Καραβάνια μεταναστών στο Μεξικό: “H κορυφή του παγόβουνου σε έναν ωκεανό απελπισίας»

Το Μεξικό είναι χώρα προέλευσης, διέλευσης, προορισμού και επιστροφής για χιλιάδες μετανάστες κάθε χρόνο, οι οποίοι αντιμετωπίζουν ατελείωτες φυσικές και γραφειοκρατικές προκλήσεις στην αναζήτησή τους για ασφάλεια.

Αφού διέσχισαν τη Νότια Αμερική, την Κεντρική Αμερική, ακόμη και τον Ατλαντικό ωκεανό, εκατοντάδες χιλιάδες μετανάστες, οι περισσότεροι από τους οποίους κατευθύνονται προς τις Ηνωμένες Πολιτείες, πέφτουν σε αδιέξοδο στο Μεξικό, όπου παγιδεύονται μεταξύ της βίας πολλαπλών ένοπλων φορέων, στρατηγικών φθοράς και ενός πολύπλοκου γραφειοκρατικού παζλ για να ζητήσουν άσυλο.

Δύο συντονιστές προγραμμάτων των Γιατρών Χωρίς Σύνορα, ο Daniel Bruce και ο Ricardo Santiago, περιγράφουν τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι μετανάστες στο Μεξικό μαζί με μαρτυρίες που συλλέχθηκαν στις πόλεις Tapachula και Coatzacolacos μεταξύ Οκτωβρίου και Νοεμβρίου του τρέχοντος έτους.

Στην Tapachula, ένα πλήθος μεταναστών συγκεντρώνεται λίγο μετά την είσοδό τους στο Μεξικό. Μέχρι πρόσφατα, πολλοί έφταναν σε αυτή τη συνοριακή πόλη με τη Γουατεμάλα αφού διέσχιζαν τον κοντινό ποταμό Suchiate, αλλά τελευταία δεν βλέπουμε πολλούς από αυτούς εδώ. Οι μεταναστευτικές διαδρομές στο Μεξικό αλλάζουν συχνά, αλλά η συνεχής ροή εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων δεν μειώνεται.

Η ροή των μεταναστών -που όλο και περισσότερο αποτελείται από ανύπαντρες γυναίκες ή άτομα που συνοδεύονται από παιδιά- προέρχεται από χώρες της Κεντρικής Αμερικής, όπως η Γουατεμάλα, η Ονδούρα και το Ελ Σαλβαδόρ- από το νότιο τμήμα της ηπείρου, ιδίως από τη Βενεζουέλα- και σε μικρότερο βαθμό από την Κολομβία και το Εκουαδόρ. Οι άνθρωποι έρχονται επίσης από την Αϊτή και ακόμη και από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού: Σενεγάλη, Πακιστάν, Κίνα και πολλές άλλες χώρες.

Στην Tapachula, πολλοί μετανάστες ξεκινούν τις γραφειοκρατικές διαδικασίες πριν συνεχίσουν το ταξίδι τους μέσα από την αχανή μεξικανική επικράτεια προς τις ΗΠΑ. Εκεί σχηματίζονται πολλά από τα καραβάνια μεταναστών που έχουν αυξηθεί σε συχνότητα και μέγεθος τους τελευταίους μήνες, αν και τα περισσότερα τελικά διαλύονται λόγω εξαναγκασμού και εξαπάτησης πριν καν φτάσουν στην Πόλη του Μεξικού, σύμφωνα με μαρτυρίες. Οι μετανάστες περπατούν μαζί για να προσπαθήσουν να μειώσουν την έκθεσή τους στη βία από τους πολλαπλούς ένοπλους που δρουν σε ένα ταξίδι που φτάνει τα σχεδόν 2.000 μίλια μεταξύ των νότιων και των βόρειων συνόρων του Μεξικού.

Πολλαπλές μορφές βίας κατά μήκος της διαδρομής

Η βία που αντιμετωπίζουν οι μετανάστες κυμαίνεται από βασανιστήρια έως σεξουαλική βία, απαγωγές, ληστείες, απειλές, στέρηση νερού και τροφής, εγκαύματα και εκβιασμούς. Αυτά έχουν σοβαρές συνέπειες για τη σωματική και ψυχική υγεία των μεταναστών – μερικές φορές μη αναστρέψιμες. Πολλοί άνθρωποι κουβαλούν ήδη ένα βαρύ σακίδιο αφού έχουν εγκαταλείψει τις χώρες τους λόγω συγκρούσεων, βίας και αποκλεισμού και στη συνέχεια υφίστανται αυτές τις νέες επιθέσεις σε σημεία κατά μήκος του μεταναστευτικού διαδρόμου της Λατινικής Αμερικής, όπως η επικίνδυνη ζούγκλα Darién στον Παναμά.

Η πρόσφατη αύξηση των καραβανιών μεταναστών στο νότιο Μεξικό οδήγησε τους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα να διπλασιάσουν την ανθρωπιστική βοήθεια. Από τα τέλη Σεπτεμβρίου έως τις αρχές Δεκεμβρίου, βοηθήσαμε 12 καραβάνια -αποτελούμενα από περίπου 10.000 ανθρώπους- στις πολιτείες Τσιάπας, Οαχάκα και Βερακρούζ, παρέχοντας περισσότερες από 1.900 ιατρικές συνεδρίες.

Μεταξύ των ατόμων που νοσηλεύτηκαν, υπήρχαν ασθενείς με οξείες αναπνευστικές παθήσεις, μυοσκελετικές παθήσεις, δερματικές και γαστρεντερικές παθήσεις, οι οποίες προκαλούνται από τις συνθήκες που αντιμετωπίζουν, συμπεριλαμβανομένης της κατανάλωσης μη ασφαλούς νερού, των μεγάλων περιπάτων και των υψηλών θερμοκρασιών. Είδαμε επίσης περιπτώσεις χρόνιων ασθενειών, όπως υψηλή αρτηριακή πίεση, άσθμα και διαβήτη. Παρά την αστάθεια με την οποία οι μετανάστες ολοκληρώνουν τα ταξίδια τους, μερικές φορές οι δυνάμεις ασφαλείας αποκλείουν την πρόσβαση σε κατάλληλους χώρους ανάπαυσης. Αυτό συνέβη τον Νοέμβριο στη La Venta, όπου εκατοντάδες άνθρωποι αναγκάστηκαν να σταματήσουν στην άκρη ενός περιφερειακού δρόμου, εκτεθειμένοι σε πιθανά τροχαία ατυχήματα.

Αυτά τα καραβάνια μεταναστών είναι μόνο η ορατή κορυφή του παγόβουνου σε έναν ωκεανό απόγνωσης. Αντιπροσωπεύουν ένα μικρό κλάσμα των περισσότερων από 925.000 ανθρώπων που αναφέρθηκε ότι είχαν μεταναστευτικό προφίλ μεταξύ Ιανουαρίου και Αυγούστου 2024, σύμφωνα με τα στοιχεία του Εθνικού Ινστιτούτου Μετανάστευσης. Πρόκειται για αύξηση 131% σε σύγκριση με την ίδια περίοδο πέρυσι, γεγονός που αποτελεί ένδειξη ότι η επιδείνωση της ανθρωπιστικής κρίσης που αντιμετωπίζουν οι μετανάστες στο Μεξικό υπερβαίνει κατά πολύ την πρόσφατη αύξηση των καραβανιών.

Για εμάς στους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα, είναι πολύ δύσκολο να προσεγγίσουμε ορισμένους ανθρώπους που βρίσκονται σε κίνηση, καθώς πολλοί από αυτούς επιλέγουν λιγότερο χαρτογραφημένες διαδρομές και έτσι τίθενται σε μεγαλύτερο κίνδυνο να πέσουν θύματα δικτύων εμπορίας ανθρώπων. Γνωρίζουμε ότι πολλοί δεν έχουν πρόσβαση σε βασικές υπηρεσίες και ότι σε ορισμένες περιπτώσεις χρειάζονται επειγόντως ιατρική και ψυχολογική φροντίδα.

Εκτός από τα καραβάνια, μεταξύ Αυγούστου και Νοεμβρίου, οι ομάδες μας πραγματοποίησαν σχεδόν 8.900 ιατρικές επισκέψεις σε σταθερές κλινικές, αυτοσχέδια σημεία περίθαλψης ή καταφύγια σε διάφορες τοποθεσίες στο νότιο Μεξικό, ενημέρωσαν 17.195 άτομα για θέματα υγείας και μοίρασαν 25.000 κιτ βοήθειας. Κατά τη διάρκεια αυτών των παρεμβάσεων, παρείχαμε ψυχολογική υποστήριξη σε 1.083 ασθενείς για άγχος, κατάθλιψη και μετατραυματικό ή οξύ στρες και περιθάλψαμε 37 επιζώντες ακραίας βίας και 120 θύματα σεξουαλικής βίας. Συνήθως βρίσκουμε μεγαλύτερο αριθμό ασθενών σε πολύ ευάλωτη κατάσταση έξω από τα τροχόσπιτα και η χρονική διάρκεια που μπορούμε να τους αφιερώσουμε είναι μεγαλύτερη.

Ο γραφειοκρατικός γρίφος για τη χορήγηση ασύλου

Οι μετανάστες αισθάνονται ασφυκτικά και απελπισμένοι λόγω μιας εξαιρετικά περίπλοκης και χρονοβόρας διαδικασίας για την υποβολή αίτησης ασύλου, η οποία δεν εξαιρείται από αυθαίρετες και ξαφνικές αλλαγές, τόσο στο Μεξικό όσο και μέσω του συστήματος CBP One των Ηνωμένων Πολιτειών [μια εφαρμογή μέσω της οποίας οι μετανάστες πρέπει να εξασφαλίσουν ραντεβού με τους συνοριακούς υπαλλήλους], καθώς και από τακτικές φθοράς από τις μεξικανικές αρχές που περιλαμβάνουν αναγκαστικές επιστροφές -συνήθως με λεωφορεία- από τις βόρειες και κεντρικές περιοχές της χώρας σε νότιες πόλεις όπως η Oluta, η Villahermosa ή η Tuxtla.

Οι τακτικές αυτές όχι μόνο δεν καταφέρνουν να σταματήσουν τη μετανάστευση, παρά την έμφαση που δίνουν στον περιορισμό της ροής, αλλά αφήνουν επίσης τους μετανάστες χωρίς προστασία και εκτεθειμένους στη βία του οργανωμένου εγκλήματος και άλλων ενόπλων. Καλούμε τις αρχές στο Μεξικό, τις ΗΠΑ και κατά μήκος του μεταναστευτικού διαδρόμου της Λατινικής Αμερικής να παρέχουν ασφαλείς μεταναστευτικές διαδρομές και να ενισχύσουν τις διαθέσιμες βασικές υπηρεσίες, συμπεριλαμβανομένης της υγειονομικής περίθαλψης και των χώρων όπου οι άνθρωποι μπορούν να ξεκουραστούν με αξιοπρέπεια.

Μετά το τέλος ενός καταστροφικού 2024 που ήταν βίαιο και απάνθρωπο για τους ανθρώπους που βρίσκονται σε κίνηση, ελπίζουμε ότι το 2025 οι νέες κυβερνήσεις του Μεξικού, των ΗΠΑ και άλλων χωρών της περιοχής θα σεβαστούν το δικαίωμα στο άσυλο και τα ανθρώπινα δικαιώματα και θα αναγνωρίσουν ότι υπάρχει μια τεράστια ανθρωπιστική κρίση που δεν θα εξαφανιστεί. Μόνο αυτή η αναγνώριση θα οδηγήσει στη βελτίωση των ιατρικών και ανθρωπιστικών συνθηκών που βιώνουν οι άνθρωποι που φεύγουν στο άγνωστο, αφήνοντας τα πάντα πίσω τους σε αναζήτηση ευημερίας και ασφάλειας.