Ο εφιάλτης της ανεργίας στις ΗΠΑ εν μέσω πανδημίας

O ρυθμός με τον οποίο αυξάνεται το ποσοστό των ανέργων στις ΗΠΑ αλλά και ο απόλυτος αριθμός τους εν καιρώ πανδημίας είναι κάτι το εφιαλτικό.

Από την αρχή της πρωτοφανέρωτης αυτής υγειονομικής κρίσης μέχρι και τη στιγμή που γράφονταν αυτές τις γραμμές έχουν χάσεις τις δουλειές τους 26,5 εκατομμύρια άνθρωποι στη θεωρητικά ισχυρότερη οικονομικά του πλανήτη. Σε μερικές, μόνο, εβδομάδες.

Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι οι θέσεις εργασίας που είχαν δημιουργηθεί στην αμερικανική οικονομία από το τέλος της τελευταίας χρηματοπιστωτικής κρίσης έχουν ήδη εξανεμιστεί, έχουν σκορπιστεί στο άνεμο. Και ήταν περισσότερες από 22.000.000!

Εξάγονται άρα δύο βασικά συμπεράσματα. Πρώτον, οι εργαζόμενοι στις ΗΠΑ είναι τρομερά ευάλωτοι σε κάθε είδους κρίση αφού η ελαστικότητα της εργασίας έφτασε τα τελευταία χρόνια στο απόγειό της και δεύτερον ότι οι θέσεις εργασίας που δημιουργήθηκαν ήταν θέσεις μίας εφιαλτικής επισφάλειας/ανασφάλειας.

Σε μία προσπάθεια να αναζητήσουμε τις βαθύτερες αιτίες αυτής της καταστροφής της αγοράς εργασίας αλλά και να μάθουμε τι ακριβώς συμβαίνει στην αμερικανική κοινωνία δώσαμε το λόγο, στον Νίκο Αλεξίου, καθηγητή κοινωνιολογίας στο Queens College, CUNY της Νέας Υόρκης.

Οι διαπιστώσεις του Ελληνα επιστήμονα σίγουρα δεν είναι ευχάριστες και αποκαλύπτουν ότι ακόμα και πριν τη μεγάλη κρίση οι ΗΠΑ πορεύονταν στο δρόμο των εκτεταμένων ανισοτήτων που με τη σειρά του προκαλεί κύμα νεόπτωχων, εκτεθειμένων σε τεράστιους κινδύνους, ανθρώπων. Η κρίση απλά φαίνεται ότι αποτελειώνει τους πιο αδύναμους, αυτούς για τους οποίους η προεδρία Τραμπ δεν δίνει δεκάρα κυριολεκτικά και μεταφορικά.

Ολα αυτά δε συμβαίνουν μόλις μερικούς μήνες πριν από τις προεδρικές εκλογές του Νοεμβρίου του 2020 σ’ ένα πολιτικό σκηνικό που ανέκαθεν ελέγχεται από τεράστια οικονομικά συμφέροντα και είναι αυστηρά δικομματικό.

Κύριε Αλεξίου, μέσα σε τέσσερις εβδομάδες χάθηκαν στη χώρα 22.000.000 θέσεις εργασίας στις ΗΠΑ (σσ η συζήτηση έγινε πριν επικαιροποιηθεί η καταγραφή και φτάσει στα 26.500.000). Τι αποτύπωμα αφήνει το γεγονός αυτό στο κοινωνικό σώμα;

Δυστυχώς, το ποσοστό ανεργίας είναι τρομακτικά υψηλό, και μπορεί μόνο να συγκριθεί με τα ποσοστά ανεργίας του μεγάλου οικονομικού κράχ του 1929. Η πανδημία του ιού, που πυροδότησε και την οικονομική δυστοπία, συγχρόνως αποκάλυψε τα χρόνια προβλήματα και τις σοβαρές υποκείμενες παθογένειες που μαστίζουν την αμερικανική κοινωνία. Δηλαδή, μια κοινωνία βαθιά διχασμένη τόσο στο φυλετικό όσο και στο ταξικό επίπεδο, με τη μεγιστοποίηση των ανισοτήτων που δημιουργεί το 1% των πλουσίων, που συνεχώς υποστηρίζεται από την κυβέρνηση Τραμπ.

Μια κοινωνία που στο σύνολό της, έχει χάσει κάθε εμπιστοσύνη στις φιλελεύθερες πολιτικές μιας διεφθαρμένης κυβέρνησης. Ήδη φαίνεται η αρχή του δυσοίωνου αποτυπώματος που αφήνει στην κοινωνία η υψηλή ανεργία. Ακόμα περισσότερη εξαθλίωση των συνθηκών διαβίωσης, ακόμα μεγαλύτερα ποσοστά νέο-πτώχευσης των εργαζομένων και των νοικοκυριών. Και σε αυτή τη φάση του «μένουμε σπίτι» και της «επιβίωσης του ιού», υπάρχει μια κοινωνική κατανόηση, ανοχή και συμπάθεια προς στους ανέργους.

Όμως θα εξαντληθεί σε μια μετέπειτα φάση σχετικής ομαλοποίησης, όπου το κοινωνικό στίγμα για τους ανέργους θα κορυφώνεται και θα θεωρούνται βολεμένοι τεμπέληδες αφού «επιλέγουν» να ζουν με κρατικά επιδόματα και βοηθήματα, ανίκανοι να συμμετέχουν σε μια νέα οικονομία και αγορά εργασίας που θα χαρακτηρίζεται από νέες χρήσεις της τεχνολογίας. Ο νέος κοινωνικός δαρβινισμός, πρόθυμα θα θυσιάσει εκατομμύρια ανέργων στο όνομα της νέας τεχνολογικής προόδου.

Επίσης, το ύψος των μισθών θα είναι για αρκετό καιρό ακόμα πιο δυσανάλογο με την εργασία, αφού η τεράστια αποθήκη ανέργων θα χρησιμεύει σαν απειλή από τους εργοδότες, που αποβλέπουν στην περαιτέρω μείωση του κόστους εργασίας.

Το γεγονός ότι χάνονται τόσο εύκολα δουλειές έχει να κάνει και με την απουσία “προστατευτικού” πλέγματος από την πλευρά του κράτους;

Το προστατευτικό πλέγμα που αναφέρετε, δηλαδή το κράτος πρόνοιας, έχει συστηματικά αποψιλωθεί εδώ και δεκαετίες, τόσο στην Αμερική όσο και στην Ευρώπη, που κάποτε είχε μια πιο σοβαρή ανάπτυξη σ’ αυτόν τον τομέα. Άλλωστε οι νέο-φιλελεύθερες κυβερνήσεις και πολιτικές, για χρόνια τώρα, εργάσθηκαν συστηματικά και σκληρά για την συνολική εκβάρθρωση κάθε μορφής κοινωνικής πρόνοιας.

Βέβαια τώρα, λόγω της πανδημίας, επανέρχονται με ύμνους όσον αφορά το κοινωνικό κράτος, αλλά χρειάζεται σχέδιο και κυρίως πολιτικές πράξεις. Για να επανέλθω στο ερώτημά σας, θεωρώ ό,τι ένα μέρος του προβλήματος είναι ο κατακερματισμός της οργάνωσης των εργαζομένων. Ο πληθυσμός των ΗΠΑ ανέρχεται περίπου στα 331 εκατομμύρια, και το εργατικό δυναμικό, τον Μάρτιο του 2020, ήταν σχεδόν 163 εκατομμύρια. Δυστυχώς μόνο το 10% των εργαζομένων ανήκει σε εργατικά σωματεία (το 1980 ήταν 20%).

Αν λοιπόν και η τελευταία γραμμή αντίστασης των εργαζομένων είναι σχεδόν ανύπαρκτη, ποιος και πώς θα ενδιαφερθεί για το δικαίωμα στην εργασία.

Η πολιτική του Τραμπ ως προς το θέμα φαντάζει τουλάχιστον αλλοπρόσαλλη. Ποιες νομίζετε ότι θα είναι οι επόμενες κινήσεις του;

Καταλαβαίνω τι λέτε, αλλά ας το πούμε διαφορετικά. Η πολιτική Τράμπ είναι μία ανήθικη και διεφθαρμένη πολιτική. Δεν είναι αλλοπρόσαλλη. Αντιθέτως, πρόκειται για συνεπή και προβλεπόμενη πολιτική, αρκετά σταθερή και πιστή τόσο στα προσωπικά του κέρδη, όσο και στα οφέλη των νέο-φιλελεύθερων κύκλων που εξυπηρετεί. Όλες οι επόμενες κινήσεις του, όπως ακριβώς και όλες οι προηγούμενες, θα είναι με γνώμονα αυτή τη γραμμή, διάθεση και πρακτική.

Η Ναόμι Κλάιν και άλλες προσωπικότητες έγραψαν ότι υπάρχει σοβαρή περίπτωση κατά το “restart” της αμερικανικής οικονομίας να επαναληφθούν φαινόμενα σ’ αυτά που παρατηρήθηκαν κατά την αντιμετώπιση του τυφώνα Κατρίνα, μίας ακραίας νεοφιλελεύθερης προσέγγισης δηλαδή. Συμφωνείτε;

Νομίζω ότι αυτό είναι το στοίχημα της επόμενης μέρας. Αυτή τη στιγμή στην Αμερική ζει καθημερινά κάτι σαν παλινδρόμηση, από το ένα άκρο στο άλλο. Συζητείται η επανεκκίνηση της οικονομίας από τη μία και από την άλλη εντείνονται οι παραινέσεις για κοινωνική απόσταση. Το μόνο σίγουρο είναι, ότι χρειάζεται άμεση βοήθεια στα οικονομικά θύματα του ιού. (Αυτό για την οικονομία, γιατί οι θάνατοι και η απώλεια τόσων ανθρώπων, είναι άκρως οδυνηρό και αμετάκλητο).

Μέχρι στιγμής στην Αμερική έχει εγκριθεί οικονομική βοήθεια ύψους 2 τρις δολαρίων, κυρίως για τον τομέα της υγείας, όπως νοσοκομεία, ταμείο ανεργίας, και μικρές επιχειρήσεις που δεν απολύουν εργαζόμενους. Συγχρόνως όμως, ο πρόεδρος Τραμπ εισηγείται φορολογικές αλχημείες εις βάρος των εργαζομένων και φοροαπαλλαγές υπέρ των πλουσίων. Επιπλέον, η πλειοψηφία των εργαζομένων που δικαιούται το εγκεκριμένο βοήθημα των 1,200 δολ., θα αργήσει να το λάβει για μερικούς μήνες ακόμα. Γι’ αυτό χρειάζεται συνεχής επαγρύπνηση, ενώ υπάρχουν έστω και κάποια ημίμετρα οικονομικής βοήθειας της κοινωνίας, δεν έχουν ακόμα πραγματοποιηθεί. Κι αυτό είναι ένας μεγάλος κίνδυνος επιδείνωσης της ήδη δύσκολης κατάστασης.

Υπάρχει περίπτωση να δούμε να αναπτύσσονται κοιτίδες αντίστασης από τα κάτω που θα αξιώνουν φιλικές προς την κοινωνία πολιτικές; Και πόσο θα επηρεάσει αυτό την επικείμενη εκλογική μάχη του Νοεμβρίου;

Ναι πιστεύω ότι θα υπάρξουν κάποια κινήματα και αιτήματα. Οι καταστροφικές συνθήκες που συνδέονται με την πανδημία, είτε είναι οικονομικές είτε κοινωνικές ή περιβαλλοντικές, συγχρόνως προσφέρουν και τις συνθήκες πάλης για δημοκρατικά δικαιώματα. Οι συνθήκες όμως είναι εξαιρετικά δύσκολες και πολύπλοκες και χρειάζεται συστηματικό και οργανωμένο σχέδιο δράσης για να υπερβούν οι αντιφάσεις.

Ένα πρώτο θέμα για τα μαζικά κοινωνικά κινήματα τώρα πια είναι ότι πρέπει να προσαρμοστούν στις νέες τεχνολογίες και προβλήματα. Δηλαδή, στο νέο πλαίσιο που έχει προκύψει, εκτός από τα οικονομικά προβλήματα που αναφέραμε, είναι και το ζήτημα της καταστολής της κοινωνικών και ατομικών ελευθεριών. Πρέπει να δρομολογηθούν λύσεις ως προς το πώς θα λειτουργήσει μαζικά ένα κίνημα όταν η θεσμική ελευθερία του πολίτη βρίσκεται παντελώς απροστάτευτη και όταν τα μέτρα δεν έχουν κοινωνική νοημοσύνη και ευελιξία, αλλά λόγω του φόβου διασποράς του ιού, χρησιμοποιούνται καταχρηστικά από διάφορες εξουσίες για περισσότερο έλεγχο και περιορισμό των πολιτών και των μαζικών συγκεντρώσεων.

Χρειάζεται περισσότερη κατανόηση και πρόσβαση των νέων τεχνολογιών που θα συνδέουν ουσιαστικά τους πολίτες στη διεκδίκηση δικαιωμάτων. Γιατί αλλιώς, όπως μας θυμίζει και ο Gil Scott-Heron στο ωραίο τραγούδι του, η επανάσταση «Will Not Be Televised”. Ένα δεύτερο θέμα, για τις «κοιτίδες αντίστασης» που αναφέρατε, φοβάμαι ότι θα απομονωθούν και θα περιθωριοποιηθούν, τουλάχιστον μέχρι τις εκλογές. Και γι αυτό, οι αιτίες είναι το παράδοξο του Δημοκρατικού κόμματος και το αυστηρός δικομματισμός που επικρατεί στο εκλογικό σύστημα των ΗΠΑ. Οι όποιες κοιτίδες αντίστασης εμφανιστούν, αναγκαστικά θα πρέπει να ενσωματωθούν, το πιο πιθανόν, στο Δημοκρατικό Κόμμα.

Μπορεί ο Σάντερς να αποχώρησε από την εκλογική μάχη για το χρίσμα του Προέδρου, αλλά σίγουρα πολλές από τις πολιτικές προτάσεις του έχουν απήχηση σε ένα μετρήσιμο μέρος της βάσης του κόμματος. Αλλά αυτή τη στιγμή, το δημοκρατικό κόμμα είναι θλιβερά αποδιοργανωμένο ως μηχανισμός, τραγικά αδύναμο πολιτικά, και σε πλήρη σύγχυση ιδεολογικά. Η πολιτική κληρονομιά του Σάντερς θα οδηγούσε σε πιο κεντροαριστερές θέσεις, αλλά αφού η κυρίαρχη πολιτική κατεύθυνση είναι η εκλογική νίκη ενάντια στον Τράμπ, με κάθε κόστος, η επιλογή του Μπάϊντεν σηματοδοτεί όλο και μεγαλύτερη μετακίνηση προς κεντροδεξιές πολιτικές.

Οι αντιστάσεις θα χειραγωγηθούν αφού ο στόχος είναι η απομάκρυνση του Τράμπ, με όποιο τρόπο είναι αυτό εφικτό, και οι βαθιές και θαρραλέες τομές που χρειάζονται για την καλυτέρευση της αμερικανικής κοινωνίας θα παραμείνουν στην αναμονή.

Τώρα η ερώτησή σας, σχετικά με τις εκλογές του Νοεμβρίου. Είχαμε μία πρώτη εικόνα από το φιάσκο και το χάος των εκλογών στην Πολιτεία του Wisconsin. Οι δημοκρατικοί προτείνουν την επέκταση της επιστολικής ψήφου, ως λογική αναγκαιότητα στην εποχή της πανδημίας και της κοινωνικής απόστασης, αλλά οι ρεπουμπλικάνοι αρνούνται, μέχρι στιγμής, οποιανδήποτε αλλαγή ή προσαρμογή, στον τρόπο εκλογής επικαλούμενοι ότι αυτό είναι τέχνασμα των δημοκρατικών να επεκτείνουν την εκλογική τους βάση και να αλλοιώσουν το αποτέλεσμα των εκλογών.

Αν ο ιός επανέλθει το φθινόπωρο και ως τον Νοέμβριο υπάρχει ακόμα φόβος, υπαρκτός ή καλλιεργημένος από μηχανισμούς εξουσίας, για την υγεία των πολιτών, τότε κινδυνεύει η ελεύθερη συμμετοχή και η διαφάνεια των εκλογών. Αλλά και η εγκυρότητα και αποδοχή του εκλογικού αποτελέσματος. Κινδυνεύει η δημοκρατία.

Ο Νίκος Αλεξίου είναι κοινωνιολόγος και ποιητής. Διδάσκει στο Queens College, CUNY, και είναι ιδρυτής/διευθυντής του Hellenic American Project – Αρχείο Προφορικής Ιστορίας και Μουσείου Ελληνισμού της Νέας Υόρκης. Πρόσφατα κυκλοφόρησε η δίγλωσση ποιητική του συλλογή, «Η Ασημένια Σφίγγα» (Μελάνι, 2019)