Κίτρινα γιλέκα: Ούτε δαιμονοποίηση ούτε υποταγή στο αυθόρμητο

Ενάμιση μήνα τώρα όλος ο κόσμος μιλάει για τα κίτρινα γιλέκα, το «κίνημα που συγκλόνισε τη Γαλλία και την Ευρώπη», είτε για να ξορκίσει το κακό, είτε για να υιοθετήσει το νέο μοντέλο εξέγερσης ως την κινηματική πανάκεια για την σημερινή πραγματικότητα. Παραμορφωτικοί καθρέφτες στήθηκαν και από τα δεξιά κι από τα αριστερά και προσπάθησαν σκληρά να μεγεθύνουν το μοντέλο προς αποφυγή ή προς μίμηση. Δυστυχώς και πάλι έλειπε η ψυχραιμία και όλοι βρέθηκαν στην αγορά συναθροισμένοι να περιμένουν τους βαρβάρους.

Διανύοντας την έκτη εβδομάδα κινητοποιήσεων των «κίτρινων γιλέκων», έχει παρέλθει πια ικανός χρόνος για κάποια πρώτα συμπεράσματα και το μόνο που μένει είναι ευθαρσώς να τα καταθέσουμε προς συζήτηση.

Διαδηλώνοντας στους δρόμους της γαλλικής πρωτεύουσας αυτό που κάνει άμεση εντύπωση είναι η απουσία της αίσθησης του «ανήκειν». Για κάποιον που έχει γαλουχηθεί μέσα στην οργανωμένη πάλη του εργατικού κινήματος, είτε μέσα από τα συνδικάτα είτε μέσα από τις πολιτικές οργανώσεις, η απουσία των γνώριμων μπλοκ, η ανυπαρξία αυτο-περιφρούρησης των διαδηλωτών και προϋπάρχοντος σχεδίου κίνησης μέχρι και η απουσία των γνώριμων «διακριτικών υπογραφών» των κομμάτων και των οργανώσεων δεν μπορεί παρά να κάνει εντύπωση.

Ο κόσμος, φορώντας κίτρινα γιλέκα και κινούμενος ασύντακτα, σε μικρότερες ή μεγαλύτερες ομάδες, διατηρεί μια χαλαρή σύνδεση με τους τόπους συγκέντρωσης που έχουν ανακοινωθεί στο ίντερνετ, τα κορτέζ των συνδικαλιστικών οργανώσεων παρουσιάζονται ολιγάριθμα και αυτό όχι τόσο γιατί δεν έχουν κατεβεί στη συγκέντρωση τα μέλη τους, αλλά γιατί τα μέλη τους έχουν επιλέξει να φορέσουν ένα κίτρινο γιλέκο και να συνδεθούν με το «ρευστό» πλήθος των διαδηλωτών.

Αναπόσπαστο αξεσουάρ της μεγάλης πλειοψηφίας των συγκεντρωμένων ήταν τα κινητά τους τηλέφωνα με τα οποία τραβούσαν βίντεο ή εξέπεμπαν live στο facebook. Μέσα στην ασύλληπτη αστυνομική βία και στο καθεστώς τρομοκρατίας το μόνο συνεκτικό συμβολικά στοιχείο για όσους δέχθηκαν να το φορέσουν ήταν το κίτρινο γιλέκο. Εξαίρεση στη εικόνα που περιγράψαμε αποτελεί η συγκέντρωση ενάντια στην κλιματική αλλαγή που κλήθηκε στην πλατεία της Nation και πέρα από οικολογικό είχε και έντονα κοινωνικό χαρακτήρα.

Τα παραπάνω ως μια ενδεικτική περιγραφή της κατάστασης θεωρώ πως δεν αμφισβητούνται από κανέναν καλοπροαίρετο παρόντα στις συγκεντρώσεις.

Για το τι είναι τα κίτρινα γιλέκα έχουν γραφτεί πολλά. Κι έχουν διαστρεβλωθεί ακόμα περισσότερα. Πολύ λίγο όμως έχει φωτιστεί η σχέση του κινήματος με τις παραδοσιακές/ιστορικές μορφές οργάνωσης της εργατικής τάξης. Βλέποντας τις μορφές οργάνωσης του κινήματος κατά την ανάπτυξή του (1), όλοι παρατηρούμε το «νέο» των οργανωτικών δομών, τη χρήση των social media ως μέσο συντονισμού και ανάδειξης εκπροσώπευσης κλπ. Και με δεδομένο ότι το κίνημα αφορά την εργατική τάξη και τα φτωχά λαϊκά στρώματα της υπαίθρου και της πόλης, με σειρά αιτημάτων που έχουν σαφές ταξικό πρόσημο, το κομβικό ερώτημα που προκύπτει είναι: Γιατί τα «κίτρινα γιλέκα» αποποιούνται τα ιστορικά εργαλεία της ταξικής πάλης;

Κρατήστε την ερώτηση και επιτρέψτε μας μια μικρή παρέκβαση.

Πολλοί βιάζονται να «κλείσουν την πόρτα» στον 20ο αιώνα αναζητώντας το «καινούριο» της νέας εποχής. Παρουσιάζοντας ως παρωχημένα σχήματα και «ξεπερασμένα εργαλεία» τα μέσα που το εργατικό κίνημα ανέπτυξε μέσα στην ματ(αι)ωμένη ιστορία του, επαγγελματίες της πολιτικής, διανοούμενοι και δημοσιογράφοι, είτε δαιμονοποιούν είτε υποτάσσονται στο αυθόρμητο και ευαγγελίζονται τη μεγάλη αλλαγή που έρχεται από ένα ακόμα «νέο» μεγάλο κίνημα.

Η αλήθεια είναι ωστόσο ότι ο 20ος αιώνας απλά έθεσε επί τάπητος (ίσως και κάπως πρώιμα) επίκαιρα ερωτήματα που η ανθρωπότητα δεν ήταν ακόμα σε θέση να απαντήσει συνολικά. Ένα από τα σημαντικότερα ζητήματα που μας κληρονομεί είναι το συνειδησιακό βάρος του γεγονότος ότι η εργατική τάξη μπορεί τελικά να συγκροτηθεί ως υποκείμενο και να διεκδικήσει την εξουσία. Αυτό το βάρος δεν αφορά κανέναν άλλο παρά την ίδια την εργατική τάξη κι είναι δικό της για να το σηκώσει.

Η σημερινή εποχή είναι μοναδική ως προς το ότι για πρώτη φορά στην ανθρώπινη ιστορία μπορούμε να μιλήσουμε για την ευθύνη του ιστορικού υποκειμένου απέναντι στον εαυτό του. Ευθύνη που προκύπτει από το γεγονός ότι η ιστορική του εμπειρία, ως εξελικτική διαδικασία, το έχει διαμορφώσει με τέτοιο τρόπο που να μη του επιτρέπει να καταργήσει τα μέσα που το ίδιο δημιούργησε και που το συγκρότησαν ως τέτοιο, χωρίς αργά ή γρήγορα να αυτοαναιρεθεί.

Με την ίδια λογική που ο άνθρωπος δεν μπορεί να ξαναγίνει πίθηκος αγνοώντας ηθελημένα τη χρήση των εργαλείων που ο ίδιος εφηύρε, έτσι και το εργατικό κίνημα δεν μπορεί να αρνηθεί τον ιστορικό του ρόλο παραβλέποντας, ως τις πιο αναπτυγμένες μορφές οργάνωσης του, τα συνδικάτα και το κομμουνιστικό κόμμα.

Ας καταλήξουμε σε μια πρώτη απάντηση στην παραπάνω ερώτηση:
Τα «κίτρινα γιλέκα» αποποιούνται τα ιστορικά εργαλεία της εργατικής τάξης γιατί είναι πιο εύκολο από το να τα υπερασπιστούν και να τα χρησιμοποιήσουν. Είναι πιο εύκολο να κληθεί μια «ακομμάτιστη» συγκέντρωση στα social media από το να οργανωθεί από έναν πολιτικό φορέα με συγκεκριμένη ταξική ταυτότητα. Είναι πιο εύκολο να διαμορφωθεί μια σειρά αιτημάτων με ιντερνετική ψηφοφορία από το να διαμορφωθεί από διαδικασίες εκλεγμένων αντιπροσώπων με συγκεκριμένο πολιτικό πλαίσιο.

Όπως φαίνεται πιο εύκολο να προσπαθήσει κανείς να καρφώσει ένα καρφί με την πρώτη πέτρα που θα βρει στο δρόμο, αν και ξέρει καλά πως γι’αυτή τη δουλειά πρέπει να γυρίσει σπίτι και να ψάξει το σφυρί.

Αυτό όμως περιγράφει τη μισή αλήθεια. Όπως έχουμε σημειώσει στο παρελθόν (2) υπάρχει σοβαρό πρόβλημα στον τρόπο που η γαλλική αριστερά και τα συνδικάτα αντιλαμβάνονται τον ρόλο και το χρέος τους απέναντι στο κίνημα. Η μη ριζοσπαστικοποίησή τους τώρα, δείχνει ότι σε κεντρικό επίπεδο υπάρχει πρόβλημα ανάλυσης και πολιτικής απόφασης. Η «αυτοδιάλυση» της διακριτότητάς τους μέσα στα κίτρινα γιλέκα δείχνει στρεβλή αντίληψη της σχέσης τους με τον κόσμο που κινητοποιείται.

Από την άλλη, είναι αλήθεια πως η ριζοσπαστικοποίηση του κινήματος και η συμμετοχή συλλογικοτήτων (μαθητικής και φοιτητικής νεολαίας, αντιρατσιστικών και μεταναστευτικών οργανώσεων, οικολογικών ομάδων, αριστερών οργανώσεων ακόμη και χωρίς διακριτικά) έστω κι αν έχει πολύ χαμηλό επίπεδο οργάνωσης αποτελεί σήμερα το χαλινάρι της ακροδεξιάς μέσα στο κίνημα. Σε αυτή τη φάση όμως χρειάζεται μεγάλη προσοχή στο πως διαβάζουμε την πραγματικότητα.

«Τα κίτρινα γιλέκα νίκησαν», ζητοκραυγάζουν διάφοροι δεξιά κι αριστερά μετά το διάγγελμα του Γάλλου προέδρου που φαίνεται να υπαναχωρεί στις πιέσεις και να εμφανίζεται ως προστάτης και εγγυητής της République αποδεχόμενος το ελάχιστο δυνατό των αιτημάτων και μοιράζοντας 100 ευρώ στο πόπολο. Στην πραγματικότητα όλοι γνωρίζουν (και πρώτοι απ’όλους όσοι φορούν το κίτρινο γιλέκο και μπλοκάρουν ακόμα τους κόμβους του γαλλικού οδικού δικτύου μέσα στο καταχείμωνο) ότι πρόκειται για άλλη μια πολιτική πιρουέτα αφού μέσω «δημιουργικής λογιστικής» το γαλλικό κράτος θα πάρει πίσω το συγκεκριμένο ποσό και κατά πάσα πιθανότητα ακόμα περισσότερα από τα ίδια στρώματα που δήθεν ωφελεί.

Στις 21 Δεκεμβρίου η γαλλική βουλή ενέκρινε το πακέτο «έκτακτων οικονομικών μέτρων» που πρότεινε η κυβέρνηση Μακρόν και που περιλαμβάνει εκτός του πριμ παραγωγικότητας, το αφορολόγητο της υπερωριακής απασχόλησης και το πάγωμα της αύξησης του φόρου κοινωνικών ασφαλίσεων για τους χαμηλοσυνταξιούχους.

«Πολύ λίγα, πολύ αργά» θα μπορούσε να πει κανείς. Αλλά μεγάλο μέρος της αριστεράς στη Γαλλία και την υπόλοιπη Ευρώπη έχει επενδύσει πολλά στο άλογο που τρέχει. Μεγάλο μέρος της αρθρογραφίας σηκώνει διθυραμβικούς τίτλους «Τα κίτρινα γιλέκα δείχνουν τον δρόμο», «Ο Μακρόν κάμφθηκε» κλπ. Μέσα στον ενθουσιασμό, κάθε κριτική προς το κίνημα αντιμετωπίζεται με περιφρόνηση και πέφτει σε ανυποληψία. Απέλπιδες προσπάθειες «μίμησης» του συμβόλου παρατηρούνται σε διάφορες χώρες λες και το «μαγικό» γιλέκο θα φέρει σε όποιον το φορέσει με μεταφυσικό τρόπο μέρος μιας κάποιας απροσδιόριστης κοινωνικής δυναμικής.

Η δεξιά από την άλλη τρίβει τα χέρια της καθώς έτσι κι αλλιώς, μέσα από την κρίση και την αποσταθεροποίηση, θα επιχειρήσει να θέσει νέους όρους σκλήρυνσης του ευρωενωσιακού μοντέλου, ενώ η λαϊκιστική ακροδεξιά απλά περιμένει υπομονετικά τη σειρά της να τραφεί όπως έκανε και το πρώτο μισό του 20ου αιώνα από την αποτυχημένη διαχείριση και τη λαϊκή απογοήτευση με το που θα παρουσιαστεί η ευκαιρία.

Το κίνημα των «κίτρινων γιλέκων» βρίσκεται σε μια φάση εξαιρετικά εύθραυστη. Η αναντιστοιχία κινήματος, αιτημάτων κι εκπροσώπησης είναι ένα από τα σοβαρά αδιέξοδα που πολύ γρήγορα θα κληθεί να αντιμετωπίσει. Η κόπωση σε συνδυασμό με την αστυνομική βία, αλλά και το… γιορτινό κλίμα των Χριστουγέννων λειτουργούν προς όφελος της κυβέρνησης.

Tελικά αυτό που μένει να δούμε είναι αν η εργατική τάξη και τα φτωχά λαϊκά στρώματα στη Γαλλία και παντού θα βρουν τη δύναμη και το θάρρος να σηκώσουν το ιστορικό βάρος που τους αναλογεί αναπτύσσοντας την πάλη τους σε οικονομικό, πολιτικό και ιδεολογικό πεδίο με σαφή ταξικό προσανατολισμό. Μέσα στα κίτρινα γιλέκα επιβιώνει μέρα με τη μέρα η εργατική τάξη της Γαλλίας, αυτή κουβαλάει την ιστορική εμπειρία για να αλλάξει τη ζωή της και εκφράζοντας ξεκάθαρη στήριξη στους αγώνες της, όπως και σε κάθε εργατικό αγώνα όπου γης, καταθέτουμε προς συζήτηση τους παραπάνω προβληματισμούς.

Παρίσι 23 Δεκ. 18

Οι συντάκτες

Βλαχόπουλος Γιάννης, Ιστορικός

Γεροτζιάφας Γρηγόρης, Αναπληρωτής καθηγητής αιματολογίας στην Ιατρική σχολή του Πανεπιστημίου Pierre et Marie Curie (Paris VI)
Τζιάλλας Γιάννης, Μουσικός

1.«Κίτρινα γιλέκα: Κίνημα ταξικό κι αυθόρμητο», Εκτός Γραμμής, 21/12/18, www.ektosgrammis.gr

2 «Κίτρινα γιλέκα: Γιατί φλέγεται η Γαλλία; Έλληνες του Παρισιού απαντούν σε κρίσιμες ερωτήσεις», συνεντεύξεις στον Νίκο Γιαννόπουλο, 8/12/18, www.news247.gr.