Ιοί ζόμπι: Γιατί το λιώσιμο των πάγων μπορεί να οδηγήσει σε νέα πανδημία

Αντιμέτωπη με μια απειλή πανδημίας, διαφορετική από όσες ξέραμε μέχρι σήμερα, βρίσκεται η ανθρωπότητα, σύμφωνα με προειδοποιήσεις επιστημόνων.

Πρόκειται για αρχαίους ιούς που βρίσκονται παγωμένοι στο permafrost, δηλαδή το μόνιμο στρώμα πάγου της Αρκτικής και θα μπορούσαν μια μέρα να απελευθερωθούν λόγω της αύξησης της θερμοκρασίας της Γης, με αποτέλεσμα το ενδεχόμενο ξέσπασμα μεγάλων διαστάσεων επιδημίας στον άνθρωπο.

Στελέχη αυτών των “μικροβίων Μαθουσάλας” ή “ιών ζόμπι”, όπως είναι γνωστοί,  έχουν ήδη απομονωθεί από ερευνητές που έχουν εγείρει φόβους ότι μια νέα παγκόσμια κατάσταση έκτακτης ανάγκης στον τομέα της υγείας θα μπορούσε να πυροδοτηθεί, όχι από μια ασθένεια νέα για την επιστήμη, αλλά από μια ασθένεια που έρχεται από το μακρινό παρελθόν.

Προκειμένου να προετοιμαστούν για το ενδεχόμενο αυτό, οι επιστήμονες έχουν αρχίσει να σχεδιάζουν ένα δίκτυο παρακολούθησης της Αρκτικής που θα εντοπίζει τα πρώτα κρούσματα μιας ασθένειας που θα προκληθεί από αρχαίους μικροοργανισμούς. Επιπλέον, θα παρέχει καραντίνα και εξειδικευμένη ιατρική περίθαλψη για τους ανθρώπους που θα μολυνθούν, σε μια προσπάθεια να περιοριστεί ένα ευρύτερο ξέσπασμα και να αποτραπεί η έξοδος των μολυσμένων ανθρώπων από την περιοχή αυτή.

Ο κίνδυνος εμφάνισης πανδημίας από ιό ζόμπι στον “μακρινό βορρά”

“Προς το παρόν, οι αναλύσεις σχετικά με τις απειλές μιας τέτοιας πανδημίας επικεντρώνονται σε ασθένειες που μπορεί να εμφανιστούν στις νότιες περιοχές και στη συνέχεια να εξαπλωθούν βόρεια”, δήλωσε ο γενετιστής Jean-Michel Claverie του Πανεπιστημίου Aix-Marseille σύμφωνα με τον Guardian. “Αντίθετα,” σημειώνει, “ελάχιστη προσοχή έχει δοθεί σε ένα ξέσπασμα που θα μπορούσε να εμφανιστεί στον μακρινό βορρά και στη συνέχεια να ταξιδέψει νότια – και αυτό είναι μια παράλειψη, πιστεύω. Υπάρχουν ιοί εκεί πάνω που έχουν τη δυνατότητα να μολύνουν τον άνθρωπο και να ξεκινήσουν μια νέα επιδημία ασθένειας”.

Την άποψη αυτή υποστήριξε η ιολόγος Marion Koopmans του Ιατρικού Κέντρου Erasmus στο Ρότερνταμ. “Δεν ξέρουμε τι ιοί βρίσκονται εκεί έξω στον μόνιμο παγετό, αλλά πιστεύω ότι υπάρχει πραγματικός κίνδυνος να υπάρχει κάποιος ικανός να προκαλέσει ένα ξέσπασμα ασθένειας – ας πούμε μιας αρχαίας μορφής πολιομυελίτιδας. Πρέπει να υποθέσουμε ότι κάτι τέτοιο θα μπορούσε να συμβεί”.

Τι έχουν εντοπίσει οι μέχρι τώρα έρευνες για τους ιούς “ζόμπι”

Το 2014, ο Claverie ηγήθηκε μιας ομάδας επιστημόνων που απομόνωσε ζωντανούς ιούς στη Σιβηρία και έδειξε ότι μπορούσαν ακόμη να μολύνουν μονοκύτταρους οργανισμούς – παρόλο που είχαν θαφτεί στο μόνιμο στρώμα πάγου για χιλιάδες χρόνια. Περαιτέρω έρευνα, που δημοσιεύθηκε πέρυσι, αποκάλυψε την ύπαρξη πολλών διαφορετικών ιικών στελεχών από επτά διαφορετικές τοποθεσίες στη Σιβηρία και έδειξε ότι αυτά μπορούσαν να μολύνουν καλλιεργημένα κύτταρα. Ένα δείγμα του ιού ήταν ηλικίας 48.500 ετών.

“Οι ιοί που απομονώσαμε ήταν σε θέση να μολύνουν μόνο αμοιβάδες και δεν αποτελούσαν κίνδυνο για τον άνθρωπο”, δήλωσε ο Claverie. “Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι άλλοι ιοί -που σήμερα είναι παγωμένοι στο μόνιμο παγετώνα- δεν θα μπορούσαν να προκαλέσουν ασθένειες στον άνθρωπο. Εντοπίσαμε γονιδιωματικά ίχνη των ιών της ευλογιάς και των ερπετοϊών, που είναι γνωστά παθογόνα για τον άνθρωπο, για παράδειγμα”.

Το permafrost καλύπτει το ένα πέμπτο του βόρειου ημισφαιρίου και αποτελείται από χώμα που έχει διατηρηθεί σε θερμοκρασίες κάτω του μηδενός για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Ορισμένα στρώματα έχουν παραμείνει παγωμένα για εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια, όπως ανακάλυψαν οι επιστήμονες.

“Το κρίσιμο σημείο σχετικά με το permafrost είναι ότι είναι κρύο, σκοτεινό και δεν έχει οξυγόνο, πράγμα που είναι ιδανικό για τη διατήρηση βιολογικού υλικού”, δήλωσε ο Claverie στον Observer την περασμένη εβδομάδα. “Θα μπορούσατε να βάλετε ένα γιαούρτι σε μόνιμο παγετό και μπορεί να εξακολουθεί να είναι βρώσιμο 50.000 χρόνια αργότερα”.

Το λιώσιμο των πάγων φέρνει επικίνδυνη βιομηχανική ανάπτυξη στη Σιβηρία

Όμως το permafrost στον κόσμο αλλάζει. Τα ανώτερα στρώματα των κύριων αποθεμάτων του πλανήτη – στον Καναδά, τη Σιβηρία και την Αλάσκα – λιώνουν, καθώς η κλιματική αλλαγή επηρεάζει δυσανάλογα την Αρκτική. Σύμφωνα με τους μετεωρολόγους, η περιοχή θερμαίνεται αρκετές φορές ταχύτερα από τον μέσο ρυθμό αύξησης της παγκόσμιας υπερθέρμανσης.

Ωστόσο, δεν είναι το άμεσο λιώσιμο του permafrost που αποτελεί τον πιο άμεσο κίνδυνο, αναφέρει ο Claverie και εξηγεί:

“Ο κίνδυνος προέρχεται από μια άλλη επίπτωση της υπερθέρμανσης του πλανήτη: την εξαφάνιση των θαλάσσιων πάγων της Αρκτικής. Αυτό επιτρέπει την αύξηση της ναυτιλίας, της κυκλοφορίας και της βιομηχανικής ανάπτυξης στη Σιβηρία. Σχεδιάζονται τεράστιες επιχειρήσεις εξόρυξης, οι οποίες θα ανοίξουν τεράστιες τρύπες στο βαθύ permafrost για να εξάγουν πετρέλαιο και μεταλλεύματα.

“Αυτές οι εργασίες θα απελευθερώσουν τεράστιες ποσότητες παθογόνων μικροοργανισμών που εξακολουθούν να ευδοκιμούν εκεί. Οι ανθρακωρύχοι θα περπατήσουν και θα αναπνεύσουν τους ιούς. Οι επιπτώσεις θα μπορούσαν να είναι ολέθριες“.

Το σημείο αυτό υπογράμμισε και ο Koopmans. “Αν κοιτάξετε την ιστορία των επιδημικών ξεσπασμάτων, ένας από τους βασικούς παράγοντες ήταν η αλλαγή στη χρήση γης. Ο ιός Nipah εξαπλώθηκε από νυχτερίδες φρούτων οι οποίες εκδιώχθηκαν από τα φαγητά τους από τους ανθρώπους. Παρομοίως, η μαϊμούδες έχουν συνδεθεί με την εξάπλωση της αστικοποίησης της Αφρικής. Και αυτό είναι που πρόκειται να παρακολουθήσουμε στην Αρκτική: μια πλήρη αλλαγή στη χρήση γης, και αυτό θα μπορούσε να είναι επικίνδυνο, όπως έχουμε δει αλλού”.

Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι το permafrost – στα βαθύτερα επίπεδά του – μπορεί να περιέχει ιούς ηλικίας έως και ενός εκατομμυρίου ετών και έτσι θα είναι πολύ παλαιότεροι από το δικό μας είδος, το οποίο πιστεύεται ότι εμφανίστηκε πριν από περίπου 300.000 χρόνια.

“Το ανοσοποιητικό μας σύστημα μπορεί να μην έχει έρθει ποτέ σε επαφή με ορισμένα από αυτά τα μικρόβια, και αυτό είναι μια άλλη ανησυχία”, δήλωσε ο Claverie. “Το σενάριο ότι ένας άγνωστος ιός που μόλυνε κάποτε έναν Νεάντερταλ θα επιστρέψει σε εμάς, αν και απίθανο, έχει γίνει μια πραγματική πιθανότητα”.

Για το λόγο αυτό, ο Claverie και άλλοι επιστήμονες συνεργάζονται με το UArctic, το Πανεπιστήμιο της Αρκτικής – ένα διεθνές εκπαιδευτικό δίκτυο στην πολική περιοχή – για να δημιουργήσουν εγκαταστάσεις καραντίνας και την παροχή ιατρικής εμπειρογνωμοσύνης που θα μπορούσαν να εντοπίσουν τα πρώτα κρούσματα και να τα θεραπεύσουν σε τοπικό επίπεδο, για να προσπαθήσουν να περιορίσουν τη μόλυνση.

“Αντιμετωπίζουμε πλέον μια απτή απειλή και πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι να την αντιμετωπίσουμε. Είναι τόσο απλό”.