Ιράν – Μέση Ανατολή: Ο Θουκυδίδης συναντά το Game of Thrones

Η πρόσφατη εκτέλεση του Ιρανού στρατηγού Κασέμ Σουλεϊμανί πρέπει να θεωρηθεί ως η τελευταία φάση στο πλαίσιο του τρέχοντος παιγνίου που χρονολογείται από το 2001 ή από το 1979 ή από το 1953, ανάλογα με την ιστορική οπτική.

Καθώς ο πόλεμος στη Συρία λαμβάνει ένα τέλος, φαίνεται ότι οι ΗΠΑ προσπαθούν να αναδιατάξουν την περιοχή και να διαμορφώσουν μία νέα ισορροπία. Το «Δόγμα Τραμπ» έχει σφυρηλατηθεί σε μία σειρά ανορθόδοξων μονομερών ενεργειών, από την αναγνώριση της Ιερουσαλήμ ως πρωτεύουσας του Ισραήλ, έως την αδιαμφισβήτητη υποστήριξη της Σαουδικής Αραβίας, ανεξάρτητα από τις ενέργειες της τελευταίας. Επιπλέον, ο Πρόεδρος Τραμπ ενώ έχει στηρίξει το σχηματισμό ενός ενεργειακού άξονα μεταξύ Ισραήλ, Κύπρου και Ελλάδας, μπλοκάροντας ουσιαστικά την Τουρκία στην Ανατολική Μεσόγειο, τιμωρώντας τις τουρκικές κινήσεις και τη συνεργασία με τη Ρωσία, από την άλλη έχει επιτρέψει στην Τουρκία να εισβάλει, να καταλάβει και να καθορίσει μία ζώνη επιρροής εντός της Συρίας. Τέλος, η αμερικανική κυβέρνηση έχει προσπαθήσει να «επαναφέρει στη θέση του» το Ιράν, καθώς η Τεχεράνη έχει ωφεληθεί από την παρέμβαση των ΗΠΑ στην περιοχή από το 2001, ιδιαίτερα μετά τον πόλεμο κατά του Ισλαμικού Κράτους.

Το Ιράν είναι η σημαντικότερη χώρα στην περιοχή λόγω της ιστορίας, της θέσης, των πόρων, του μεγέθους και του πληθυσμού του, καθώς και το κράτος με τη μακράν μεγαλύτερη δυνατότητα να αναδειχθεί σε περιφερειακή δύναμη. Επιπλέον, το Ιράν είναι το «κράτος-θεμέλιος λίθος» (keystone state), το οποίο συνδέει ή χωρίζει στην περιοχή την Ανατολή με τη Δύση και τον Βορρά με το Νότο, συνδέοντας τη Δυτική Ασία με την Κεντρική Ασία και στη Ρωσία εμποδίζοντας τη δίοδο της Ρωσίας στον Ινδικό Ωκεανό. Είναι επίσης ξεκάθαρο ότι τόσο η κυβέρνηση Ομπάμα όσο και αυτή του Τραμπ συμφωνούν στη στρατηγική υπέρ ενός φιλικού Ιράν, ωστόσο, φαίνεται να υπάρχει διαφωνία στην προσέγγιση με την οποία μπορεί να επιτευχθεί αυτός ο στόχος.

Η επαναπροσέγγιση του Ιράν που επιχειρήθηκε από τον Πρόεδρο Ομπάμα σημειώθηκε την επαύριον μιας επιθετικής αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής, που περιλαμβάνει την εκτέλεση του Οσάμα μπιν Λάντεν το Μάιο του 2011, προς έντονη απογοήτευση του Πακιστάν εκείνη την περίοδο. Η κυβέρνηση Ομπάμα προώθησε τη διεξαγωγή επιθέσεων μέσω μη επανδρωμένων σκαφών και την χωρίς διακρίσεις εξόντωση «εχθρικών μαχητών από την Υεμένη ως το Αφγανιστάν». Ο Πρόεδρος Τραμπ συνέχισε την πολιτική αυτή, αλλάζοντας όμως δραστικά τακτικές, ανασύροντας την πολυδιαφημισμένη προσωπικότητα του αφεντικού με το δάχτυλο στη σκανδάλη και «απολύεσαι!». Ο Τραμπ έχοντας καταθέσει τα διαπιστευτήρια του «απρόβλεπτου», παίζοντας το ρόλο του «κακού μπάτσου» αντί του «καλού μπάτσου» του Ομπάμα καθιστά εαυτόν και τις ΗΠΑ ως πιο επικίνδυνο αντίπαλο, καθώς ο ίδιος θέτει συστηματικά οριοθετεί ένα «παίγνιο δειλίας» (βλ. chicken game). Ακολούθησε ακριβώς την ίδια προσέγγιση με τη Βόρεια Κορέα, μόνο και μόνο για να φτάσει στο σημείο της συνάντησης με τον Κιμ Γιονγκ Ουν, δύο φορές μάλιστα, μία εκ των οποίων στη Βόρεια Κορέα. Το «chicken game», από τη φύση του τόσο ως προς τα κόστη όσο και ως προς την πιθανότητα ατυχήματος είναι ιδιαίτερα επικίνδυνο, μπορεί όμως να εξελιχθεί σε εξαιρετικά επικερδές. Καθώς η χρησιμότητα του Ιράν και του στρατηγού Σουλεϊμανί έφτασε στα όριά της στη Συρία και απέναντι στο Ισλαμικό Κράτος, οι ΗΠΑ προσπαθούν να περιορίσουν την εμβέλεια του Ιράν πριν από την εδραίωση του νέου στάτους κβο, με μία φιλικότερη Τεχεράνη.

Παρόλο που η επίθεση με drones κατά του Σουλεϊμανί εγείρει ζητήματα αρχών, ηθικής και νομιμότητας, από το 2001 κι έπειτα οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν χρησιμοποιήσει όλα τα μέσα απάντησης στο πλαίσιο του «πολέμου κατά της τρομοκρατίας». Φαίνεται ότι στη θεωρία των παιγνίων του 2020 η μεγάλη σκακιέρα του 21ου αιώνα είναι μία παρτίδα σκακιού με κανόνες UFC, δηλαδή στην ουσία χωρίς κανόνες ή με ελάχιστους σε ισχύ (σ.σ. Το Ultimate Fighting Championship είναι πρωτάθλημα μεικτών πολιτικών τεχνών, το οποίο είναι περιβόητο για τη σκληρότητά του). Την τελευταία δεκαετία διαμορφώνονται τρεις άξονες στην περιοχή. Η διαμόρφωση των αξόνων και της ισορροπίας δυνάμεων θέτει την περιοχή σε ένα θεωρητικό πλαίσιο ενός παιχνιδιού σκακιού μηδενικού αθροίσματος. Για πρώτη φορά, εδώ και αιώνες, στην περιοχή υπάρχουν πολλαπλοί δρώντες (κρατικοί και μη) που ανταγωνίζονται για τη θέση τους σε αυτήν. Έτσι, περιφερειακοί δρώντες όπως η Ρωσία, το Ιράν και η Τουρκία βιώνουν ένα πρωτοφανές περιβάλλον, με τον αραβικό κόσμο σε αταξία, χωρίς ξεκάθαρη ηγεσία, με τις ΗΠΑ αποδυναμωμένες, με το Ηνωμένο Βασίλειο σε υπαναχώρηση, με μία αποπροσανατολισμένη ΕΕ και με την Κίνα να έχει πρόσφατα μόλις κάνει αισθητή την παρουσία της. Παράλληλα, μια σειρά μη κρατικών δρώντων εμφανίζεται στην περιοχή έχοντας θέσει στο επίκεντρο τα ενεργειακά και εμπορικά συμφέροντα. Ενώ, τέλος, η σημασία της περιοχής για τις γειτονικές περιοχές αυξάνεται, καθώς η Ασία, η Αφρική και η Ευρώπη συνδέονται από την περιοχή που εκτείνεται από την Ουκρανία έως τη Σομαλία.

Η επίθεση των ΗΠΑ στη Βαγδάτη με μη επανδρωμένα σκάφη την προηγούμενη Πέμπτη ανέδειξε την εξελισσόμενη επανεξισορρόπηση στην Ανατολική Μεσόγειο και την ευρύτερη περιοχή, που εκτείνεται ανατολικά ως το Αφγανιστάν και από την Ουκρανία στο Βορρά ως την Υεμένη και τη Σομαλία στο Νότο. Τούτων δοθέντων, ο Πρόεδρος Τραμπ, ο οποίος ξεκάθαρα χρησιμοποιεί μία διαφορετική τακτική προσέγγιση, θα μπορούσε είτε να βάλει φωτιά στην περιοχή είτε να είναι ο επόμενος Αμερικανός Πρόεδρος που θα επισκεφθεί την Τεχεράνη. Σε κάθε περίπτωση, όμως, έχει αναποδογυρίσει τη σκακιέρα.

Ο Πέτρος Βαμβακάς, είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σπουδών του Emmanuel College της Βοστώνης. Το παραπάνω κείμενο δημοσιεύθηκε αρχικά για το Ινστιτούτο Εναλλακτικών Πολιτικών ΕΝΑ [www.enainstitute.org]. Η ανάλυση δημοσιεύθηκε πρωτότυπα στην αγγλική γλώσσα στην ιστοσελίδα του Κέντρου Μεσογειακών, Μεσανατολικών και Ισλαμικών Σπουδών (ΚΕΜΜΙΣ) με τίτλο «Thucydides meet Game of Thrones..».