Κοινή ευρωπαϊκή ταυτότητα: Ουτοπία ή αναγκαιότητα;

Εν μέσω της έντονης μεταβλητότητας και των δυσμενών διεθνών συγκυριών με έντονο οικονομικό αντίκτυπο με τις οποίες έχει έρθει αντιμέτωπη, η Ευρωπαϊκή Ένωση καλείται να διασφαλίσει την ενότητα και τη σταθεροποίησή της, ενισχύοντας έναν πυλώνα της που ανά στιγμές τείνει να ξεχαστεί: Την ευρωπαϊκή ταυτότητα.

Η έννοια του Ευρωπαίου πολίτη δεν εμπίπτει στο φάσμα του ρομαντισμού: Είναι συνδεδεμένη άρρηκτα με τα θεμελιώδη δικαιώματα και ελευθερίες του ανθρώπου, η προστασία των οποίων αποτελεί θεμελιώδη αρχή της Ευρωπαϊκής Ένωσης και απαραίτητη προϋπόθεση της νομιμοποίησής της.

Η ΕΕ έχει δεσμευτεί για τη στήριξη της δημοκρατίας και των δικαιωμάτων του ανθρώπου στην πολιτική της, σύμφωνα με τις θεμελιώδεις αρχές της ελευθερίας, της δημοκρατίας, του σεβασμού των δικαιωμάτων του ανθρώπου και των θεμελιωδών ελευθεριών καθώς και του κράτους δικαίου και φροντίζει να τα ενσωματώνει σε όλες τις πολιτικές και τα προγράμματά της.

Και είναι ίσως πιο επιτακτική από ποτέ η υπενθύμιση και ενίσχυση αυτού του πυλώνα, προκειμένου να διαχειριστούμε οι πολίτες της τα χαρακτηριστικά και τους κινδύνους της νέας ταραχώδους εποχής που ζούμε.

Στο πλαίσιο αυτής της υπενθύμισης, το NEWS 24/7  επικοινώνησε με τους ευρωβουλευτές Έλενα Κουντουρά (Ομάδα της Αριστεράς) και Βαγγέλη Μεϊμαράκη (Ομάδα Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος) και τους έθεσε τρεις ερωτήσεις για τις διαστάσεις του Ευρωπαίου πολίτη σήμερα.

Τι σημαίνει Ευρωπαίος πολίτης και ποια τα δικαιώματά του;

Έλενα Κουντουρά: «Κάθε πολίτης κράτους μέλους της ΕΕ είναι αυτομάτως Ευρωπαίος πολίτης, με δικαιώματα που κατοχυρώνονται στον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων και στη Συνθήκη της Λισαβόνας. Τα δικαιώματα των ευρωπαίων πολιτών και η ευρωπαϊκή ιθαγένεια αποτελούν τους κύριους παράγοντες στη διαμόρφωση της ευρωπαϊκής ταυτότητας.

Με τη διαφορετικότητα, τη διακριτή ιστορία και την ιδιαίτερη ταυτότητα κάθε λαού, υπάρχει μια κοινή αίσθηση ότι ανήκουμε στην μεγάλη ευρωπαϊκή οικογένεια. Το να είσαι ευρωπαίος πολίτης σημαίνει ότι μπορείς να μετακινείσαι ελεύθερα, να ζήσεις, να σπουδάσεις και να εργαστείς σε οποιαδήποτε χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η ευρωπαϊκή νομοθεσία συνεχώς επικαιροποιείται και μεταφέρεται στο εθνικό δίκαιο των χωρών για σημαντικές πολιτικές που αλλάζουν την καθημερινότητά των ευρωπαίων πολιτών και έχουν ως στόχο την ευημερία, και την ανάπτυξη σε μια σειρά από τομείς, όπως το πλαίσιο για την προστασία των καταναλωτών, η δημόσια υγεία και ασφάλεια των τροφίμων, η εσωτερική αγορά, η πράσινη και ψηφιακή μετάβαση.

Το βασικότερο όλων είναι τα ανθρώπινα δικαιώματα, που αποτελούν τη θεμελιώδη αρχή και αξία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπως το δικαίωμα αυτοδιάθεσης, η ελευθερία λόγου και έκφρασης, η προστασία των πιο ευάλωτων πολιτών, η ισότητα των φύλων και η κοινωνική δικαιοσύνη.

Η πρόοδος που έχει επιτευχθεί προέκυψε μέσα από αμέτρητες διεκδικήσεις, διαβουλεύσεις, διαπραγματεύσεις, συμβιβασμούς, συνεργασίες. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, ο μόνος θεσμός που τα μέλη του εκλέγονται απ’ ευθείας από τους πολίτες κάθε 5 χρόνια και είναι η φωνή των λαών στην Ευρώπη, εργάζεται και πιέζει αδιάκοπα για να διαφυλάξει τις αδιαπραγμάτευτες αξίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Είναι ένας αγώνας διαρκής, με συνεχείς πιέσεις και παρεμβάσεις για να διασφαλίσουμε τα δικαιώματα και τα συμφέροντα των πολιτών της Ευρωπαϊκής Ένωσης με όραμα και στόχο περισσότερη Ευρώπη, καλύτερη δημοκρατία, περισσότερη ειρήνη, δικαιοσύνη και αλληλεγγύη μεταξύ των λαών και ευημερία των πολιτών.»

Βαγγέλης Μεϊμαράκης: «Σε έναν κόσμο γεμάτο αβεβαιότητα, αστάθεια και απανωτές κρίσεις κάθε μορφής, διαπιστώνουμε ολοένα και περισσότερο πόσο σημαντικό είναι να ανήκεις στην Ευρώπη και να φέρεις τον τίτλο του ευρωπαίου πολίτη. Ενός πολίτη που κατέχει ταυτόχρονα την εθνική, αλλά και την ευρωπαϊκή του ταυτότητα, ενός πολίτη που ζει και εργάζεται πέρα από τα σύνορα της χώρας τους, χωρίς περιορισμούς και εμπόδια, με δικαιώματα αλλά και
πολλές υποχρεώσεις.

Όσο παρεξηγημένη κι αν είναι η Ευρώπη, όσο κι αν κατηγορείται καθημερινά για αγκυλώσεις, γραφειοκρατία, καθυστερήσεις και απόσταση από τους πολίτες, είναι γεγονός ότι η ζωή έξω από αυτήν θα ήταν διαφορετική και δύσκολη. Το έχει δείξει άλλωστε η εμπειρία.

Θα τολμήσω να πω ότι αυτή η κριτική σε πολλές περιπτώσεις γίνεται εκ του ασφαλούς. Έχοντας όλα τα προνόμια και τα θετικά που παρέχει η ευρωπαϊκή ταυτότητα πολλοί είναι αυτοί που ξεχνούν. Ξεχνούν, γιατί είτε δεν έχουν ζήσει, είτε δεν έχουν διαβάσει, πώς ήταν η ζωή όταν δεν υπήρχε Ευρωπαϊκή Ένωση. Αρκεί μόνο να αναφερθώ στις τέσσερις ελευθερίες της ενιαίας αγοράς, δηλαδή στην ελεύθερη κυκλοφορία εμπορευμάτων, κεφαλαίων, προσώπων και στην ελευθερία εγκατάστασης και παροχής υπηρεσιών, ώστε να καταλάβουμε πόσο μοναδικό προνόμιο είναι το ότι μπορούμε να μετακινηθούμε, να ζήσουμε και να εργαστούμε σε κάθε γωνιά της Ευρώπης, σαν να είμαστε στη χώρα μας.

Και να μην ξεχνάμε δύο βασικά πλεονεκτήματα, που πλέον θεωρούμε δεδομένα στην καθημερινότητά μας, όπως το κοινό νόμισμα και το roaming, δηλαδή τη δυνατότητα συνομιλίας από οποιοδήποτε σημείο στην Ευρώπη χωρίς επιπλέον χρεώσεις, κάτι που ψηφίστηκε πρόσφατα στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.»

Πώς έχει λειτουργήσει αυτή η ιδέα τα τελευταία 5 χρόνια;

Βαγγέλης Μεϊμαράκης: «Η Ευρώπη είναι ένας ζωντανός οργανισμός που διαρκώς μεταβάλλεται και εξελίσσεται σύμφωνα με τις ανάγκες των εποχών. Ξεκίνησε από μια νομισματική-οικονομική ένωση και πλέον έχει εξελιχθεί σε μια ανθρωποκεντρική ένωση. Το έχει αποδείξει άλλωστε κατά τη διάρκεια των κρίσεων, που κλήθηκε να αντιμετωπίσει ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια.

Χωρίς πολλές φορές να έχει αρμοδιότητα, αφού μην ξεχνάμε είναι μια ένωση αυτόνομων και κυρίαρχων κρατών, έχει κληθεί σε αρκετές περιπτώσεις κόντρα σε εγωιστικά εθνικά συμφέροντα, να λάβει αποφάσεις προς όφελος των πολιτών της, χωρίς να διαθέτει τα εργαλεία και τους μηχανισμούς, όπως στην περίπτωση της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα, της πανδημίας, του πληθωρισμού και της ενεργειακής κρίσης. Και αυτό, γιατί η Ένωση δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην ποιότητα ζωής των πολιτών της, στην ευμάρεια, στην ασφάλεια, στη Δημοκρατία, στην ελευθερία, στην ισονομία και γενικότερα στις ίσες ευκαιρίες για όλους.

Αποκορύφωμα, η Διάσκεψη για το Μέλλον της Ευρώπης όπου έδωσε τη δυνατότητα στον κάθε πολίτη να περιγράψει την Ευρώπη μέσα στην οποία θέλει να ζει, αλλά και την Ευρώπη που θέλει να κληρονομήσουν οι επόμενες γενιές.»

Έλενα Κουντουρά: «Οι πολίτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν βιώσει την τελευταία πενταετία διαδοχικές, πρωτοφανείς κρίσεις και έγινε ξεκάθαρη η ανάγκη η Ευρώπη να σταθεί δίπλα τους αποφασιστικά και συλλογικά για να αντιμετωπιστεί ο κίνδυνος διεύρυνσης των κοινωνικών ανισοτήτων. Η παρατεταμένη υγειονομική κρίση, ο αντίκτυπος του Brexit, η ενεργειακή και οικονομική κρίση, το μεταναστευτικό και προσφυγικό και οι επιπτώσεις των γεωπολιτικών εξελίξεων με επίκεντρο τον πόλεμο στην Ουκρανία δημιούργησαν νέες ανάγκες που έπρεπε να αντιμετωπιστούν με αίσθημα υψηλής ευθύνης.

Συγχρόνως, είχαμε την ευθύνη να συγκλίνουμε και να δημιουργήσουμε φιλόδοξες πολιτικές, ώστε καταφέρει να ανταποκριθεί η Ευρώπη έγκαιρα στην κλιματική κρίση και στο στόχο να γίνουμε η πρώτη κλιματικά ουδέτερη ήπειρος μέχρι το 2050, χωρίς αποκλεισμούς. Αναλάβαμε ιστορικές πρωτοβουλίες όπως το Next Generation EU, ο μεγαλύτερος ίσως μηχανισμός εσωτερικής αλληλεγγύης, που είναι σήμερα απολύτως απαραίτητος για την ανάκαμψη και ανάπτυξη στην Ευρώπη και το νομοθετικό πακέτο Fit for 55 για πιο φιλόδοξους κλιματικούς στόχους. Παράλληλα θέσαμε φιλόδοξους στόχους για τον ψηφιακό μετασχηματισμό της Ε.Ε., μέσα από την ενδυνάμωση των πολιτών,  των επιχειρήσεων – ιδιαίτερα των μικρομεσαίων που αποτελούν την ραχοκοκαλιά της ευρωπαϊκής οικονομίας- και των διοικήσεων με μια νέα γενιά τεχνολογιών, όπως η κβαντική τεχνολογία, το 5G και η τεχνητή νοημοσύνη»

Χρειάζεται όμως σε πολλούς τομείς να κάνουμε περισσότερα.

Να δώσουμε ουσιαστικές λύσεις στο μεταναστευτικό, σε ζητήματα όπως η ενεργειακή φτώχεια κι η δημόσια υγεία, στη στήριξη των πιο απομονωμένων και νησιωτικών περιφερειών της Ευρώπης, που αντιμετωπίζουν δυσανάλογα ένα υπέρογκο κόστος της πράσινης μετάβασης, και συνολικά να πιέσουμε ώστε στον μετασχηματισμό της Ευρώπης να μην αφήσουμε κανένα πίσω

Τι βελτιώσεις χρειάζονται προκειμένου να ενισχυθεί η έννοια της ευρωπαϊκής ταυτότητας;

Βαγγέλης Μείμαράκης: «Όπως ανέφερα και παραπάνω, η Ευρώπη είναι μια Ένωση αυτόνομων κρατών με διαφορετικές ιδεολογίες, πεποιθήσεις, θρησκείες και πολιτισμούς. Αναπόφευκτες λοιπόν οι συγκρούσεις, οι αντιπαραθέσεις και τα συμφέροντα που καθυστερούν την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, όπως την είχαν οραματιστεί οι ιδρυτές της. Από την άλλη πλευρά όμως, μέσα από τις αγκυλώσεις και τις κρίσεις, η Ευρώπη ενδυναμώνεται και προχωράει μπροστά.

Αν κάτι μάθαμε από τις κρίσεις των τελευταίων ετών, είναι ότι χρειάζεται μια ενιαία ευρωπαϊκή φωνή και μια ενιαία ευρωπαϊκή πολιτική σε όλους τους τομείς που επηρεάζουν τη ζωή και την καθημερινότητα του ευρωπαίου πολίτη.

Η Ευρώπη πρέπει να ακούσει τους πολίτες της, να προσαρμοστεί στα νέα δεδομένα, να τους φέρει πιο κοντά και να επαναθεμελιώσει τις σχέσεις της με τα εθνικά κράτη και τις κοινωνίες τους.»

Έλενα Κουντουρά: «Είναι κρίσιμο να συνειδητοποιήσουμε όλοι ότι η ζωή και η καθημερινότητά μας επηρεάζεται από τις πολιτικές και τις αποφάσεις στην Ευρωπαϊκή Ένωση, σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό από ό,τι αντιλαμβανόμαστε. Για να μπορούν οι πολίτες να αισθάνονται ότι «ανήκουν» στην Ευρωπαϊκή Ένωση θα πρέπει να γνωρίζουν το τί ακριβώς κάνει η ΕΕ και γιατί το κάνει. Να μην αισθάνονται ότι η ΕΕ είναι απόμακρη.

Αυτό προϋποθέτει συνεχείς εκστρατείες ενημέρωσης για τα δικαιώματά τους και τα οφέλη από τη συμμετοχή τους στο κορυφαίο ευρωπαϊκό οικοδόμημα. Και συγχρόνως, πρέπει να επιδιώξουμε πιο δυναμικά οι πολίτες να έρθουν εγγύτερα στο πεδίο λήψης αποφάσεων.

Για παράδειγμα, δράσεις όπως αυτή της Ευρωπαϊκής Πρωτοβουλίας Πολιτών αποτελούν εργαλεία συλλογικής έκφρασης της ευρωπαϊκής κοινωνίας. Ενισχύουν τον διεκδικητικό ρόλο και το συλλογικό χαρακτήρα των αιτημάτων των πολιτών και σε σημαντικά θέματα μετατρέπονται σε πολιτική πράξη, καταλήγοντας ακόμη και σε ευρωπαϊκή νομοθεσία.

Η Κομισιόν θα πρέπει να επανεξετάσει τον ρόλο και την λειτουργία τέτοιων εργαλείων με στόχο την ενίσχυση τους.

Συγχρόνως, οι θεσμοί της Ευρωπαϊκής Ένωσης οφείλουν να ξεπερνούν εμπόδια και αγκυλώσεις που προκύπτουν από τα συμφέροντα των ισχυρότερων χωρών. Να ακούν τη φωνή όλων των πολιτών, να συμμερίζονται τις ανησυχίες τους, να τους δίνουν τη δυνατότητα ουσιαστικής συμμετοχής σε διαβούλευση για νομοθετικές προτάσεις που μπορούν να τους επηρεάσουν, να διαχειρίζονται ισότιμα τις ανάγκες τους, να δίνουν άμεσες και ουσιαστικές λύσεις στα προβλήματα τους. Η πρόοδος διαχρονικά που έχει σημειωθεί αποτελεί απόδειξη του τί μπορεί να πετύχουμε ενωμένοι, και η διαδραστική σχέση ανάμεσα στους πολίτες και τα θεσμικά όργανα της Ευρώπης ενισχύει αυτόματα την έννοια της ευρωπαϊκής ταυτότητας.

Για αυτό ακριβώς, στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο φέρνουμε τα ζητήματα αυτά με ερωτήσεις, εκθέσεις και ψηφίσματα προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Συμβούλιο, λειτουργώντας ως γέφυρα και πιέζοντας για πιο φιλόδοξες αποφάσεις. Η ΕΕ επιβάλλεται να συνεχίσει στο δρόμο της εμβάθυνσης και της αλληλεγγύης, με προοδευτικό προσανατολισμό και ισχυρό κοινωνικό πρόσημο. Όλοι οι πολίτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης πρέπει να νιώθουν στην πράξη, μέσα από τα ευρωπαϊκά προγράμματα και τις πολιτικές, ότι δεν είναι μόνοι απέναντι στις κρίσεις και ότι θα έχουν την ισότιμη αντιμετώπιση και υποστήριξη που δικαιούνται. Είναι ο μόνος δρόμος να προχωρήσουμε μπροστά για μια Ευρώπη ισχυρή και δίκαιη, με οικονομική και κοινωνική πρόοδο, που επιτυγχάνεται μέσα από τα ίσα δικαιώματα και τις ισότιμες ευκαιρίες.»

Η Πολιτική Βάση της Κοινής Ευρωπαϊκής Ταυτότητας

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον για το ζήτημα της ευρωπαϊκής ταυτότητας, την εξέλιξή της αλλά και τους κινδύνους υπονόμευσής της σήμερα παρουσιάζει η ανάλυση που κάνει στο NEWS 24/7 ο Σπύρος Μπλαβούκος, καθηγητής του Τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οικονομικών Σπουδών του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών και Ερευνητή του ΕΛΙΑΜΕΠ.

«Η έννοια της εθνικής ταυτότητας αποτελεί σημείο αναφοράς στη γέννηση και εξέλιξη της σύγχρονης μορφής του έθνους-κράτους. Το όραμα της εθνικής ολοκλήρωσης διατρέχει όλη την ευρωπαϊκή ιστορία των τελευταίων δυόμιση αιώνων, σε διαφορετική ένταση και κατεύθυνση. Έχει τροφοδοτήσει εσωτερικές πολιτικές δυναμικές και ενίοτε έχει εργαλειοποιηθεί για την εξυπηρέτηση κρατικών συμφερόντων. Αποφεύγοντας τη δαιμονοποίηση, δεν μπορεί κανείς να παραγνωρίσει ότι η διαστρέβλωση του περιεχομένου της έννοιας και η επιδίωξη ιεραρχικοποίησης των διαφορετικών εθνικών ταυτοτήτων έχει οδηγήσει σε εκτεταμένη βία, ακρότητες και πολλές μαύρες σελίδες στη σύγχρονη ευρωπαϊκή ιστορία.

Μέσα από τα συντρίμμια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, το εγχείρημα της Ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης εκκίνησε ως απάντηση στους άκρατους εθνικισμούς της προηγούμενης ιστορικής περιόδου.

Η θεμελίωση και η επιτυχημένη εξέλιξη του εγχειρήματος αυτού προσέλκυσε νέα υποψήφια κράτη και με διαδοχικές διευρύνσεις η οικογένεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης μετράει πλέον 27 μέλη. Ταυτόχρονα, όμως, η στενότερη οικονομική και πολιτική συνεργασία δημιούργησε και εύλογα ερωτήματα για το μέλλον των διακριτών εθνικών ταυτοτήτων, πάνω στις οποίες στηρίζονται τα περισσότερα έθνη-κράτη. Ως ‘φαντασιακές κοινότητες’ (imagined communities), οι εθνικές κοινότητες στηρίζονται σε κοινές πολιτιστικές αναφορές, ιστορικά ορόσημα, γλωσσικούς και θρησκευτικούς αρμούς και γενικότερα μια κοινή κουλτούρα για να αναπτύξουν τα αφηγήματα των εθνικών ταυτοτήτων. Κάτι τέτοιο απουσιάζει από την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Είναι, επομένως, η κοινή Ευρωπαϊκή ταυτότητα μια ουτοπία, εν τη απουσία των στοιχείων αυτών;

Η απάντηση εξαρτάται από την εννοιολόγηση και το περιεχόμενο της ταυτότητας αυτής. Αν επιδιώκεται μια αποκλειστική Ευρωπαϊκή ταυτότητα με νόημα και περιεχόμενο παρεμφερές με αυτό των εθνικών, τότε η απάντηση είναι ξεκάθαρα και ρητά ότι κάτι τέτοιο δεν φαντάζει ρεαλιστικό ενδεχόμενο βραχυπρόθεσμα. Οι εθνικές ταυτότητες συγκροτήθηκαν μέσα από μακροχρόνιες ιστορικές διαδικασίες πολλών αιώνων και συγκρούσεων. Πολύ συνειδητά, η ΕΕ δεν έχει θέσει έναν τέτοιο στόχο σε κανένα επίσημο έγγραφο ή κείμενο πολιτικής. Με άλλα λόγια, η συνειδητή προσπάθεια ομογενοποίησης των διαφορετικών εθνικών ταυτοτήτων και η αντικατάστασή τους από μια κοινή Ευρωπαϊκή ταυτότητα ανήκει στη σφαίρα της συνωμοσιολογίας και δεν αποτελεί ρητό ή άρρητο ζητούμενο της διαδικασίας Ευρωπαϊκής ενοποίησης.

Στη διαδικασία πολιτικής της εξέλιξης, η ΕΕ υιοθετεί τη λογική των πολλαπλών συμπληρωματικών ταυτοτήτων, διακρίνοντας τον πολιτισμικό/εθνικό χαρακτήρα μιας ταυτότητας (ethnic identity) από τον πολιτικό (civic identity). Εξού και η έμφαση στην έννοια της ιθαγένειας και της υπηκοότητας (citizenship) που έχουν αμιγώς νομικό και πολιτικό περιεχόμενο και όχι πολιτισμικό. Οι πολίτες των κρατών-μελών είναι ταυτόχρονα και πολίτες της νέας πολιτικής κοινότητας που αποκαλείται Ευρωπαϊκή Ένωση, διατηρώντας αναλλοίωτη την ιδιαίτερη εθνική και πολιτισμική τους ταυτότητα. Σύμφωνα με την προσέγγιση αυτή, μια πολιτική κοινότητα δεν χρειάζεται απαραίτητα να δομηθεί πέριξ μιας κοινής εθνικής ταυτότητας, όπως συνέβαινε την εποχή του έθνους-κράτους, αλλά μπορεί να μακροημερεύσει στη βάση μιας κοινής πολιτικής ταυτότητας και κοινών πολιτικών αξιών.

Οι κοινές πολιτικές αξίες καθορίζουν και καθορίζονται από το φιλελεύθερο πλαίσιο πολιτικής και κοινωνικής διάδρασης μεταξύ των Ευρωπαίων πολιτών. Πρόκειται για αξίες που συνδέονται με τη δημοκρατία, το κράτος δικαίου, τα ανθρώπινα δικαιώματα, την ελευθερία λόγου και έκφρασης και πολλά άλλα που θεωρούνται δεδομένα στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες αλλά παραμένουν βασικό ζητούμενο αλλού.

Γι’ αυτόν τον λόγο, οποιαδήποτε αμφισβήτηση των αξιών αυτών, εντός των τειχών, από κράτη-μέλη σε διαδικασία δημοκρατικής υποχώρησης, όπως η Ουγγαρία και η Πολωνία, αποτελεί υπαρξιακή πρόκληση για την ΕΕ.

Δεν υπονομεύει μονάχα τη διεθνή θέση της ΕΕ επιτρέποντας σε τρίτους δρώντες να κατηγορούν την ΕΕ για διπλοπροσωπία αλλά ταυτόχρονα αποσαθρώνει την πολιτική Ευρωπαϊκή ταυτότητα, πάνω στην οποία στηρίζεται το Ευρωπαϊκό οικοδόμημα.

Στο σημείο αυτό η ευθύνη δεν βαραίνει αποκλειστικά λαϊκιστικές κυβερνήσεις και πολιτικούς σχηματισμούς που παρασύρουν τους πολίτες. Κάτι τέτοιο αποτελεί μια βολική δικαιολογία για όσους δεν βλέπουν τις σημαντικές αδυναμίες του Ευρωπαϊκού εγχειρήματος. Καθυστερήσεις στη λήψη αποφάσεων λόγω ενός δαιδαλώδους συστήματος παραγωγής δημόσιας πολιτικής, έλλειψη διαφάνειας, ενίοτε φαινόμενα διαφθοράς αποτελούν χαρακτηριστικά της «φούσκας των Βρυξελλών». Κανένα πολιτικό σύστημα δεν είναι τέλειο και αυτό ισχύει φυσικά και για την ΕΕ.

Αναμφισβήτητα, οι ατέλειες και οι δομικές αυτές αδυναμίες απομακρύνουν τους Ευρωπαίους πολίτες, τους καλλιεργούν την αίσθηση της αδυναμίας παρέμβασης και του απομακρυσμένου κέντρου εξουσίας στο οποίο δεν έχουν πρόσβαση.

Επιπρόσθετα, οι διαδοχικές κρίσεις, ιδίως η μεγάλη χρηματοοικονομική κρίση, επηρέασε την εικόνα πολλών πολιτών για την ΕΕ, ιδίως στις χώρες του Νότου. Ωστόσο, η επιτυχημένη διαχείριση της πανδημίας αλλά και η σχετικά συνεκτική αντίδραση στη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία έχουν αποκαταστήσει μερικώς την αξιοπιστία της ΕΕ στα μάτια των Ευρωπαίων πολιτών, όπως προκύπτει από τις σχετικές έρευνες μέτρησης της κοινής γνώμης. Η ανάδυση ενός ισχυρού και απειλητικού ‘Άλλου’, όπως η Ρωσία, συμβάλει στην αντίληψη και συνειδητοποίηση της Ευρωπαϊκής διαφορετικότητας.

Αυτό δεν θα πρέπει να οδηγήσει σε κάποιου είδους εφησυχασμό. Η ΕΕ δεν μπορεί και ούτε θα πρέπει να στηρίζεται στους εξωτερικούς «Βαρβάρους» για τη συνοχή της αλλά να εστιάσει στη βελτίωση της αποτελεσματικότητάς της και την ακλόνητη στήριξη των θεμελιωδών αξιών της που εν τέλει συγκροτούν και συμβάλουν στην εμπέδωση της διακριτής Ευρωπαϊκής πολιτικής ταυτότητας.»