Κορονοϊός: Από πού ήρθε τελικά; Τα fake news και τα πραγματικά στοιχεία

Πέπλο μυστηρίου καλύπτει την προέλευση του κορονοϊού, που εξελίχθηκε σε πανδημία, με την κατάσταση να γίνεται όλο και πιο περίπλοκη. Οι ΗΠΑ και σύμμαχοί τους δηλώνουν ότι η Κίνα δεν ήταν ξεκάθαρη σχετικά με την προέλευση του ιού.

Ο Αμερικανός πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ μάλιστα φρόντισε με τις δηλώσεις του να “δώσει πόντους” στο ενδεχόμενο ο ιός να “απέδρασε” από εργαστήριο στη Γουχάν, παρά το γεγονός ότι οι υπηρεσίες πληροφοριών της χώρας αρνούνται κατηγορηματικά να το επιβεβαιώσουν. Η επιστημονική κοινότητα λέει ότι δεν υπάρχουν στοιχεία για αυτόν τον ισχυρισμό.

Μέσα σε όλα αυτά υπάρχουν δημοσιεύματα ότι ο Λευκός Οίκος πιέζει τις υπηρεσίες πληροφοριών να δεχτούν τον ισχυρισμό, υπενθυμίζοντας την πίεση της κυβέρνησης Μπους να “σβήσει” τις πληροφορίες πριν από τον πόλεμο στο Ιράκ.

Ποιο είναι το πρόβλημα με τους ισχυρισμούς της Κίνας

Σημαντικό ζήτημα, όπως αναφέρει ο Guardian, είναι ότι η επίσημη ιστορία προέλευσης δεν ταιριάζει με τα επιδημιολογικά δεδομένα για την εξάπλωση, ιδίως η συχνότητα εμφάνισης πρώιμων περιπτώσεων χωρίς εμφανή σύνδεση με την αγορά θαλασσινών της Γουχάν, από την οποία το Πεκίνο λέει ότι ξεκίνησε η επιδημία. Εάν αυτοί οι άνθρωποι δεν είχαν μολυνθεί στην αγορά ή μέσω επαφών που είχαν μολυνθεί εκεί, πώς εξηγούνται αυτές οι περιπτώσεις;

Τα εργαστήρια της Γουχάν

Δύο εργαστήρια στη Γουχάν που μελετούν κορονοϊούς νυχτερίδων έχουν βρεθεί στο προσκήνιο. Το Ινστιτούτο Ιολογίας της Γουχάν (WIV) είναι μια εγκατάσταση βιοασφάλειας επιπέδου 4 – η υψηλότερη για βιοσυγκράτηση – και το επιπέδου 2, Κέντρο Ελέγχου Ασθενειών της Γουχάν, το οποίο βρίσκεται όχι μακριά από την αγορά θαλασσινών. Αμφότερα είχαν συλλέξει δείγματα κορονοϊού νυχτερίδας.

Πολλές θεωρίες έχουν ακουστεί. Η πρώτη, και το πιο “‘αγρια”, είναι ότι οι επιστήμονες στο WIV συμμετείχαν σε πειράματα με κορονοϊό νυχτερίδας, που περιελάμβαναν το λεγόμενο μάτισμα γονιδίων και ο ιός στη συνέχεια δραπέτευσε και μόλυνε ανθρώπους. Μια δεύτερη έκδοση είναι ότι κάποια χαλαρότητα  στα μέτρα ασφαλείας των εργαζομένων και στις διαδικασίες, ίσως στη συλλογή ή διάθεση ζωικών δειγμάτων, με αποτέλεσμα την απελευθέρωση του ιού.

Υπάρχουν ενδείξεις ότι ο ιός δημιουργήθηκε;

Η επιστημονική συναίνεση για την απόρριψη του ενδεχομένου ο ιός να είναι “κατασκευασμένος” είναι σχεδόν ομόφωνη. Σε μια επιστολή προς το Nature τον Μάρτιο, μια επιστημονική ομάδα στην Καλιφόρνια με επικεφαλής τον καθηγητή μικροβιολογίας Κρίστιαν Άντερσεν δήλωσε ότι «τα γενετικά δεδομένα δείχνουν αδιαμφισβήτητα ότι δεν προέρχεται από οποιοδήποτε στοιχείου ιού που χρησιμοποιήθηκε προηγουμένως» – με άλλα λόγια συναρμολογημένα τμήματα ενός άλλου γνωστού ιού.

Πολύ πιθανότερο, ανέφεραν, ήταν ότι ο ιός εμφανίστηκε φυσικά και έγινε ισχυρότερος μέσω της φυσικής επιλογής. «Προτείνουμε δύο σενάρια που μπορούν εύλογα να εξηγήσουν την προέλευση του Sars-CoV-2: φυσική επιλογή σε ένα ζώο ξενιστή πριν από τη ζωονοσολογική μεταφορά (ζώο σε άνθρωπο) και φυσική επιλογή σε ανθρώπους μετά από ζωονοσογόνο μεταφορά”.

Ο Peter Ben Embarek, εμπειρογνώμονας Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας στη μετάδοση ασθενειών από ζώα σε άνθρωπο, και άλλοι ειδικοί εξήγησαν επίσης στον Guardian ότι εάν υπήρχε οποιαδήποτε χειραγώγηση του ιού, θα περίμενε κανείς να δει στοιχεία τόσο στις γονιδιακές αλληλουχίες όσο και παραμόρφωση στα δεδομένα του οικογενειακού δέντρου των μεταλλάξεων – το λεγόμενο «δικτυωτό» αποτέλεσμα.

Σε δήλωση προς τον Guardian, ο James Le Duc, επικεφαλής του Εθνικού Εργαστηρίου Galveston στις ΗΠΑ, η μεγαλύτερη ενεργή μονάδα βιοσυγκράτησης σε μια ακαδημαϊκή πανεπιστημιούπολη των ΗΠΑ, απέρριψε ουσιαστικά το ενδεχόμενου αυτό.

“Υπάρχουν πειστικές ενδείξεις ότι ο νέος ιός δεν ήταν το αποτέλεσμα της εκούσιας γενετικής μηχανικής και ότι σχεδόν σίγουρα προήλθε από τη φύση, δεδομένης της μεγάλης ομοιότητάς του με άλλους γνωστούς κορονοϊούς που σχετίζονται με νυχτερίδες”, είπε.

Το ενδεχόμενο κατά λάθος διαφυγής δείγματος λόγω χαλαρών μέτρων εργαστηρίου

Η τυχαία απελευθέρωση ενός δείγματος τέθηκε επί τάπητος, αν και τα «αποδεικτικά στοιχεία» που προσφέρονται είναι στην καλύτερη περίπτωση εξαιρετικά “αχνά”.

Η Washington Post ανέφερε ανησυχίες το 2018 για αδυναμία ασφάλειας και διαχείρισης από αξιωματούχους της αμερικανικής πρεσβείας που επισκέφθηκαν το WIV αρκετές φορές, αν και η εφημερίδα παραδέχτηκε επίσης ότι δεν υπήρχε πειστική απόδειξη ότι το εργαστήριο ήταν η πηγή της επιδημίας.

Ο Le Duc, ωστόσο, δίνει μια διαφορετική εικόνα του WIV. «Έχω επισκεφτεί το νέο εργαστήριο BSL4 στη Γουχάν, προτού ξεκινήσει τη λειτουργία του το 2017. Συγκρίνεται σε ποιότητα και μέτρα ασφάλειας με οποιαδήποτε είναι σε λειτουργία στις ΗΠΑ ή την Ευρώπη».

Περιέγραψε επίσης συναντήσεις με την Shi Zhengli, την Κινέζα ιολόγο στο WIV, η οποία οδήγησε την έρευνα σε ιούς νυχτερίδας και ανακάλυψε τη σχέση μεταξύ των νυχτερίδων και του ιού Sars που εξαπλώθηκε παγκοσμίως το 2003, χαρακτηρίζοντάς την ως «πλήρως δεσμευμένη, πολύ ανοιχτή και διαφανή για τη δουλειά της και ανυπόμονη να συνεργαστεί».

Ο Maureen Miller, ένας επιδημιολόγος που συνεργάστηκε με την Shi στο πλαίσιο προγράμματος ιογενούς έρευνας που χρηματοδοτήθηκε από τις ΗΠΑ, τρέφει γι’ αυτήν την ίδια εκτίμηση με τον Le Duc. Είπε ότι πίστευε ότι η θεωρία διαφυγής από εργαστήριο είναιμια «απόλυτη θεωρία συνωμοσίας» και αναφέρθηκε στη Shi ως «λαμπρή».

Πρόβλημα με το χρονοδιάγραμμα και τον χάρτη εξάπλωσης

Ενώ οι ειδικοί που μίλησαν στο Guardian κατέστησαν σαφές ότι η κατανόηση της προέλευσης του ιού παραμένει αδιευκρίνιστη, πρόσθεσαν ότι η τρέχουσα κατάσταση γνώσης της αρχικής εξάπλωσης δημιούργησε επίσης προβλήματα για τη θεωρία διαφυγής από εργαστήριο.

Όταν ο Peter Forster, γενετιστής στο Cambridge, συνέκρινε τις αλληλουχίες του γονιδιώματος του ιού που συλλέχθηκαν νωρίς στο ξέσπασμα στην Κίνα – και αργότερα παγκοσμίως – εντόπισε τρία κυρίαρχα στελέχη.

Νωρίς στο ξέσπασμα, δύο στελέχη φαίνεται να ήταν σε κυκλοφορία περίπου ταυτόχρονα – στέλεχος Α και στέλεχος Β – με μια παραλλαγή C να αναπτύσσεται αργότερα από το στέλεχος Β.

Ωστόσο, ως εκπλήξεως, η εκδοχή με τη στενότερη γενετική ομοιότητα με τον κορονοϊό νυχτερίδας δεν ήταν η πιο διαδεδομένη στην αρχική εμφάνιση στο Γουχάν, στα κεντρικά της Κίνας αλλά αντ’ αυτού συσχετίστηκε με μια διασπορά πρώιμων περιπτώσεων στην νότια επαρχία Γκουανγκντόνγκ.

Μεταξύ 24 Δεκεμβρίου 2019 και 17 Ιανουαρίου 2020, εξηγεί ο Forster, μόνο τρεις από τις 23 περιπτώσεις στη Γουχάν ήταν τύπου Α, ενώ οι υπόλοιπες ήταν τύπου Β. Σε ασθενείς στην επαρχία Γκουανγκντόνγκ, ωστόσο, πέντε στους εννέα βρέθηκαν να έχουν τύπο Α.

«Παρά τα πολύ μικρά νούμερα», δήλωσε ο Φόρστερ, «οι συχνότητες των πρώιμων γονιδιώσεων έως τις 17 Ιανουαρίου δεν δείχνουν τη Γουχάν ως προέλευση έναντι άλλων περιοχών της Κίνας, για παράδειγμα πέντε από τους εννέα ασθενείς από Γκουανγκντόνγκ / Σενζέν είχαν τύπους Α».

Με άλλα λόγια, εξακολουθεί να μην είναι καθόλου βέβαιο ότι η Γουχάν ήταν οπωσδήποτε εκεί όπου εμφανίστηκε για πρώτη φορά ο ιός.

Γιατί εξακολουθούμε να μιλάμε για τα εργαστήρια στη Γουχάν

Η πανδημία έχει επιδεινώσει τις υπάρχουσες γεωπολιτικές διαφορές, προκαλώντας έναν πόλεμο παραπληροφόρησης που έχει προκληθεί στις ΗΠΑ, την Κίνα, τη Ρωσία και αλλού.

Δημοσιογράφοι και επιστήμονες έχουν στοχοθετηθεί από άτομα με εμφανές ενδιαφέρον να προωθήσουν περιστασιακά στοιχεία που σχετίζονται με την προέλευση του ιού, ίσως ως μέρος αυτής της εκστρατείας και να αποσπάσουν τη κοινή γνώμη από το γεγονός ότι λίγες κυβερνήσεις είχαν σωστή αντίδραση.

Τι σημαίνει αυτό τώρα

Η τρέχουσα κατάσταση στοιχείων σχετικά με τον κορονοϊό και την προέλευσή του υποδηλώνει ότι η πιθανότερη εξήγηση παραμένει η πιο πειστική. Όπως και άλλοι κορονοϊοί πριν, απλώς εξαπλώθηκε στους ανθρώπους μέσω ενός φυσικού γεγονότος, το σημείο εκκίνησης για πολλούς στην επιστημονική κοινότητα, συμπεριλαμβανομένου του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας.

Περαιτέρω δοκιμές στην Κίνα τους επόμενους μήνες ενδέχεται τελικά να αποδείξουν την πηγή της επιδημίας. Αλλά προς το παρόν είναι πολύ νωρίς.