Nένη Πανουργιά-Columbia: “Ο Τραμπ δεν έχει ιδέα τι σημαίνει Antifa”

Η κατάσταση που βιώνουν οι ΗΠΑ τις τελευταίες 10 ημέρες μετά τη δολοφονία του Τζορτζ Φλόιντ είναι απλώς η κορυφή ενός παγόβουνου το οποίο συνθέτουν μία σειρά από διεργασίες, εξελίξεις, κοινωνικές ζυμώσεις και γεγονότα των τελευταίων 400 ετών. Προφανώς, η καταπίεση των μαύρων δεν προέκυψε στη χώρα από παρθενογένεση. Η ελληνίδα καθηγήτρια στο Columbia Νένη Πανουργιά προχωρά για λογαριασμό των αναγνωστών του News24/7 σε μία ενδελεχή ανάλυση της αμερικανικής κοινωνίας και της ζωής του μαύρου πληθυσμού μέσα σ’ αυτήν. Ακόμα αναφέρεται στο πολιτικό υποκείμενο της εξέγερσης και στο γεγονός ότι ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ δείχνει να μην κατανοεί πολλά από αυτά που γίνονται γύρω του. 

Η πρώτη απορία που γεννάται σε όλους όσοι δεν έχουν ζήσει στις ΗΠΑ είναι η εξής: Πως και αυτή η χώρα δεν έχει καταπολεμήσει αποτελεσματικά το ρατσιστικό φαινόμενο; Γιατί εν έτει 2020 πολλοί μαύροι θεωρούνται οι παρίες του συστήματος;

Νομίζω ότι η απάντηση στο ερώτημα είναι τόσο απλή που εύκολα μας διαφεύγει. Το θέμα του ρατσισμού δεν είναι πολιτικό, αλλά κοινωνικό. Όπως είπε και ο Cornel West πρίν λίγες μέρες, το θέμα δεν μπόρεσε να αντιμετωπιστεί ούτε όταν η χώρα είχε Μαύρο Πρόεδρο, Μαύρο υπουργό Δικαιοσύνης, και Μαύρο Αρχηγό του Στρατού ταυτοχρόνως, στην ίδια κυβέρνηση. Γιατί όσοι νόμοι κι αν υπάρχουν, και υπάρχουν νόμοι ων ουκ έστιν αριθμός, κάποιος πρέπει να τους εφαρμόσει. Και η προσφυγή στην δικαιοσύνη, όταν δεν εφαρμόζονται ή όταν καταστρατηγούνται οι νόμοι, είναι χρονοβόρα και μακρόσυρτη.

Το άλλο, μέγα πρόβλημα, είναι, βέβαια, το πολιτειακό σύστημα της χώρας που υπερασπίζεται τη νομοθετική ανεξαρτησία της κάθε πολιτείας εκτός από τις περιπτώσεις όπου καταστρατηγούνται άρθρα του Συντάγματος. Έτσι, ομοσπονδιακοί νόμοι που προστατεύουν τις μειονότητες πολλές φορές έρχονται σε σύγκρουση με πολιτειακούς νόμους. Ο ομοσπονδιακός νόμος έχει μεγαλύτερη νομική ισχύ αλλά ο πολιτειακός νόμος είναι διαμορφωμένος από το γενικό κοινωνικό αίσθημα των κατοίκων της πολιτείας. Έτσι διατηρήθηκαν οι διατάξεις Jim Crow στον Νότο που καταργήθηκαν μόνο με τις πολλαπλές προσφυγές στο Ανώτατο Δικαστήριο που επέβαλε την εφαρμογή της ομοσπονδιακής νομοθεσίας. Δεν είναι διαφορετικό από τον τρόπο που γίνεται η αντιμετώπιση των Τσιγγάνων και Ρομά στην Ελλάδα, ο χειρισμός του προσφυγικού, ή γενική αίσθηση απέναντι στην Αριστερά. Τα μεγέθη, μόνο, είναι διαφορετικά. 

Ο άλλος λόγος που εξακολουθεί να υφίσταται το φυλετικό ως πρόβλημα είναι, βέβαια, το ότι η απανθρωποποίηση των Μαύρων, των Ινδιάνων, και πολλών μετέπειτα μειονοτήτων, είναι θεμελιώδες, ιδρυτικό συστατικό της Αμερικής ως χώρας. Οι Ινδιάνοι και οι Μαύροι αντιμετωπίστηκαν ως είδος μεταξύ του ανθρώπου και των ζώων εξ αρχής, και υπάρχει μεγάλη βιβλιογραφία, μέχρι και τον 20ο αιώνα, όπου τίθεται ως ερώτημα το αν έχουν ψυχή. Και πάλι, δεν είναι ερώτημα που αναδύεται για πρώτη φορά στην Αμερική, είναι γνωστή η διαμάχη μεταξύ Sepulveda και De Las Casas πάνω σ’ αυτό το θέμα, προσπαθώντας και οι δύο να πείσουν τον Ισπανικό θρόνο για την ορθότητα της άποψης τους. 

Η Sylvia Wynter, το 1994, έγραφε για το ακρωνύμιο Ν.Η.Ι. (No-Humans-Involved) που χρησιμοποιούσαν (μέχρι και τώρα, μάλιστα) οι αστυνομικές δυνάμεις στην Φλόριντα για να δηλώσουν συμβάντα μεταξύ Μαύρων που απαιτούσαν την παρουσία της αστυνομίας. 

Θα ήταν λογικό να σκεφτούμε ότι η εξέγερση που παρακολουθούμε τις τελευταίες ημέρες δεν έχει αφορμή μόνο τη δολοφονία του Φλόιντ αλλά και το ανελέητο χτύπημα του κορονοϊού στο μαύρο πληθυσμό; 

Το γεγονός ότι ο κορονοϊός έχει χτυπήσει τις κοινότητες των Μαύρων και Λατίνων είναι απόλυτα συνδεδεμένο με τη δολοφονία του Φλόυντ, αποτελούν και τα δύο μέρος της γραμματικής του ρατσισμού. Ο ρατσισμός δεν είναι μόνο πρακτική, με αποτελέσματα όπως η δολοφονία του Φλόυντ, του Ahmaud Arbery, της Breonna Taylor (αναφέρω ενδεικτικά μόνο μερικά από τα πιο πρόσφατα θύματα, του τελευταίου μήνα) αλλά είναι κυρίως ιδεολογία που οργανώνει και το νομοθετικό πλαίσιο και τις δομές που συντάσσουν την καθημερινότητα της χώρας. 

Ο αριθμός των δομών περίθαλψης είναι πολύ χαμηλός στις γειτονιές των Μαύρων, τα νοσοκομεία υπέρκορα, τα μέσα υποβαθμισμένα. Οι περισσότεροι Μαύροι έχουν υποβαθμισμένη ιατροφαρμακευτική περίθαλψη γιατί η απασχόλησή τους είναι επισφαλής και δεν τους παρέχει ιατροφαρμακευτική κάλυψη. Υπάρχουν άνθρωποι που κατάφεραν να ασφαλίσουν τις οικογένειές τους για πρώτη φορά μόνο μετά τη δημιουργία της ασφαλιστικής πλατφόρμας ACA (Affordable Care Act) που εισήγαγε η κυβέρνηση Ομπάμα και που ήταν ο πρώτος στόχος για διάλυση της κυβέρνησης Τράμπ. Πολλοί γηραιότεροι Μαύροι μπορούσαν να δουν γιατρό μόνο στις Πρώτες Βοήθειες. 

Αυτό σημαίνει ότι ούτε προληπτική ιατρική υπήρχε διαθέσιμη, έτσι ώστε να μην πεθαίνουν αδίκως από σακχαροδιαβήτη ἠ γρίπη, ούτε διαχείριση μολυσματικών ασθενειών, όπως ο κορονοϊός. Έτσι, πάνω στην κοινωνική απαξίωση και αποκλεισμό που βιώνει η Μαύρη κοινότητα εδώ και 401 χρόνια, επικάθεται η απολύτως δικαιολογημένη και εξηγήσιμη θέση καχυποψίας της κοινότητας προς οτιδήποτε προέρχεται από το κράτος. Οι Μαύροι που απασχολούνται κυρίως ως ανειδίκευτοι εργάτες στον τομέα παροχής βασικών υπηρεσιών (μονάδες καθαριότητας, κουζίνες, μέσα μαζικής μεταφοράς, σούπερ μάρκετ, κτλ.) βρέθηκαν χωρίς καμία προφύλαξη. 

Η καχυποψία που κυβερνά τις σχέσεις Μαύρου πολίτη/κράτους οργάνωσε και την αντίσταση στη χρήση προληπτικών μέτρων κατά του κοροναϊού, με αποτέλεσμα να βλέπουμε γειτονιές στην Νέα Υόρκη που είναι βασικά γειτονιές Μαύρων, όπως το Χάρλεμ, το Μπρονξ, ορισμένες γειτονιές στο Queens, όπου η χρήση μάσκας ήταν ελάχιστη. 

Ποια ταξικά χαρακτηριστικά μπορείτε να εντοπίσετε στη συγκεκριμένη εξέγερση; Ποια είναι τα επίδικα που βάζουν οι διαδηλωτές; 

Σε πρόσφατο άρθρο των Heather Long και Andrew Van Dam η Washington Post έδειξε ότι η οικονομική ψαλίδα μεταξύ της οικονομίας των Μαύρων και των Λευκών βρίσκεται στα ίδια επίπεδα που ήταν το 1968. Δηλαδή, παρά τις κινητοποιήσεις, παρά τις νομοθετικές αλλαγές, παρά την εισαγωγή πεδίων σπουδών σε όλα τα επίπεδα της εκπαίδευσης που αποσκοπούν στο να αναλύσουν τις ιστορικές συνθήκες και παραμέτρους της παρουσίας των Μαύρων στην Αμερική και να διαμορφώσουν ένα έδαφος που θα μπορούσε να μετακινηθεί από τη συγκεκριμένη ιστορικότητα, όποια καλυτέρευση έχει επέλθει στις ζωές των Μαύρων Αμερικανών ακόμη θεωρείται προνόμιο και ειδική μεταχείριση, όχι δικαίωμα. 

Η WaPo αναφέρει ότι το 1968 μία μεσοαστική οικογένεια Μαύρων είχε μέσο εισόδημα 6.674 δολάρια το χρόνο και η αντίστοιχη λευκή είχε 70.786 δολάρια. Το 2016 αυτή η αντιστοιχία είχε μεταβληθεί σε ακόμη μεγαλύτερη διαφορά και το μέσο εισόδημα της Μαύρης μεσο-αστικής οικογένειας ήταν 13.024 δολάρια ενώ, αντίστοιχα, της λευκής ήταν 149.703 δολάρια. Με άλλα λόγια, δεν έχει γίνει καμία πρόοδος για να καλυφθεί η ανισότητα. Και η αυξητική τάση στο πεδίο της εκπαίδευσης για τους Μαύρους δεν έχει μεταφραστεί σε ψηλότερο οικογενειακό εισόδημα—οικογένειες Μαύρων όπου η κεφαλή της οικογένειας έχει πτυχίο (ή πτυχία) τριτοβάθμιας εκπαίδευσης έχει χαμηλότερο εισόδημα απ’ ό,τι μια οικογένεια λευκών που έχει μόνο απολυτήριο δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Τώρα, με τον κορονοϊό, λιγότεροι από το 50% των Μαύρων απασχολούνται, σε αντίθεση με τους λευκούς και Λατίνους που έχουν διατηρἠσει τα ποσοστά απασχόλησης σε επίπεδα πάνω από το 50%. 

Προσώρας οι κινητοποιήσεις, διορθώστε με αν κάνω λάθος, δεν βρίσκουν πολιτικό υποκείμενο για να εκφραστούν πιο συγκεκριμένα. Υπάρχει κατά τη γνώμη σας κενό πολιτικής εκπροσώπησης στις ΗΠΑ; 

Το πολιτικό υποκείμενο των κινητοποιήσεων είναι υπαρξιακό στην πιο βασική του μορφή. Τα νέα παιδιά που είναι ο μοχλός και η κινητήρια δύναμη αυτής της εξέγερσης νιώθουν πρώτον ότι δεν μπορούν όχι μόνο να ζήσουν αλλά ούτε καν να επιβιώσουν αν δεν είναι ενωμένα. Δεν υπάρχει «λευκό» μέλλον στην Αμερική και αυτό δεν έχει να κάνει με το φύλο ἠ την φυλή. Έχει να κάνει με το ότι έχει δημιουργηθεί ένα νέο πολιτικό υποκείμενο που εδράζεται στην αντίληψη της δι-υποκειμενικότητας της νεολαίας. Μαύροι, λευκοί, Ασιάτες, Λατίνοι όχι μόνο βρίσκονται μαζί στους δρόμους αλλά, που είναι και το κυριότερο, κινούνται ως ένα υποκείμενο. 

Πολλοί έχουν παρομοιάσει τις κινητοποιήσεις τώρα με τις κινητοποιήσεις του ’68. Παρά το ότι οι τακτικές του ’68 είναι χρήσιμες στο δρόμο, στις πορείες, στα συλλαλητήρια, η εντυπωσιακή διαφορά είναι ότι δεν έχει παρουσιαστεί ένα συγκεκριμένο πολιτικό ή κομματικό μόρφωμα που να αναλάβει την ευθύνη των κινητοποιήσεων—όλοι είναι εξ ίσου υπεύθυνοι, όλοι δίνουν λόγο σε όλους, δεν υπάρχουν πρωτοστάτες και εμπροσθοφύλακες, δεν υπάρχουν καθοδηγητές. Και τα παιδιά αυτό-μορφώνονται και συν-μορφώνονται μέσα στις συνθήκες αυτές.

Υπάρχει περίπτωση να προκύψει στις ΗΠΑ ένα κίνημα από τα κάτω που θα μπορέσει να αντέξει στο χρόνο και να αμφισβητήσει αποτελεσματικά το νεοφιλελευθερισμό; 

Πρέπει να έχουμε πάντα υπ’ όψιν μας ότι ο ρατσισμός και ο κοινωνικο-πολιτικός αποκλεισμός προηγείται κατά πολύ του νεοφιλελευθερισμού. Ο νεοφιλελευθερισμός δεν είναι αιτία αλλά σύμπτωμα. Και ο νεοφιλελευθερισμός δεν πρόκειται να πληγεί σαν οικονομικό σύστημα αν πρώτα δεν πληγεί, από τα κάτω, ως οργάνωση της επιθυμίας μας—καινούργιο τηλέφωνο και αυτοκίνητο κάθε χρόνο, ή η αδιαφορία απέναντι στο πολιτικό, η αδυναμία να δεχτούμε ότι υπάρχουν όχι μόνο σημαντικές αλλά συγκλονιστικές διαφορές μεταξύ των διαφόρων πολιτικών προτάσεων, η ευκολία με την οποία δεχόμαστε πολιτικές που δυσχεραίνουν τους άλλους όταν δεν μας αγγίζουν. Αυτό που επιτελείται στην Αμερική αυτή τη στιγμή είναι η επαναθεώρηση της έννοιας όχι του ποιό είναι αλλά του τί είναι το πολιτικό υποκείμενο. 

Γιατί θεωρεί τόσο επικίνδυνο το ANTIFA κίνημα ο Τραμπ στα δικά του σχέδια; Τι αντιπροσωπεύει αυτό για τις ΗΠΑ του σήμερα;

Σας λέω με κάθε βεβαιότητα ότι ο Τραμπ δεν έχει ιδέα τι σημαίνει antifa. Τόσο εκείνος όσο και οι σύμβουλοί του θεωρούν ότι το antifa είναι πολιτικό κόμμα ή οργανισμός. Γι’ αυτό και ανακοίνωσε ότι θα το συμπεριλάβει στους καταλόγους των τρομοκρατικών οργανώσεων, όπως η Al Qaeda, ISIS, ή, παλαιότερα, τα κομμουνιστικά κόμματα. Κατά πάσα πιθανότητα, κάποιος στον Λευκό Οίκο, αφού έγινε η ανακοίνωση, συνειδητοποίησε ότι πρόκειται για πλατφόρμα ή δεν είχε προλάβει τους άλλους πριν γίνει η ανακοίνωση, κι έτσι το θέμα antifa δεν έχει ξανατεθεί από τότε. Είμαι απολύτως βέβαια ότι ο Τραμπ δεν ξέρει ότι πρόκειται για ακρωνύμιο. 

Κάποιος του είπε ότι οι εξεγέρσεις κατευθύνονται από antifa, όπως κάποιος (η Hope Hicks, συγκεκριμένα) του πρότεινε την γελοιότητα της βόλτας μέχρι την εκκλησία του Αγίου Ιωάννου κι εκείνος (επειδή πρόκειται περί αγράμματου ηλιθίου) το έκανε. Επίσης, όμως, δεν υπάρχει αμφιβολία για το γεγονός ότι ο Τραμπ, οι σύμβουλοί του και η ηγεσία του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος, αισθάνονται πολύ μεγαλύτερη γειτνίαση και φιλία με τους φασίστες απ’ ό,τι με τους αντιφασίστες.

H Nένη Πανουργιά είναι ανθρωπολόγος, αναπληρώρια καθηγήτρια στο Columbia University της Νέας Υόρκης. Περισσότερες λεπτομέρειες για το βιογραφικό της και το συγγραφικό έργο της μπορείτε να διαβάσετε εδώ.