικαιώνοντας τις φήμες που τον ήθελαν να ξεκινά έναν νέο «ανένδοτο αγώνα» κατά πάντων, στα πρότυπα του Ντόναλντ Τράμπ.

Σε κάθε περίπτωση, η νέα κυβέρνηση έχει μπροστά της να υπερβεί πολυάριθμες προκλήσεις προκειμένου να εφαρμόσει όσα εξήγγειλε.

Παρά το αρχικό συγχαρητήριο τηλεφώνημα του Άντονι Μπλίνκεν στον Πέτρο, οι ΗΠΑ σίγουρα δεν παραβλέπουν το πρόγραμμα του δεύτερου για «άνοιγμα» στην Βενεζουέλα, 10 περίπου χρόνια μετά το «πάγωμα» των σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών, ούτε φυσικά τις προθέσεις του για «τερματισμό της εξάρτησης της Κολομβίας από ξένες χώρες σε ορυκτά καύσιμα7». Η επούλωση των τραυμάτων του Εμφυλίου Πολέμου και η εμπέδωση ενός αφηγήματος «εθνικής συμφιλίωσης», ταυτόχρονα με μεταβολές υπέρ των εργαζομένων στις εργασιακές σχέσεις και οικονομικής φύσεως μεταρρυθμίσεις όπως η επιβολή φόρων στους πλέον εύπορους για την στήριξη ενός πληρέστερου και πιο αποτελεσματικού κράτους πρόνοιας με τον αγώνα για την καταπολέμηση της παράνομης διακίνησης ναρκωτικών και του οργανωμένου εγκλήματος που μαστίζει τη χώρα μοιάζει δύσκολο εγχείρημα για την νεοσύστατη κυβέρνηση του Πέτρο, η οποία θα αναλάβει επισήμως την διακυβέρνηση της χώρας τον Αύγουστο. Οι Κολομβιανοί πολίτες όμως εμπιστευόμενοι σε μια από τις πιο κρίσιμες στιγμές για τη χώρα τους μία προοδευτική συμμαχία κεντροαριστερών, αριστερών και οικολογικών δυνάμεων έχουν θέσει τον πήχη αρκετά ψηλότερα απ’ όσο ίσως θα πίστευαν οι περισσότεροι μελετητές και αναλυτές των πολιτικών εξελίξεων στη Λατινική Αμερική. Στη συνέχεια θα φανεί εάν η ιστορία θα τους δικαιώσει.

** Ο Άρης Παπαδόπουλος είναι πολιτικός επιστήμονας, επιστημονικός συνεργάτης Ινστιτούτου Εναλλακτικών Πολιτικών ΕΝΑ.