Η Λατινική Αμερική φλέγεται: Το πώς και το γιατί σε Χιλή, Βενεζουέλα, Αργεντινή, Βραζιλία και Εκουαδόρ

Κάποτε οι διεθνείς αναλυτές αποκαλούσαν την Λατινική Αμερική ως την πίσω αυλή των ΗΠΑ. Και η αλήθεια είναι ότι δεν είχαν άδικο. Στα χρόνια του ψυχρού πολέμου, η πανίσχυρη αμερικανική διπλωματία και, όταν χρειαζόταν, η CIA προωθούσαν με σχετική άνεση τα αμερικανικά συμφέροντα από το Εκουαδόρ και τη Βενεζουέλα μέχρι τη Γη του Πυρός. Αποτέλεσμα αυτών των ενεργειών ήταν η συνεχής πολιτική ανωμαλία στις χώρες της περιοχής αλλά παράλληλα και η δημιουργία μίας εξεγερσιακής συνείδησης και κουλτούρας που σήμερα όχι απλά αναβιώνει αλλά ενισχύεται και παίρνει διαφορετικά χαρακτηριστικά.

Στις μέρες μας βέβαια οι ΗΠΑ δεν παίζουν μόνες τους στη Λατινική Αμερική. Ακόμα και οι Κινέζοι, από την άλλη άκρη της γης, έχουν βάλει για τα καλά το πόδι τους και τα λεφτά τους (για παράδειγμα η χώρα από την οποία προέρχονται οι μεγαλύτερες ξένες επενδύσεις στη Χιλή είναι η Κίνα) ενώ και οι Ρώσοι φροντίζουν ότι τους δίνεται ευκαιρία, να φωνάζουν παρών.

Την ίδια ώρα οι εντάσεις ξαναφουντώνουν. Οι συνταγές του ΔΝΤ που εφαρμόζονται σε κάποιες από τις χώρες της Λατινικής Αμερικής δεν μπορούν πλέον να γίνονται αποδεκτές από τους πολίτες, τουλάχιστον όχι χωρίς αντίσταση, ενώ σε άλλες έχει γίνει πλήρως κατανοητό ότι υπάρχουν και άλλοι δρόμοι που οδηγούν στην ευημερία εκτός από αυτούς που προτείνουν οι δυτικοί. Θα έλεγε κανείς ότι από το την Αργεντινή μέχρι και την Κολομβία η ήπειρος βρίσκεται σε αναβρασμό και οι πολιτικές εξελίξεις μοιάζουν με κινούμενη άμμο που καταπίνει μία-μία τις εύκολες προβλέψεις. Τι ακριβώς συμβαίνει σήμερα στην America Latina; Μερικές από τις απαντήσεις έρχονται στο παρακάτω κείμενο.

Αργεντινή: Το έγκλημα του Μάκρι έφερε εποχές 2001

Τον Δεκέμβριο του 2001 ο Φερνάντο Ντε Λα Ρούα αποχώρησε από το προεδρικό μέγαρο της Αργεντινής με το…ελικόπτερο για να γλιτώσει από την οργή του συγκεντρωμένου πλήθους. Ο Μαουρίτσιο Μάκρι, ως προς αυτό, είναι πιο τυχερός. Αποχώρησε αφού έχασε τις εκλογές, κανονικά και συντεταγμένα.

Θα έλεγε όμως κανείς ότι ο μέχρι πρότινος πρόεδρος της Αργεντινής συναγωνίστηκε σε εγκληματικές πολιτικές τον Ντε Λα Ρούα. Επί των ημερών του όλα έγιναν χειρότερα. Ο πληθωρισμός όχι μόνο αυξήθηκε αλλά έφτασε σε ιστορικό υψηλό 27 ετών. Η ισοτιμία του πέσο με το αμερικανικό δολάριο χειροτέρευε διαρκώς. Η φτώχεια, την οποία υποτίθεται ότι θα μείωνε ο Μάκρι, αυξήθηκε επίσης σημαντικά και ως συνήθως ήρθε να διαλύσει τη ζωή των πιο αδύναμων. Αίφνης, οι κοινωνικές κουζίνες στο Μπουένος Αϊρες και τις άλλες μεγάλες πόλεις απέκτησαν περισσότερους “πελάτες”.

Σ’ αυτόν τον οικονομικό ζόφο, ο Μάκρι επέλεξε το δρόμο που κάθε νεοφιλελεύθερος θα επέλεγε. Νέο δάνειο από το ΔΝΤ. Και μάλιστα το μεγαλύτερο που έχει δώσει το ταμείο στην ιστορία του. Μεγαλύτερο των 50 δις δολαρίων! Αυτό ήταν. Το Κουτί της Πανδώρας είχε ήδη ανοίξει.

Ο Μάκρι πίστεψε ότι οι περίπου 20 μήνες που είχε μπροστά του από τη σύναψη της δανειακής σύμβασης (η οποία, φυσικά, συνοδεύτηκε από τις συνήθεις συνταγές λιτότητας του Ταμείου) μέχρι τις προεδρικές εκλογές, θα ήταν χρόνος αρκετός για να αντιστρέψει τα εις βάρος του δεδομένα. Διαψεύστηκε οικτρά παρά το γεγονός ότι τα ΜΜΕ που τον στήριζαν κατέβαλλαν πολύ μεγάλες προσπάθειες να εξωραϊσουν την πραγματικότητα. Στις εκλογές της προηγούμενης Κυριακής ο Αλμπέρτο Φερνάντες θριάμβευσε αλλά ταυτόχρονα πήρε την “καυτή” πατάτα στα χέρια του. Πώς θα ανακουφίσει τη χώρα και πώς θα καταφέρει να απαλλάξει την Αργεντινή από το βραχνά του ΔΝΤ;

Δύσκολο, αν μην τι άλλο, το εγχείρημα για το νέο πρόεδρο ο οποίος εξασφάλισε τη νίκη έχοντας στο πλευρό του τα αδύναμα και φτωχά στρώματα της αργεντίνικης κοινωνίας. Ο Φερνάντες θα έχει δίπλα του την αντιπρόεδρο (και πρώην πρόεδρο) Κριστίνα Φερνάντες η οποία όμως κατηγορείται για διαφθορά (για υποθέσεις που αφορούν την προεδρική θητεία της) και έχει ανοιχτά πολλά μέτωπα με τη δικαιοσύνη. Οι Αργεντίνοι πάντως έχουν αποδείξει ότι όταν τα πράγματα γίνονται οριακά, ξέρουν τον τρόπο για να δηλώσουν παρόντες στα κοινωνικά δρώμενα. Επί ημερών Μάκρι, οι κινητοποιήσεις έδωσαν και πήραν, ιδιαίτερα μετά τη συμφωνία για το δάνειο-μαμούθ αναγκάζοντας τον πρώην πρόεδρο σε μερικές άτακτες υποχωρήσεις.

Χιλή: Και όμως, το φάντασμα του Πινοσέτ είναι ακόμα εκεί

Οι Χιλιάνοι έχουν τη φήμη του πειθαρχημένου λαού, γι’ αυτό και άλλωστε πολλοί τους αποκαλούν “Γερμανούς της Λατινικής Αμερικής”. Πρόκειται μάλλον για φενάκη. Η πειθαρχία στον πληθυσμό αυτής της χώρας επιβλήθηκε με την απόλυτη δύναμη των όπλων του αιμοσταγούς δικτάτορα, Αουγκούστο Πινοσέτ. Από το 1973, όταν και ανατράπηκε ο σοσιαλιστής εκλεγμένος πρόεδρος Σαλβαδόρ Αλιέντε, έως και το 1990, ο Πινοσέτ έκανε ότι ήταν απαραίτητο για να επιβληθούν μερικά από τα πιο ακραία πειράματα της νεοφιλελεύθερης σκέψης της σχολής του Σικάγο.

Μετά το 1990 και την πτώση του δικτάτορα ουσιαστικά δεν άλλαξε τίποτα. Ο Πινοσέτ ήταν πάντα εκεί. Στο Σύνταγμα, με ελάχιστα άρθρα αναθεωρημένα, και κυρίως στα σώματα ασφαλείας και στο στρατό που ήταν πάντα το μακρύ του χέρι. Και η οργή που σιγόβραζε στα μεγάλα τμήματα του πληθυσμού για την τουλάχιστον άδικη οικονομική πολιτική ξέσπασε 29 χρόνια μετά!

Αργησαν; Μπορεί. Αλλά αλήθεια είναι ότι και στο μεσοδιάστημα, ακόμα και με κυβέρνηση του σοσιαλιστικού κόμματος, υπήρχαν αντιδράσεις, κινητοποιήσεις και οργή. Ποτέ όμως δεν έφτασαν την ένταση της εξέγερσης του 2019!

Τώρα, αν αναζητούμε απαντήσεις στην ερώτηση γιατί η ωρολογιακή βόμβα έσκασε στα χέρια του κεντροδεξιού προέδρου Σεμπάστιαν Πινιέρα μπορούμε να πούμε τα εξής: Οι έτσι και αλλιώς πολύ μεγάλες ανισότητες στο κοινωνικό σώμα της Χιλής οξύνθηκαν με τις πολιτικές του προέδρου ο οποίος χάρισε απαλλαγές στις μεγάλες επιχειρήσεις και στους πολύ πλούσιους και φόρτωσε με βάρη τους πιο αδύναμους.

Οι συνεχείς αυξήσεις στα κόμιστρα των συγκοινωνιών στο Σαντιάγο ήταν η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι. Οπως εξηγούν οι διαδηλωτές στα σχετικά συνθήματα, το πρόβλημα δεν είναι τα 30 πέσος της αύξησης στο μετρό αν και ακόμα και αυτό το ποσό (περίπου πέντε λεπτά του ευρώ) είναι σημαντικό για πολλούς Χιλιάνους. Το πρόβλημα είναι τα τελευταία 30 χρόνια, από την πτώση του Πινοσέτ μέχρι και σήμερα, κατά τα οποία η Χιλή δεν απαλλάχθηκε από το άγος του δικτάτορα.

Γι’ αυτό και οι διαδηλωτές δεν απαιτούν απλώς την παραίτηση του Πινιέρα αλλά αξιώνουν νέο Σύνταγμα για τη χώρα τους. Αναμενόμενο, αν σκεφτεί κανείς ότι μ’ αυτό που ισχύει σήμερα ο πρόεδρος έχει τη δυνατότητα σε περίπτωση “έκτακτης ανάγκης” να μοιραστεί εξουσίες με τους στρατιωτικούς. Και αυτό ακριβώς έκανε ο Πινιέρα για να αντιμετωπίσει την εξέγερση στα πρώτα της βήματα. Ενεργοποίησε το σχετικό άρθρο του Συντάγματος και κατέβασε τις στρατιωτικές ορδές (μαζί με τους αστυνομικούς) στους δρόμους, για πρώτη φορά στα χρόνια της δημοκρατίας.

Μοιραίο λάθος που ο πρόεδρος ήδη πληρώνει. Διότι στη Χιλή των χιλιάδων πληγών από το καθεστώς του Πινοσέτ, ο στρατός στους δρόμους φέρνει θύμησες από το πιο σκοτεινό παρελθόν το οποίο οι πιο νέοι δεν έχουν ζήσει άλλα έχουν πληροφορηθεί από τις δραματικές διηγήσεις των μεγαλύτερων.

Σε μία χώρα που το συνταξιοδοτικό σύστημα είναι ΑΠΟΛΥΤΩΣ ιδιωτικό και η πρόσβαση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση εξαρτάται από το πορτοφόλι των γονέων, οι ανισότητες βασιλεύουν. Και όπου βασιλεύουν οι ανισότητες, έρχεται κάποια στιγμή το πλήρωμα του χρόνου. Η Χιλή βρίσκεται στο πιο κρίσιμο σταυροδρόμι της σύγχρονης ιστορίας της. Και όμως λέει ένα άλλο εμπνευσμένο χιλιανό σύνθημα “δεν γυρίζουμε στην κανονικότητα γιατί η κανονικότητα είναι το πρόβλημα”.

Bραζιλία: Στα χέρια του “Τραμπ” α λα Μπραζίλ

Οι πολίτες της μεγαλύτερης χώρας της Νότιας Αμερικής έδωσαν εντολή διακυβέρνησης πέρυσι τέτοιον καιρό στον Ζάιρ Μπολσονάρο. Σαν να λέμε τον Βραζιλιάνο Ντόναλντ Τραμπ. Αντισυστημικός υποτίθεται αλλά κατά βάση ακροδεξιός, μισογύνης, λάτρης του μιλιταρισμού ως πρώην στρατιωτικός, νοσταλγός της δικτατορίας χωρίς να το κρύβει. Με λίγα λόγια μάλλον ένας ακατάλληλος άνθρωπος για να κυβερνήσει μία τόσο μεγάλη χώρα όπως η Βραζιλία.

Τα κατάφερε όμως παίζοντας έξυπνα το παιχνίδι των social media κατά τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας και εκμεταλλευόμενος το γεγονός ότι έγινε εις βάρος του απόπειρα δολοφονίας σε ζωντανή τηλεοπτική μετάδοση. Την ίδια ώρα ο πρώην πρόεδρος της χώρας Λούλα Ντα Σίβλα παρακολουθούσε τα δρώμενα από τη φυλακή κατηγορούμενος για διαφθορά ενώ η Ντίλμα Ρούσεφ, διάδοχός του στην προεδρία, καθαιρέθηκε υπό το βάρος των ίδιων κατηγοριών.

Το παιχνίδι ήταν κομμένο και ραμμένο στα μέτρα του Μπολσονάρο ο οποίος, όπως αναφέρουν οι κακές γλώσσες, έκανε ένα fake news πάρτι χρησιμοποιώντας ακόμα και την εφαρμογή του Whatsupp. Παρά την ακραία ρητορική του εκλέχθηκε υποσχόμενος πάταξη της εγκληματικότητας, ανάπτυξη και νέες θέσεις εργασίας.

Με το που ανέλαβε, η αστυνομία άρχισε το δικό της πάρτι στους δρόμους. Οι νεκροί σε αστυνομικές επιχειρήσεις αυξήθηκαν κατακόρυφα αφού τα όργανα της τάξεως είχαν σαφή εντολή: χτυπάτε στο ψαχνό (για να παταχθεί η… εγκληματικότητα).

Στο περιβάλλον ο Μπολσονάρο έδειξε σαφή δείγματα γραφής με τον τρόπο που αντιμετώπισε τις καταστροφικές πυρκαγιές στον Αμαζόνιο. Πλειοδότησε σε συνωμοσιολογία την ώρα που όλος ο πλανήτης παρακολουθούσε με κομμένη την ανάσα το μεγαλύτερο πνεύμονά του να παραδίδεται στις φλόγες.

Εκεί όμως που ο νέος Βραζιλιάνος πρόεδρος δοκίμασε τις λαϊκές αντιστάσεις ήταν ο τομέας της παιδείας. Οι ρυθμίσεις που θεσμοθέτησε για την τριτοβάθμια εκπαίδευση συνοδεύτηκαν από μία ακατάσχετη κινδυνολογία αλλά και ψέματα για τους φοιτητές, “τους οποίους ελέγχει η αριστερά”. Οι φοιτητές αντέδρασαν και διαδήλωσαν επί ημέρες κατά χιλιάδες σε όλες τις μεγάλες πόλεις της Βραζιλίας. Δεν είναι λίγοι αυτοί που υποστηρίζουν ότι πρόκειται μόνο για τον πρώτο γύρο.

Ο Μπολσονάρο συνεχίζει απτόητος να προκαλεί. Δηλώνει, σαν μα μην τρέχει τίποτα, ότι οι εργαζόμενοι “θέλουν περισσότερες δουλειές και λιγότερα δικαιώματα” ενώ ένας από τους γιους του προτείνει τη χρήση μεθόδων της δικτατορίας για την αντιμετώπιση της αριστεράς. (Και) η Βραζιλία είναι ένα καζάνι που βράζει.

Εκουαδόρ: Ενας Λένιν έβαλε φωτιά

Από το 2007 μέχρι το 2017 το Εκουαδόρ κυβερνήθηκε από τον κεντροαριστερό Ράφαελ Κορέα. Δεν επρόκειτο για κάποιον ριζοσπάστη που επιχείρησε να φέρει τα πάνω κάτω στη χώρα αλλά για πολιτικό μετριοπαθή ο οποίος προσπάθησε να αλλάξει κάποια από τα κακώς κείμενα, κυρίως στον οικονομικό κομμάτι.

Το 2017 τον αντικατέστησε στην προεδρία ο πρώην αντιπρόεδρός του Λενίν Μορένο του οποίο ο πατέρας ήταν τόσο φανατικός οπαδός του Λένιν που έδωσε αυτό το όνομα στο γιο του.

Υποσχόμενος συνέχιση της πολιτικής του Κορέα, ο Μορένο αιφνιδίασε τους πάντες με τη θεαματική στροφή του μετά τις νικηφόρες, γι’ αυτόν, εκλογές του 2017. Κατηγορούσε για τα πάντα την απελθούσα κυβέρνηση και δεν δίστασε να πάρει μέτρα νεοφιλελεύθερου χαρακτήρα για να κερδίσει την εμπιστοσύνη των αγορών (παντού η ίδια υπόθεση, όπως βλέπετε).

Η λαϊκή δυσαρέσκεια άρχισε να συσσωρεύεται αλλά το καζάνι της οργής έσκασε όταν ο πρόεδρος πήρε την απόφαση να καταργήσει την επιδότηση στα καύσιμα, μέτρο το οποίο έφερε θηριώδεις αυξήσεις. Αυτό ήταν. Οι διαδηλώσεις (μέσα στον Οκτώβριο) απέκτησαν το χαρακτήρα γενικευμένης εξέγερσης αναγκάζοντας τον πρόεδρο όχι μόνο να κηρύξει το στρατιωτικό νόμο αλλά να μεταφέρει σε άλλη πόλη την πρωτεύουσα!

Η εξέγερση όμως, κυρίως με τη συμμετοχή των αυτόχθονων πληθυσμών, τον λύγισε. Το μέτρο για τα καύσιμα πάρθηκε πίσω αλλά αυτό προφανώς και δεν φτάνει για να ανακουφιστούν οι αδύναμοι της χώρας. Ο Μορένο, βλέπετε, έχει δέσει πάλι το Εκουαδόρ στο άρμα του ΔΝΤ με το δάνειο που πήρε από το Ταμείο (ύψους περίπου 4,5 δις δολαρίων).

Το ποιος θα πληρώσει τη νύφη είναι φανερό. Ο πρόεδρος, που λίγο έλειψε να βραβευτεί με το Νόμπελ Ειρήνης το 2012 για την προσφορά του στους ανθρώπους με αναπηρία (ανάπηρος και ο ίδιος από το 1998 όταν πυροβολήθηκε σε απόπειρα ληστείας), αποδείχθηκε… πυρπολητής των ελπίδων του λαού του έχοντας “γράψει” μόλις δύο χρόνια στην ηγεσία της χώρας του.

Αφήστε που “έδωσε” στου Βρετανούς και τον Τζούλιαν Ασάνζ ο οποίος είχε βρει για χρόνια καταφύγιο στην πρεσβεία του Εκουαδόρ στο Λονδίνο.

Βενεζουέλα: Ο εφτάψυχος Μαδούρο και η μαριονέτα Γκουαϊδό

Πριν από έναν και κάτι χρόνο ελάχιστοι θα στοιχημάτιζαν υπέρ του Νικολάς Μαδούρο. Ο πρόεδρος της Βενεζουέλας, αφού κέρδισε τις εκλογές του Μαϊου του 2018, αμφισβητήθηκε πολύ στο εσωτερικό αλλά κυρίως στο εξωτερικό ενώ η καθημερινότητα των πολιτών, ελέω και του αμερικάνικου εμπορικού πολέμου, χειροτέρευε. Πολλοί Βενεζουελάνοι δυσκολεύονταν (και δυσκολεύονται ακόμη) να εξασφαλίσουν ακόμη και τα βασικά.

Η (κατακερματισμένη) αντιπολίτευση αμφισβήτησε σφόδρα το αποτέλεσμα του Μαϊου και μερικούς μήνες αργότερα ενώθηκε κάτω από τη σημαία του Χουάν Γκουαϊδό, του προέδρου της Εθνοσυνέλευσης της χώρας. Ο εν λόγω προχώρησε σε μία κίνηση που ίσως δεν έχει προηγούμενο στα διπλωματικά χρονικά του πλανήτη. Τον Ιανουάριο του 2019, με τις ευλογίες των Αμερικανών, αυτοανακηρύχθηκε (!) μεταβατικός πρόεδρος της Βενεζουέλας κόντρα σε κάθε λογική!

Οι ΗΠΑ έσπευσαν να τον αναγνωρίσουν, άλλωστε ο Γκουαϊδό σπούδασε, όπως αναφέρουν οι πληροφορίες, με αμερικανικό χρήμα. Γύρω του συσπειρώθηκαν πολίτες, κυρίως από τη μεσαία και την ανώτερη τάξη, οι οποίοι με συνεχείς διαδηλώσεις αξίωναν την παραίτηση του Μαδούρο και τη διενέργεια νέων εκλογών. Η αστυνομία αντέδρασε πολλές φορές με βιαιότητα.

Εννιά μήνες μετά, ο Μαδούρο παραμένει ακλόνητος στη θέση του και ο Γκουαϊδό, παρά την αναγνώριση ακόμη και από την Ευρωπαϊκή Ενωση,ψάχνει να βρει ρόλο. Γιατί; Διότι, όπως φαίνεται η ισχύς των Αμερικανών στη Λατινική Αμερική (και ίσως στον κόσμο ολόκληρο) δεν είναι αυτή που ήταν τα προηγούμενα χρόνια. Ειδικά στη Νότια Αμερική, η CIA κάποτε έδινε ρεσιτάλ επεμβάσεων, από τη Γουατεμάλα μέχρι τη Χιλή και τη Βραζιλία. Ομως στον πολυπολικό κόσμο του 2019 υπάρχουν και άλλοι παίκτες που θέλουν να παίξουν σημαντικό ρόλο. Η Ρωσία για παράδειγμα. Ο Μαδούρο έτρεξε στην αγκαλιά του Πούτιν (και του Ερντογάν) και πήρε αυτό που ήθελε. Στήριξη σε οικονομικό αλλά και σε στρατιωτικό επίπεδο.

Το προηγούμενο Μάρτιο έγινε γνωστή η είδηση ότι 100 Ρώσοι αξιωματικοί και στρατιώτες μετέβησαν στην Βενεζουέλα χωρίς άλλες λεπτομέρειες. Αφού επικράτησε για μερικές ημέρες εκκωφαντική σιωπή, ο Ρώσος Υπουργός Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ επιβεβαίωσε την πληροφορία. Οι Αμερικανοί εξακολούθησαν να ποντάρουν στον Χουάν Γκουαϊδό, ακόμα και όταν διέρρευσαν ειδήσεις σύμφωνα με τις οποίες ο μεταβατικός πρόεδρος είχε συνεργασία με τα καρτέλ των ναρκωτικών στην Κολομβία. Οπως φάνηκε, μάλλον πόνταραν σε κουτσό άλογο, κάτι που άλλωστε είχε ήδη επιβεβαιωθεί από τα τέλη του Ιούνη όταν το πραξικόπημα-οπερέτα απέτυχε παταγωδώς.

Η κρίση πάντως, κοινωνική, οικονομική και πολιτική, συνεχίζεται. Ο πληθωρισμός, θηριώδης, κατατρώει τα πενιχρά εισοδήματα των περισσότερων Βενεζουελάνων. Ο πόλεμος νεύρων από την υπερδύναμη φαίνεται ότι συνεχίζεται με χαρακτηριστικό παράδειγμα τις συνεχείς διακοπές ρεύματος στο Καράκας το καλοκαίρι που ο Μαδούρο απέδωσε αμέσως σε ξένο δάχτυλο.

Ομως, μεγάλο μέρος των φτωχών ανθρώπων εξακολουθούν να στηρίζουν τον Τσαβισμό, έστω και αν αναγνωρίζουν ότι ο Μαδούρο ουδέποτε θα γίνει Τσάβες. Και το κάνουν, όπως υποστηρίζουν, διότι οι κυβερνήσεις Τσάβες τους έβγαλε από μεγαλύτερη ανέχεια, μείωσε την παιδική θνησιμότητα, φρόντισε, όσο κανείς στο παρελθόν, τα φτωχά “μπάριος” στο Καράκας και αλλού.

Η μάχη για την τελική επικράτηση στη Βενεζουέλα εννοείται ότι συνεχίζεται. Προφανώς όμως κανείς δεν πρόκειται να ρισκάρει πρόβλεψη για το που θα καθίσει η μπίλια. Το σίγουρο είναι ότι καθημερινά τα τελευταία χρόνια πολίτες εγκαταλείπουν τη χώρα κατά χιλιάδες αναζητώντας μία καλύτερη τύχη στην Λατινική Αμερική ή ακόμα και στην Ευρώπη. Ο,τι και αν λέει ο Μαδούρο, η καθημερινότητα αποδεικνύεται αδυσώπητη.