Κύπρος: Πώς φτάσαμε στις βίαιες επιθέσεις κατά μεταναστών από ακροδεξιούς

Ένα σύντομο βίντεο κλειστού κυκλώματος που κυκλοφορεί στο διαδίκτυο απεικονίζει πλήρως την έκταση, τη σοβαρότητα και τη βαρβαρότητα του φαινομένου που βίωσε η Κύπρος τις τελευταίες μέρες. Μια ομάδα νεαρών ακροδεξιών κουκουλοφόρων μπαίνουν σε κουρείο που ανήκει σε Σύριο μετανάστη, αργά το βράδυ, ξυπνούν τον ιδιοκτήτη που κοιμάται μέσα, τον ξυλοκοπούν σπάζοντας του το χέρι και μετά ρίχνουν μολότοφ και βάζουν φωτιά στο υποστατικό. Το περιστατικό αυτό έλαβε χώρα στα πλαίσια μιας «πορείας διαμαρτυρίας για το μεταναστευτικό» στη Λεμεσό τρεις μέρες μετά τα οργανωμένα επεισόδια ενάντια σε Σύριους πρόσφυγες και μετανάστες στο χωριό Χλώρακα της Πάφου και πάλι από ακροδεξιά στοιχεία. Από όσα εκτυλίχθηκαν στις δύο εκδηλώσεις φαίνεται θαύμα το γεγονός ότι δεν θρηνήσαμε θύματα.

Τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν στην Κύπρο την περασμένη εβδομάδα δεν θα πρέπει να εκπλήσσουν κανένα. Αποτελούν προϊόν συσσωρευμένης προετοιμασίας όλων των συνθηκών που απαιτούνταν για να γίνει. Η όλη κατάσταση γύρω από το μεταναστευτικό μπορεί να χαρακτηριστεί ως ένα ηφαίστειο σε ύπνωση που μας έδωσε πολλές ενδείξεις έκρηξης τα προηγούμενα χρόνια και με διάφορες αφορμές και που τελικά εξερράγη.

Η αφορμή αυτή τη φορά ήταν οι συνθήκες διαβίωσης σε ένα συγκρότημα διαμερισμάτων στη Χλώρακα, στο οποίο διέμεναν εκατοντάδες αλλοδαποί διαφόρων εθνικοτήτων. Όταν τους αποκόπηκε το ρεύμα και το νερό διότι η διαχειρίστρια εταιρεία άφησε απλήρωτους τους λογαριασμούς, η κατάσταση οδηγήθηκε σταδιακά σε εκτροχιασμό. Τις διαμαρτυρίες των αλλοδαπών για τις άθλιες συνθήκες διαβίωσης τους, διαδέχτηκαν οι διαμαρτυρίες των ντόπιων κατοίκων, ενώ η προηγούμενη κυβέρνηση απέτυχε να δώσει λύση.

Αρκετοί διερωτώνται γιατί να συμβεί τώρα αυτό που έγινε. Μάλλον είναι το λάθος ερώτημα. Το πιο σωστό ερώτημα είναι το πώς και όχι ο χρονισμός. Κατ’ αρχάς, η Κύπρος δεν εξαιρείται από τις παγκόσμιες και περιφερειακές (ευρωπαϊκές) εξελίξεις σε σχέση με το μεταναστευτικό. Πώς θα μπορούσε άλλωστε ειδικά με τη γεωγραφική της θέση, αλλά και με το ανοικτό εθνικό της ζήτημα και την ημικατοχή;

Το μεταναστευτικό ως θέμα ή ως πρόβλημα, αναλόγως πώς θέλει να το ορίζει ο κάθε ένας, απασχολεί σοβαρά την κυπριακή γνώμη. Αν παρατηρήσει κανείς τα Ευρωβαρόμετρα και τις μετρήσεις της κοινής γνώμης στην Κύπρο την τελευταία 15ετία, θα παρατηρήσει την εκθετική αύξηση της σημασίας που αποδίδει ο κόσμος στο θέμα. Ενδεικτικά, στο τελευταίο τακτικό ευρωβαρόμετρο που δημοσιεύτηκε τον Μάρτιο του 2023, το μεταναστευτικό, σύμφωνα με τις απαντήσεις των Κυπρίων πολιτών, αποτελεί το σημαντικότερο θέμα που αντιμετωπίζει η Κύπρος αυτή τη στιγμή με ποσοστό 52%, ενώ ως δεύτερο αναφέρεται η άνοδος των τιμών, ο πληθωρισμός και το κόστος διαβίωσης με 46%.

Το μεταναστευτικό αποτελεί προνομιακό θέμα για την ακροδεξιά όχι μόνο στην Κύπρο αλλά και διεθνώς. Το ΕΛΑΜ, ο βασικός πολιτικός φορέας της κυπριακής ακροδεξιάς, διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο τα τελευταία χρόνια στον τρόπο πλαισίωσης και άρα πρόσληψης του θέματος από την κοινή γνώμη, αλλά και από τα ΜΜΕ. Με έντονο ρατσιστικό και αντιμεταναστευτικό λόγο έδωσε τον τόνο στη δημόσια σφαίρα, οργανώνοντας και αρκετές αντιμεταναστευτικές δράσεις στο κοινωνικό πεδίο (π.χ., πορείες), ενώ σε πολλά δεξιά οπαδικά ποδοσφαιρικά σύνολα έχουν διεισδύσει ακροδεξιοί πυρήνες που συνήθως αποτελούν την εμπροσθοφυλακή των ομάδων κρούσης απέναντι σε μετανάστες, Τουρκοκύπριους και αριστερούς. Η άνοδος του ΕΛΑΜ σε όλες τις εκλογικές αναμετρήσεις από τη μέρα εμφάνισής του οφείλεται σε ένα βαθμό και στο μεταναστευτικό.

Η διαχείριση των μεταναστευτικών ροών αποτελεί μια από τις μεγάλες προκλήσεις του αιώνα που διανύουμε, πολύ μεγαλύτερη πρόκληση για ένα μικρό νησί όπως η Κύπρος, που έχει περιορισμένους πόρους και δυνατότητες και που παραμένει ημικατεχόμενο. Είναι αδιαμφισβήτητο ότι υπήρξαν αποτυχίες και εσφαλμένες πολιτικές που οδήγησαν σε γκετοποίηση, απουσία ολοκληρωμένης πολιτικής ένταξης/συμπερίληψης των μεταναστών/προσφύγων, μη υιοθέτηση βέλτιστων πρακτικών ταχύρρυθμης εξέτασης αιτήσεων και επαναπατρισμού όσων απορρίπτονται, αποτελεσματικές δομές στήριξης, απουσία διαβούλευσης με τις τοπικές κοινωνίες, ενημέρωση και στήριξή τους ώστε να επιτευχθεί ομαλά η ενσωμάτωση. Παράλληλα, η πολιτεία αποδείχτηκε ανίκανη και απρόθυμη να αντιμετωπίσει κατασταλτικά την ακροδεξιά βία οποτεδήποτε και αν εμφανίστηκε. Πολλά προβλήματα κρύβονταν κάτω από το χαλί για χρόνια.

Στην Κύπρο, τα πρόσφατα περιστατικά σε Χλώρακα και Λεμεσό, είτε πογκρόμ ονομαστούν είτε αλλιώς, είναι περιστατικά οργανωμένης και στοχευμένης ακροδεξιάς βίας, που πατά δυστυχώς σε μια ολοένα και περισσότερο εκφασισμένη και μη ανεκτική κοινωνία και μια διαχρονικά απρόθυμη να την αντιμετωπίσει πολιτεία. Η κανονικοποίηση της ακροδεξιάς έχει ήδη συντελεστεί σε πολλαπλά επίπεδα. Ο ακροδεξιός και ρατσιστικός λόγος που εκφέρει η ακροδεξιά γίνεται ολοένα και περισσότερο αποδεχτός από κόμματα και τμήματα της κοινωνίας. Όλα τα παραπάνω μας δίνουν ένα πλαίσιο κατανόησης γιατί στην Κύπρο δημιουργήθηκαν οι συνθήκες που παρήγαγαν τα γεγονότα που βιώσαμε πρόσφατα σε Χλώρακα (Πάφο) και Λεμεσό.

Μεταφέροντας τώρα τη συζήτηση σε ένα πιο ευρύ πλαίσιο, δεν κομίζω γλαύκα εις Αθήνας αν γράψω ότι το μεταναστευτικό είναι ένα πολυδιάστατο θέμα με πολιτισμικές, πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές διαστάσεις. Εμπλέκει και αφορά φορείς του κράτους, ευρωπαϊκούς θεσμούς, εθνικούς πολιτικούς και κοινωνικούς δρώντες, Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις, τον απλό πολίτη. Ούτε καινοτομώ αν αναφέρω ότι το μεταναστευτικό είναι ένα φαινόμενο που θα συνεχίσει να υπάρχει. Ένα φαινόμενο που συνοδεύει την ανθρώπινη παρουσία εδώ και αιώνες και θα συνεχίσει να την συνοδεύει διότι οι πραγματικές ρίζες του φαινομένου αυτού, δεν έχουν να κάνουν με το αν υπάρχουν διακινητές, που υπάρχουν. Αυτό είναι σύμπτωμα και όχι αίτιο.

Οι ρίζες του φαινομένου έχουν να κάνουν με το αποτύπωμα των ιμπεριαλιστικών πολιτικών της Δύσης στον λεγόμενο τρίτο κόσμο (αποικιοκρατία, νεοαποικιοκρατία, επεμβάσεις, κλιματική αλλαγή, κτλ.). Αφορούν δηλαδή στις συνθήκες, οι οποίες επικρατούν στις χώρες από όπου προέρχονται οι μεταναστευτικές ροές (εμφύλιοι πόλεμοι, συγκρούσεις, πείνα, κτλ.).

Η ΕΕ ως θεσμός αλλά και τα κράτη μέλη έχουν αποτύχει παταγωδώς να διαχειριστούν τις μεταναστευτικές και προσφυγικές ροές. Διότι ο φακός και το πλαίσιο αντιμετώπισης είναι λανθασμένο και στη σύλληψή του και στην εφαρμογή του αφήνοντας εκτεθειμένες της χώρες πρώτης άφιξης, ενώ αντιμετωπίζεται κυρίως σε ένα πλαίσιο ασφαλειοποίησης.

Εν κατακλείδι. Σήμερα, δυστυχώς, πληρώνουμε το τίμημα πολλών παραμέτρων: ταξικά μεροληπτικά πολιτικών της ΕΕ και των κρατών μελών στο μεταναστευτικό/προσφυγικό, παταγώδη αποτυχία διαχείρισης των μεταναστευτικών και προσφυγικών ροών, αδυναμιών ή και απροθυμίας των μηχανισμών καταστολής να αντιμετωπίσουν την ακροδεξιά βία και ρατσιστικό λόγο, αδυναμιών και της αριστεράς στο κοινωνικό πεδίο (και όχι στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης) εκεί δηλαδή που δημιουργούνται και αναπαράγονται με υλικούς όρους τα ρατσιστικά και ακροδεξιά φαινόμενα, κτλ.

* Ο Γιάννος Κατσουρίδης είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Συγκριτικής Πολιτικής, Πανεπιστήμιο Λευκωσίας

Ακολουθήστε το News 24/7 στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις