Κρίση στη Μέση Ανατολή: Οι δύο δρόμοι του Iσραήλ και η “κόκκινη γραμμή” του Ιράν

Η αρχική αντίδραση του Μπενιαμίν Νετανιάχου για το πώς η εναέρια άμυνα του Ισραήλ αντιμετώπισε την πρώτη απευθείας επίθεση του Ιράν κατά του εβραϊκού κράτους, με μη επανδρωμένα αεροσκάφη και πυραύλους, περιείχε κάτι παραπάνω από μια δόση ικανοποίησης.

«Αναχαιτίσαμε. Σταματήσαμε [την επίθεση]. Μαζί θα νικήσουμε» έγραψε ο Ισραηλινός πρωθυπουργός στην πλατφόρμα κοινωνικής δικτύωσης X την Κυριακή, αφού το Ισραήλ και οι σύμμαχοί του κατέρριψαν το 99% του εισερχόμενου καταιγισμού πυρών από το Ιράν και τους πληρεξούσιούς του.

Αλλά η επόμενη πρόκληση για την ηγεσία του Ισραήλ είναι αναμφισβήτητα ακόμη πιο περίπλοκη: πώς να απαντήσει στην πρώτη απευθείας επίθεση από κυρίαρχο κράτος εδώ και περισσότερα από 30 χρόνια, χωρίς να βυθίσει τη Μέση Ανατολή σε μια γενικευμένη σύγκρουση. «Αυτό είναι ένα νέο στάδιο. Θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ο πρώτος επί της ουσίας ιρανοϊσραηλινός πόλεμος» δηλώνει στους Financial Times ο Raz Zimmt, ειδικός σε θέματα Ιράν στο Ινστιτούτο Μελετών Εθνικής Ασφάλειας του Ισραήλ. «Αυτή τη στιγμή είναι ακόμα πολύ περιορισμένος. Αλλά [το πώς θα εξελιχθεί] ενδέχεται να αλλάξει τους κανόνες του παιχνιδιού μεταξύ του Ισραήλ και του Ιράν από εδώ και στο εξής».

Οι Ισραηλινοί αξιωματούχοι -οι οποίοι ακόμη και πριν από την πρωτοφανή επίθεση του Ιράν ήταν αποφασισμένοι να αποκαταστήσουν την αποτρεπτική ισχύ της χώρας που είχε δεχτεί σοβαρά πλήγματα από την επίθεση της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου- έχουν καταστήσει σαφές ότι θα απαντήσουν στο μπαράζ χτυπημάτων. Ωστόσο, διπλωμάτες έσπευσαν να δηλώσουν ότι βρίσκονται ακόμη στο σκοτάδι ως προς τη μορφή που θα έχει η απάντηση.

Το χτύπημα του Ισραήλ σε ιρανικό προξενείο στη Δαμασκό αυτόν τον μήνα και τα αντίποινα του Ιράν το Σάββατο έχουν ανατρέψει την πολιτική αποφυγής της άμεσης αντιπαράθεσης που κυριαρχούσε στον σκιώδη πόλεμο των δύο χωρών επί 30 χρόνια. Τώρα, και οι δύο βρίσκονται σε αχαρτογράφητα νερά.

Οι δύο επιλογές του Ισραήλ

Για τον Νετανιάχου, ο πολιτικός βίος είναι δύσκολος. Από τότε που ανέλαβε τα καθήκοντά του το 2022 ως επικεφαλής της πιο δεξιάς κυβέρνησης στην ιστορία του Ισραήλ, βρίσκεται αντιμέτωπος με δύο διαφορετικά μέτωπα: από τη μια οι διεθνείς σύμμαχοι όπως οι ΗΠΑ, η υποστήριξη των οποίων θεωρείται καθοριστική για την ασφάλεια του Ισραήλ, και από την άλλη οι ακροδεξιοί εταίροι του συνασπισμού που κρατούν τα κλειδιά για το πολιτικό του μέλλον.

Οι ΗΠΑ, όπου αξιωματούχοι ήταν ήδη απογοητευμένοι επειδή δεν είχαν λάβει εκ των προτέρων προειδοποίηση για το χτύπημα του Ισραήλ στη Δαμασκό, έσπευσαν να παροτρύνουν σε αυτοσυγκράτηση, με τον υπουργό Εξωτερικών Άντονι Μπλίνκεν να λέει ότι η Ουάσινγκτον «δεν επιδιώκει κλιμάκωση».

Ο Μπένι Γκαντζ, ο πρώην στρατηγός και πολιτικός της αντιπολίτευσης που εντάχθηκε στο υπουργικό συμβούλιο του Νετανιάχου μετά το ξέσπασμα του πολέμου με τη Χαμάς τον Οκτώβριο, συνέστησε επίσης υπομονή την Κυριακή, λέγοντας ότι το Ισραήλ δεν πρέπει να βιαστεί να υιοθετήσει μονομερή προσέγγιση για την αντιμετώπιση του Ιράν. «Αντιμέτωποι με την απειλή του Ιράν – θα οικοδομήσουμε έναν περιφερειακό συνασπισμό και θα [απαιτήσουμε] ένα τίμημα από το Ιράν, με τον τρόπο και τη χρονική στιγμή που είναι ιδανική για εμάς» είπε.

Ωστόσο, οι σκληροπυρηνικοί του κυβερνητικού συνασπισμού ζήτησαν ενωμένοι μια επιθετική απάντηση. Ο Itamar Ben-Gvir, ο υπερεθνικιστής υπουργός εθνικής ασφάλειας, απαίτησε μια «συντριπτική επίθεση». «Οι έννοιες της αυτοσυγκράτησης και της αναλογικότητας είναι έννοιες που ξεπεράστηκαν στις 7 Οκτωβρίου» είπε, αναφερόμενος στην επίθεση της Χαμάς στο Ισραήλ.

Παρόμοια θέση υιοθέτησε και ο Bezalel Smotrich, ο ακροδεξιός υπουργός Οικονομικών του Ισραήλ. «Αν η απάντησή μας έχει απήχηση σε όλη τη Μέση Ανατολή για τις επόμενες γενιές – θα κερδίσουμε» είπε. «Αν διστάσουμε, Θεός φυλάξοι, θα θέσουμε τους εαυτούς μας και τα παιδιά μας σε υπαρξιακό κίνδυνο».

Αυτό που παραμένει, λοιπόν, προσώρας άγνωστο είναι το αν ο Νετανιάχου θα μπορέσει να αντέξει την πίεση των πιο ακραίων φωνών του κυβερνητικού συνασπισμού όταν θα λάβει την τελική απόφαση για το πώς θα προχωρήσει επιχειρησιακά κατά της Τεχεράνης.

Αξίζει να σημειωθεί, πάντως, πως σε πρώτη φάση ο Ισραηλινός πρωθυπουργός φέρεται να πείστηκε, κατά τη διάρκεια τηλεφωνικής επικοινωνίας που είχε με τον Αμερικανό πρόεδρο Τζο Μπάιντεν, να δείξει αυτοσυγκράτηση και μην δώσει το «πράσινο φως» για ένα άμεσο ανταποδοτικό πλήγμα κατά του Ιράν. Σύμφωνα με ανώτερο αξιωματούχο της κυβέρνησης Μπάιντεν, ο πρόεδρος των ΗΠΑ φέρεται να κάλεσε τον Νετανιάχου να αξιολογήσει «προσεκτικά και στρατηγικά» τον κίνδυνο της κλιμάκωσης που θα μπορούσε να προκαλέσει μια νέα ισραηλινή επίθεση κατά του Ιράν.

Διίστανται οι απόψεις των Ισραηλινών

Αντίστοιχες συζητήσεις διεξάγονταν και στους δρόμους της Ιερουσαλήμ μεταξύ ενός λαού που -όπως και αυτός των Παλαιστινίων- ακόμη ταλανίζεται από τον εξάμηνο πόλεμο με τη Χαμάς και δεν έχει επουλώσει τις πληγές του από την πιο θανατηφόρα ημέρα στην ιστορία του κράτους, την 7η Οκτωβρίου.

Η Ναόμι, 26 ετών, η οποία κατάγεται από την Ιερουσαλήμ, δήλωσε ότι τα αντίποινα κατά του Ιράν θα διακινδύνευαν να παρασύρουν το Ισραήλ σε μια μεγαλύτερη σύγκρουση που θα δυσκόλευε την επίτευξη των στόχων του στη Γάζα, ιδίως την επιστροφή των περισσότερων από τους 130 ομήρους που εξακολουθούν να κρατούνται από τη Χαμάς. «Δεν θέλουμε τα πράγματα να κλιμακωθούν περισσότερο από αυτό που έχει ήδη συμβεί. Και επιπλέον, υπάρχουν πιο σημαντικά πράγματα από το να έχουμε πόλεμο με το Ιράν» δηλώνει στους Financial Times. «Υπάρχουν 136 όμηροι που πρέπει να επιστρέψουν στην πατρίδα τους και τίποτα άλλο δεν έχει σημασία. Φυσικά η υπάρχουσα κατάσταση θα περιπλέξει τα δεδομένα».

Ωστόσο, κάποιοι άλλοι είναι της άποψης ότι το Ισραήλ δεν είχε άλλη επιλογή από το να απαντήσει δυναμικά. «Στη φυλακή, όταν είσαι νέος κρατούμενος, όλοι οι άλλοι κρατούμενοι σε χτυπούν και τότε πρέπει να τους χτυπήσεις κι εσύ για να στείλεις το μήνυμα ότι δεν είσαι αδύναμος» λέει ο Ντάνιελ, 38 ετών, που εργάζεται σε εστιατόριο. «Το Ισραήλ πρέπει να κάνει το ίδιο. Αν δεν απαντήσει, οι πύραυλοι θα έρθουν σαν βροχή».

Σε κάθε περίπτωση, όπως η επίθεση της 7ης Οκτωβρίου από τη Χαμάς, έτσι και η αυτή του Σαββάτου από το Ιράν, μπορούν να θεωρηθούν σημεία καμπής στις στις εξελίξεις. Όπως εξηγεί στον Guardian η Ντάλια Σάιντλιν, πολιτική αναλύτρια του Ιδρύματος Century, «στο παρελθόν θα ήταν ακριβές να πούμε ότι ο Νετανιάχου δεν ήταν συνήθως αυτός που κλιμάκωνε τις καταστάσεις. Στις συγκρούσεις του με τη Χαμάς προτιμούσε τους σύντομους, έντονους και περιορισμένους πολέμους ώστε να μπορεί να τους έχει υπό έλεγχο. Το πρόβλημα είναι ότι η 7η Οκτωβρίου άλλαξε τα δεδομένα. Το πώς ενεργούσε στο παρελθόν πλέον είναι άσχετο, καθώς η κατάσταση είναι εντελώς διαφορετική. Το ίδιο ισχύει και για το Ιράν: Ο κόσμος πάντα έλεγε ότι η Τεχεράνη δεν ανταποδίδει ποτέ με σοβαρό τρόπο. Μετά από αυτό το Σαββατοκύριακο αυτό δεν ισχύει πλέον».

Οι επόμενες κινήσεις του Ιράν

Σε ό,τι αφορά ειδικότερα την Ισλαμική Δημοκρατία, τώρα που επιτέθηκε στο Ισραήλ θα θελήσει να αποφύγει έναν ευρύτερο πόλεμο, λένε αξιωματούχοι και αναλυτές, σημειώνοντας ότι οι Ιρανοί στόχευσαν μόνο στρατιωτικές τοποθεσίες σε μια προφανή προσπάθεια να αποφύγουν απώλειες αμάχων.

«Η κυβέρνηση του Ιράν φαίνεται να έχει καταλήξει στο συμπέρασμα ότι το χτύπημα στη Δαμασκό ήταν ένα στρατηγικό σημείο καμπής, όπου η μη επιβολή αντιποίνων θα είχε περισσότερα μειονεκτήματα από ό,τι οφέλη» δηλώνει στους New York Times ο Ali Vaez, επικεφαλής του προγράμματος για το Ιράν στο International Crisis Group. «Αλλά με αυτόν τον τρόπο, ο σκιώδης πόλεμος που διεξάγει με το Ισραήλ εδώ και χρόνια απειλεί να μετατραπεί σε μια άμεση και πολύ επιζήμια σύγκρουση» η οποία θα μπορούσε να παρασύρει και τις Ηνωμένες Πολιτείες.

«Οι Ιρανοί έχουν παίξει προς το παρόν το χαρτί τους» τονίζει από την πλευρά της η Sanam Vakil, διευθύντρια του προγράμματος για τη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική στο Chatham House. Την Κυριακή, οι Ιρανοί ηγέτες δήλωσαν ότι η στρατιωτική επιχείρηση κατά του Ισραήλ τελείωσε, αλλά προειδοποίησαν ότι θα μπορούσαν να ξεκινήσουν μια μεγαλύτερη επιχείρηση ανάλογα με την αντίδραση του Ισραήλ.

Ο ταξίαρχος Μοχαμάντ Μπαγκερί, ανώτατος στρατιωτικός αξιωματικός του Ιράν, ισχυρίστηκε ότι «η επιχείρηση απέδωσε πλήρως» και «δεν υπάρχει πρόθεση να συνεχιστεί». Ωστόσο, όπως πρόσθεσε, αν το Ισραήλ επιτεθεί στο Ιράν στο έδαφός του ή αλλού, «η επόμενη επιχείρησή μας θα είναι πολύ μεγαλύτερη από αυτή».

Για χρόνια, το Ιράν δεχόταν το ένα χτύπημα μετά το άλλο από το Ισραήλ: δολοφονίες πυρηνικών επιστημόνων και στρατιωτικών διοικητών του, εκρήξεις σε πυρηνικές και στρατιωτικές βάσεις του, κυβερνοεπιθέσεις, διεισδύσεις σε μυστικές υπηρεσίες, μια ντροπιαστική κλοπή πυρηνικών εγγράφων και πρόσφατες επιθέσεις σε κρίσιμες υποδομές του. Αλλά από τότε που η επίθεση της Χαμάς ώθησε το Ισραήλ να προχωρήσει σε πόλεμο στη Γάζα, το Ισραήλ έχει εντείνει τις επιθέσεις του κατά ιρανικών συμφερόντων και διοικητών στη Συρία.

Απέναντι σε αυτά τα δεδομένα, η κυβέρνηση του Ιράν έχει δεχτεί επικρίσεις από τους σκληροπυρηνικούς υποστηρικτές της για τη στάση της κατά τη διάρκεια του πολέμου στη Γάζα. Με τις επιθέσεις αυτό το Σαββατοκύριακο, λέει η Sanam Vakil, «νομίζω ότι η Τεχεράνη είδε την ανάγκη να τραβήξει αυτή την κόκκινη γραμμή και να καταστήσει σαφές στο Ισραήλ ότι το Ιράν έχει κόκκινες γραμμές και δεν θα συνεχίσει να ανέχεται την υποβάθμιση της θέσης του».

Η Τεχεράνη αισθάνθηκε ότι έπρεπε να απαντήσει, έστω και αν η επίθεσή της προκάλεσε την αμερικανική και την ευρεία δυτική διπλωματική υποστήριξη προς το Ισραήλ, αποφορτίζοντας κατά κάποιο βαθμό το Ισραήλ από τον πόλεμο στη Γάζα -τουλάχιστον προσωρινά- και απομονώνοντας και πάλι το Ιράν.

Σύμφωνα με τους Times, ο ίδιος ο Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ, ο ανώτατος ηγέτης, διέταξε τα πλήγματα για να στείλει ένα σαφές μήνυμα ότι το Ιράν μετατοπίζεται από τη «στρατηγική υπομονή» σε μια πιο ενεργή αποτροπή, σύμφωνα με τέσσερις Ιρανούς αξιωματούχους, δύο από τους οποίους είναι μέλη των Φρουρών της Επανάστασης.

«Η επιχείρηση του Ιράν αποτελεί ένα ξεκάθαρο μήνυμα προς το Ισραήλ και τους συμμάχους του ότι οι κανόνες του παιχνιδιού έχουν αλλάξει και από εδώ και στο εξής, αν το Ισραήλ χτυπήσει ιρανικούς στόχους ή σκοτώσει Ιρανούς, είμαστε πρόθυμοι να χτυπήσουμε σε μεγάλο βαθμό και από το έδαφός μας» δηλώνει σε τηλεφωνική συνέντευξη ο Νασέρ Ιμάνι, διακεκριμένος αναλυτής με έδρα την Τεχεράνη που βρίσκεται κοντά στην κυβέρνηση. «Οι ημέρες των μυστικών επιχειρήσεων και της υπομονής έχουν τελειώσει».

Δεδομένης της νέας απομόνωσης, λοιπόν, του Ιράν, το Ισραήλ δεν θα πρέπει να απαντήσει, λέει ο Bruno Tertrais, αναπληρωτής διευθυντής του Ιδρύματος Στρατηγικών Ερευνών στη Γαλλία. «Αλλά ένα όριο έχει ξεπεραστεί. Και η απόσταση για μια μαζική ισραηλινή επίθεση στο ιρανικό έδαφος -μια ακραία επιλογή για το Ισραήλ- τώρα έχει μειωθεί».