Κουρσκ: Τι θα συμβεί αν η Ουκρανία πάρει τον έλεγχο του πυρηνικού σταθμού

Από την πρώτη στιγμή της ουκρανικής εισβολής στην περιοχή Κουρσκ της Ρωσίας στις 6 Αυγούστου, έχουν υπάρξει πολλές συζητήσεις σχετικά με τους πιθανούς στόχους αυτής της επιχείρησης.

Μια απλή ματιά στον χάρτη αρκεί για να εγείρει το ερώτημα αν ένας από τους στόχους της ουκρανικής εισβολής θα μπορούσε να είναι η κατάληψη του πυρηνικού σταθμού του Κουρσκ, ο οποίος βρίσκεται μόλις 60 χιλιόμετρα από τα σύνορα.

Μάλιστα, το ρωσικό υπουργείο Άμυνας κατηγόρησε το Σάββατο (17/08) την Ουκρανία ότι σχεδιάζει να επιτεθεί στον πυρηνικό σταθμό του Κουρσκ και να επιρρίψει την ευθύνη στη Μόσχα για αυτήν την «πρόκληση». Το υπουργείο ανέφερε πως η Ρωσία θα απαντήσει σκληρά σε περίπτωση τέτοιας επίθεσης, η οποία όπως είπε θα μόλυνε μια μεγάλη περιοχή γύρω από τον σταθμό.

Αυτό το σενάριο η ρωσική πλευρά το παίρνει πολύ σοβαρά, όπως σημειώνουν σε άρθρο τους οι The Moscow Times, και παραθέτουν μια σειρά από τρόπους με τους οποίους κάτι τέτοιο θα μπορούσε να γίνει.

Όπως σημειώνει το δημοσίευμα, η Rosatom, η κρατική εταιρεία πυρηνικής ενέργειας της Ρωσίας, έχει αρχίσει να αποσύρει το προσωπικό της από τον σταθμό, ενώ οι ρωσικές στρατιωτικές δυνάμεις σκάβουν βιαστικά χαρακώματα γύρω από αυτόν.

Η πιθανότητα της απλής κατάληψης ενός πυρηνικού σταθμού κατά τη διάρκεια πολέμου αποτελεί εφιαλτικό σενάριο για κάθε ειδικό στην πυρηνική ασφάλεια. Ωστόσο, μετά την περίπου εδώ και δυόμισι χρόνια μακρά ρωσική κατοχή του πυρηνικού σταθμού στη Ζαπορίζια και την κατάληψη της ζώνης αποκλεισμού του Τσερνόμπιλ και του ερευνητικού αντιδραστήρα στη Σεβαστούπολη κατά τη διάρκεια της κατοχής της Κριμαίας το 2014, τέτοια σενάρια έχουν γίνει πιο πιθανά.

Χωρίς να γνωρίζουμε πώς θα εξελιχθούν τα γεγονότα, υπάρχουν κάποια δεδομένα που προκύπτουν τόσο από την ανάλυση του Περιβαλλοντικού οργανισμού Bellona, με έδρα τη Νορβηγία, που καταπιάνεται με θέματα γύρω από τα πυρηνικά, όπως και από τις συστάσεις από τον Διεθνή Οργανισμό Ατομικής Ενέργειας (IAEA), και αυτά είναι τα εξής: αν οι πυρηνικοί σταθμοί βρεθούν στο επίκεντρο πολεμικών επιχειρήσεων, πρέπει να καταβληθεί κάθε δυνατή προσπάθεια για να αποφευχθεί μια άμεση επίθεση με βαριά όπλα. Η αμυνόμενη πλευρά δεν πρέπει να αναπτύσσει στρατεύματα σε πυρηνικούς σταθμούς, γεγονός που θα τους μετέτρεπε σε στρατιωτικούς στόχους. Αν ένας πυρηνικός σταθμός περικυκλωθεί, είναι προτιμότερο να παραδοθεί μέσω διαπραγματεύσεων παρά να δεχτεί επίθεση ή να χρησιμοποιηθεί ως βάση για επιθέσεις.

Τα υποθετικά σενάρια για ουκρανική “κατάληψη” του πυρηνικού σταθμού

Λαμβάνοντας υπόψη τις παραπάνω αρχές, υπάρχουν κάποια υποθετικά σχέδια που θα μπορούσε να έχει η Ουκρανία για τον πυρηνικό σταθμό του Κουρσκ καθώς συνεχίζεται η επιχείρηση στη Ρωσία. Αυτά τα σενάρια έχουν επανειλημμένα εμφανιστεί στα μέσα ενημέρωσης και έχει νόημα να εξεταστούν λεπτομερώς.

Μια θεωρία είναι ότι η Ουκρανία μπορεί να επιχειρήσει να συνδέσει τον πυρηνικό σταθμό του Κουρσκ με το δικό της ενεργειακό σύστημα. Σύμφωνα με τον συντάκτη του άρθρου των The Moscow Times, αυτός είναι ο λιγότερο πιθανός στόχος. Εάν καταληφθεί ο σταθμός, η ασφαλέστερη πορεία δράσης για τους χειριστές του θα ήταν να θέσουν όλους τους αντιδραστήρες σε κατάσταση ψυχρής διακοπής, η οποία σταματά την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας.

Δεύτερον, η διοχέτευση ενέργειας προς την Ουκρανία θα απαιτούσε τη λειτουργία μιας αξιόπιστης υποδομής, υποσταθμούς και γραμμές υψηλής τάσης. Δύο γραμμές μεταφοράς ενέργειας — μία στα 330 kV και άλλη μία στα 750 kV — συνδέουν τον πυρηνικό σταθμό του Κουρσκ με την ελεγχόμενη από την Ουκρανία περιοχή της Σούντζα και κατευθύνονται προς το Σούμι της Ουκρανίας. Ωστόσο, η κατάσταση στην οποία βρίσκονται αυτές οι γραμμές είναι αμφίβολη, ιδίως στην ουκρανική πλευρά, δεδομένων των εντατικών βομβαρδισμών της ενεργειακής υποδομής της χώρας από τη Ρωσία.

Τρίτον, τα ενεργειακά συστήματα της Ρωσίας και της Ουκρανίας δεν είναι πλέον συνδεδεμένα ή συγχρονισμένα. Από τότε που η Ουκρανία εντάχθηκε στο ευρωπαϊκό ενεργειακό σύστημα κατά τους πρώτους μήνες του πολέμου το 2022, η σύνδεση μιας ενεργειακής εγκατάστασης σε ρωσικό έδαφος με το ουκρανικό ενεργειακό σύστημα θα απαιτούσε όχι μόνο λειτουργική υποδομή και από τις δύο πλευρές του μετώπου, αλλά ενδεχομένως και την εγκατάσταση επιπλέον εξοπλισμού για την ενσωμάτωση μέρους της ρωσικής ενεργειακής υποδομής στο ουκρανικό σύστημα. Είναι απίθανο κάτι τέτοιο να μπορούσε να πραγματοποιηθεί υπό πολεμικές συνθήκες σε μια ζώνη μάχης.

Αν κοιτάξουμε μακροπρόθεσμα τον πυρηνικό σταθμό του Κουρσκ, πρέπει να λάβουμε υπόψη ότι οι δύο αντιδραστήρες τύπου RBMK — μονάδες 3 και 4 — πλησιάζουν στο τέλος της 45χρονης λειτουργικής τους διάρκειας και αναμένεται να κλείσουν εντός των επόμενων 4 έως 6 ετών. Η Rosatom, η κρατική εταιρεία πυρηνικής ενέργειας της Ρωσίας, εκτελεί έργα εκσυγχρονισμού για να παρατείνει τη λειτουργία τους για άλλα πέντε χρόνια, αλλά αυτές οι προσπάθειες μπορεί να διακοπούν λόγω της ουκρανικής επιχείρησης.

Για να αντικαταστήσει αυτές τις μονάδες αντιδραστήρων, η Rosatom κατασκευάζει το Kursk NPP-2, εξοπλισμένο με δύο μονάδες ισχύος VVER-TOI, κοντά στον υπάρχοντα πυρηνικό σταθμό του Κουρσκ. Η πρώτη από αυτές τις μονάδες αναμένεται να τεθεί σε λειτουργία ήδη από τον επόμενο χρόνο, εκτός αν ο πόλεμος προκαλέσει καθυστερήσεις. Μια τέτοια καθυστέρηση θα προκαλούσε σίγουρα προβλήματα στη Rosatom, δεδομένου του κεντρικού ρόλου που διαδραματίζει αυτό το έργο στην εικόνα της εταιρείας, αλλά δεν θα προσέφερε ιδιαίτερο πλεονέκτημα στην Ουκρανία.

Ορισμένοι επίσης εικάζουν ότι η Ουκρανία προσπαθεί να στερήσει από τη Ρωσία μια ζωτική πηγή ενέργειας — ιδανικά με το να κλείσει τον σταθμό με ασφάλεια, παρά μέσω ενός πυρηνικού ατυχήματος, που θα αποβεί ολέθριο, τουλάχιστον για την περιοχή. Αλλά τα στοιχεία που υπάρχουν μέχρι στιγμής δεν υποστηρίζουν αυτή την υπόθεση.

Ο οποιοσδήποτε θα ήθελε να πιστεύει ότι αν υπάρχει ένα τέτοιο σχέδιο, αυτό δεν περιλαμβάνει την καταστροφή της εγκατάστασης μέσω ενός πυρηνικού ατυχήματος, αλλά μάλλον την απενεργοποίησή της μέσω τυπικών διαδικασιών.

Ο ρόλος του σταθμού του Κουρσκ στην ενεργειακή τροφοδότηση της Ρωσίας

Ο πυρηνικός σταθμός του Κουρσκ αποτελεί την κύρια πηγή ενέργειας στην ομώνυμη περιοχή, παρέχοντας σχεδόν το 90% της συνολικής παραγωγικής της ικανότητας. Το 2023, παρήγαγε 19,1 δισεκατομμύρια kWh ηλεκτρικής ενέργειας (πριν από τη διακοπή λειτουργίας της Μονάδας 2 τον Ιανουάριο), ποσότητα που υπερβαίνει κατά πολύ τις 8,9 δισεκατομμύρια kWh που καταναλώνουν μηνιαίως οι κάτοικοι της περιοχής.

Ως αποτέλεσμα, το μεγαλύτερο μέρος της παραγόμενης ηλεκτρικής ενέργειας από το εργοστάσιο διοχετεύεται σε γειτονικές περιοχές και στο ενιαίο ενεργειακό σύστημα της Ρωσίας. Η απώλεια του εργοστασίου θα μπορούσε, πράγματι, να προκαλέσει ενεργειακά προβλήματα στην ίδια την περιοχή του Κουρσκ, ειδικά δεδομένου ότι το εργοστάσιο λειτουργεί ως κεντρικός κόμβος διανομής στο ενεργειακό της σύστημα.

Ωστόσο, η απώλεια του σταθμού δεν θα δημιουργούσε πίεση στις γειτονικές περιοχές, οι οποίες μπορούν εύκολα να αντισταθμίσουν την απώλεια από άλλες πηγές. Για να βάλουμε τα πράγματα σε μια σειρά, στο ενιαίο ενεργειακό σύστημα της κεντρικής Ρωσίας, που περιλαμβάνει 18 περιοχές γύρω από τη Μόσχα, ο πυρηνικός σταθμός του Κουρσκ αντιπροσωπεύει μόλις 2 GW από ένα σύνολο 50 GW, και επί του παρόντος είναι ο μικρότερος πυρηνικός σταθμός σε σύγκριση με τους άλλους τρεις στην περιοχή αυτή της χώρας — τους σταθμούς του Σμολένσκ, του Νοβοβορόνεζ και του Καλίινιν.

Ο πιο πιθανός στόχος της Ουκρανίας στο Κουρσκ

Ο πιο λογικός στόχος για την κατάληψη του πυρηνικού σταθμού του Κουρσκ θα ήταν η χρήση του ως διαπραγματευτικό χαρτί για την ανταλλαγή του με τον πυρηνικό σταθμό της Ζαπορίζια σε οποιεσδήποτε μελλοντικές διαπραγματεύσεις.

Λαμβάνοντας υπόψη ότι ο ουκρανικός στρατός προελαύνει στην περιοχή του Κουρσκ και ενισχύει τη θέση του φέρνοντας εφεδρείες και άλλες άμυνες, φαίνεται ότι το Κίεβο σκοπεύει να κρατήσει τα κέρδη του — πιθανότατα μέχρι το τέλος του πολέμου και την έναρξη των διαπραγματεύσεων. Η παρουσία ενός πυρηνικού σταθμού στην καταληφθείσα περιοχή θα ενίσχυε σημαντικά τη διαπραγματευτική του δύναμη και θα επιβεβαίωνε τη στρατηγική φύση αυτής της επιχείρησης.

Ωστόσο, όπως επισημαίνει ο αρθρογράφος των The Moscow Times, το σημαντικό είναι να μη δούμε καμία επίθεση ή προσπάθεια κατάληψης του πυρηνικού σταθμού του Κουρσκ καθώς δεν υπάρχει ασφαλής τρόπος να γίνει αυτό. Οποιαδήποτε τέτοια προσπάθεια ενέχει κινδύνους για πυρηνικό ή ραδιενεργό ατύχημα, για να μην αναφέρουμε την πιθανή ζημιά στην πολιτική υποστήριξη που απολαμβάνει η Ουκρανία από τους δυτικούς συμμάχους της.