Ο Έλληνας του σκανδάλου του Facebook αποκαλύπτει πώς γίνεται το “φακέλωμα”

Από την Deep Reporting, την ομάδα ερευνητικής δημοσιογραφίας της 24 Media

Ο Νικόλας Γιαννακόπουλος είναι ο Έλληνας που επί έξι χρόνια εκπροσωπούσε στην Ελβετία την SCL, την μητρική εταιρεία της Cambridge Analytica η οποία απασχόλησε πρόσφατα τον διεθνή Τύπο για το σκάνδαλο με τα δεδομένα 50 εκατομμυρίων χρηστών του Facebook και την διαχείρισή τους έτσι ώστε να επηρεάσουν ψηφοφόρους στις ΗΠΑ υπέρ του Τραμπ κατά τις προεδρικές εκλογές του 2016.

Γνώστης των τεχνικών μικρο-στόχευσης (micro-targeting) που χρησιμοποιούσε η εταιρεία προς όφελος των πελατών της δέχθηκε να μιλήσει αποκλειστικά στο Ραδιόφωνο 24/7 και στο News 24/7 για τη συνεργασία του μαζί τους, για επιχειρήσεις προπαγάνδας στα Βαλκάνια και στο πρώην Ανατολικό Μπλοκ καθώς και για τη σχέση του με ιδιωτικές εταιρείες πληροφοριών.

«Τα εργαλεία που αναπτύχθηκαν από την Cambridge Analytica, ήταν πραγματικά εκπληκτικά. Αν μπορούμε να μοντελοποιήσουμε τη συμπεριφορά των ψηφοφόρων, τότε μπορούμε να “μικρο-στοχεύσουμε” ένα μήνυμα πάνω σε αυτούς τους ανθρώπους, εμένα, εσένα ή τον άνθρωπο που βρίσκεται στο δρόμο δίπλα σου και να έχουμε τρία διαφορετικά μηνύματα και να έχουμε τρία διαφορετικά μηνύματα που είναι προσαρμοσμένα στο προφίλ καθενός από τους τρεις. Σε μένα, μπορεί να φαίνεται τρομακτικό, ναι, αλλά αυτό είναι το μέλλον της επικοινωνίας, και του μάρκετινγκ: του εμπορικού μάρκετινγκ και του πολιτικού… Αυτό που λένε για την Cambridge Analytica, ότι καπηλεύεται τη Δημοκρατία ή ότι αποτελεί κίνδυνο για τη Δημοκρατία… δεν συμφωνώ με αυτό. Αυτές [οι πρακτικές] υπάρχουν. Οι πολίτες πρέπει να κάνουν μια επιλογή μεταξύ ενός υποψηφίου και του άλλου, ή μεταξύ ενός κόμματος και ενός άλλου, ή μεταξύ μιας οπτικής και μιας άλλης. Αυτό που αλλάζει είναι το μήνυμα. Και οι πολίτες το γνωρίζουν αυτό, ότι θα αποτελέσουν στόχο κάποιων μηνυμάτων».

Μικρο-στόχευση και εκτός ΗΠΑ

Από αποκαλύψεις σε διεθνή μέσα και από τις μαρτυρίες του πληροφοριοδότη Christopher Wylie που εργαζόταν στην Cambridge Analytica, προέκυψε ότι οι τεχνικές μικρο-στόχευσης για ψηφοθηρικούς σκοπούς, εφαρμόζονταν και εκτός ΗΠΑ, όπως στην Ινδία, μέσω της μητρικής εταιρείας SCL, την οποία είχε πληρώσει Ινδός δισεκατομμυριούχος για να επηρεάσει τα αποτελέσματα των εκλογών εκεί.

Την προηγούμενη εβδομάδα ο βρετανικός τηλεοπτικός σταθμός Channel 4 μετέδωσε βίντεο με στελέχη της Cambridge Analytica να καυχώνται για υποτιθέμενες τεχνικές εκλογικής επιρροής. Στο βίντεο, το οποίο τραβήχθηκε με κρυφές κάμερες, τα δύο στελέχη –εκ των οποίων το ένα κατείχε θέση και στην SCL- έλεγαν ότι είχαν εργαστεί κρυφά σε αφρικανικές και ευρωπαϊκές χώρες, ενώ αναφέρονταν και σε «βρώμικες δουλειές» που μπορούσαν να κάνουν με πρώην πράκτορες βρετανικών και ισραηλινών μυστικών υπηρεσιών. Η εταιρεία μπορούσε να στείλει μια ελκυστική γυναίκα για να αποπλανήσει έναν αντίπαλο υποψήφιο και να βιντεοσκοπήσει κρυφά τη συνάντηση, ή να στείλει κάποιον που θα υποδυθεί τον πλούσιο διαχειριστή ακινήτων που θέλει να δωροδοκήσει. «Έχουμε μακρά ιστορία στο να δουλεύουμε πίσω από την κουρτίνα», είπε στο βίντεο ο εκπρόσωπος της Cambridge Analytica που κατείχε θέση και στην SCL. “Εννοώ, η ενδελεχής έρευνα είναι ενδιαφέρουσα… Αλλά γνωρίζετε ότι εξίσου αποτελεσματικό μπορεί να είναι το να πάτε απλώς και να μιλήσετε στους αξιωματούχους, να τους προσφέρετε μια συμφωνία που είναι πολύ καλή για να είναι αληθινή και να βεβαιωθείτε ότι η συνομιλία καταγράφηκε σε βίντεο, ξέρετε. Αυτά τα είδη των τακτικών είναι πολύ αποτελεσματικά, έχοντας άμεσα σε βίντεο αποδείξεις διαφθοράς, ανεβάζοντάς τις στο διαδίκτυο, αυτά τα πράγματα», είπε το στέλεχος στην εκπομπή του Channel 4.

Η Cambridge Analytica, σε δήλωση που εξέδωσε μετά τη μετάδοση του βίντεο, ανέφερε ότι το ρεπορτάζ «μονταρίστηκε και σχεδιάστηκε έτσι ώστε να διαστρεβλώσει με έντονο τρόπο τη φύση αυτών των συνομιλιών και τον τρόπο με τον οποίο η επιχείρηση διεξάγει τις δραστηριότητές της».

Στην συνέντευξη που παραχώρησε ο Νικόλας Γιαννακόπουλος αναφέρεται στη σχέση του με ιδιωτικές εταιρείες πληροφοριών, τις ελβετικές Inside.Co και Global Risk Profile, στις οποίες συμμετέχει ως ιδρυτικό μέλος. Η πρώτη ειδικεύεται στην ποινική ανάλυση και έρευνες δεούσης επιμέλειας σε οικονομικά θέματα, όπως αναφέρεται στο site της. Η δεύτερη, όπως αναγράφεται σε διαφημιστικό φυλλάδιο που έχει εκδώσει, συνεργάζεται με ένα «δίκτυο τοπικών πληροφοριοδοτών, το οποίο περιλαμβάνει: δικηγόρους, ιδιωτικούς ντετέκτιβ, πρώην αστυνομικούς, συνταξιούχους ενόπλων δυνάμεων και πρώην δημοσιογράφους», το οποίο  «μάς επιτρέπει να συλλέγουμε πληροφορίες από πρωτογενείς πηγές».

To ελβετικό γραφείο της SCL, όταν υπήρχε, είχε το ίδιο τηλέφωνο με την πρώτη εταιρεία, την Inside.Co.

Σε ερώτηση που δέχθηκε σχετικά με το αν κατά τη διάρκεια της συνεργασίας του με την SCL είχε υποπέσει στην αντίληψή του κάποια παρόμοια πρακτική με αυτή που αναφέρθηκε στο βίντεο του Channel 4 για «βρώμικες δουλειές», η απάντησή του Νικόλα Γιαννακόπουλου ήταν κατηγορηματικά αρνητική:

«Δεν έχω καμία γνώση ούτε είχα πληροφόρηση. Αλλά δεν είμαι αφελής. Είμαι ειδικός σε θέματα οργανωμένου εγκλήματος και διαφθοράς. Έχω συμμετάσχει σε έρευνες ομάδων ψηφοφόρων, έχω ερευνήσει πολιτικά ζητήματα και μηχανισμούς σε διάφορες χώρες, και αυτό το θέμα είναι σαν να ξανα-ανακαλύπτουμε τον τροχό… Ξέρουμε ότι αυτά τα πράγματα γίνονται – είστε δημοσιογράφος και ξέρετε, ελάτε τώρα…».

Σχολιάζοντας την εμπειρία της συνεργασίας του με την SCL, την μητρική εταιρεία της Cambridge Analytica, ο Νικόλας Γιαννακόπουλος έκανε λόγο και για άλλες εταιρείες και μέσα απ’ όπου μπορούν να αντληθούν δεδομένα χρηστών-στόχων μηνυμάτων έτσι ώστε να επηρεαστούν ανάλογα με τους σκοπούς του εκάστοτε πελάτη της εταιρείας.

οι κανονισμοί για την ιδιωτικότητα στις ΗΠΑ είναι κατά πολύ χαλαρότεροι σε σχέση με αυτούς που έχουμε εδώ στην Ευρώπη

«Την τελευταία φορά που ήμουν στα γραφεία της Cambridge Analytica μου έδειξαν ένα μοντέλο που είχαν δημιουργήσει για μια πολιτεία των ΗΠΑ. Με τη χρήση δημόσια προσβάσιμων πληροφοριών μοντελοποίησαν την συμπεριφορά των ψηφοφόρων, κάτι που μου ήταν εύκολο να καταλάβω επειδή οι κανονισμοί για την ιδιωτικότητα στις ΗΠΑ είναι κατά πολύ χαλαρότεροι σε σχέση με αυτούς που έχουμε εδώ στην Ευρώπη. Έτσι, εκεί έχουν πολλά περισσότερα στοιχεία που μπορούν να συνδυάσουν. Δεν μιλάω για το Facebook. Έχουν τηλεφωνικούς καταλόγους, καταλόγους ψηφοφόρων, μητρώα πιστοληπτικής ικανότητας, λίστες εισοδημάτων, οτιδήποτε. Μαζί με αυτά και τα κοινωνικά δίκτυα: Facebook, LinkedIn, Twitter κλπ. Πολλές πληροφορίες. Μοντελοποίησαν όλα αυτά τα δεδομένα, και μου είπαν “Ας κάνουμε ένα τεστ”. Τους είπα “Εντάξει, ας το κάνουμε”. Το τεστ νομίζω λεγόταν “OCEAN”. Έκανα το τεστ, δεν θυμάμαι τι βγήκε, και μου είπαν ότι με βάση το αποτέλεσμα, το προφίλ, “εμείς θέλουμε να υποστηρίξουμε το δικαίωμα στην οπλοκατοχή πολιτών”, κάτι που είναι σημαντικό στις ΗΠΑ. Ήμουν αντιρρησίας συνείδησης στον Ελβετικό Στρατό. Αρνήθηκα να ακουμπήσω όπλο. Είχα πέντε δικαστήρια εναντίον μου για αυτό το θέμα. Έκανα διετή πολιτική θητεία. Αν θες να βρεις κάποιον εντελώς εναντίον των όπλων, θα είναι κάποιος σαν εμένα. Αυτό (σ.σ. το δικαίωμα στην οπλοκατοχή) είναι θέμα ψήφου. Τώρα [μου είπαν ότι] “σύμφωνα με το δικό σου προφίλ, αυτό είναι το οπτικό μήνυμα που πρέπει να δεις”. Και το οπτικό μήνυμα ήταν κάτι παραδοσιακό με έναν πατέρα και τον γιο του, όχι κάτι σχετικό με όπλα και τέτοια. Ήταν απλά ένα μήνυμα στοχευμένο στο προφίλ μου. Eίπα “Wow! Αυτό είναι καλό”. Δεν θα μπορούσε να με κάνει να ψηφίσω υπέρ της οπλοκατοχής αλλά μου έδωσε κάποιο έναυσμα. Μου προκάλεσε ένα συναίσθημα. Προφανώς, τα ψυχομετρικά παίζουν με το συναίσθημα… Κάθε είδους μάρκετινγκ, πολιτικό ή εμπορικό, παίζει με το συναίσθημα, όχι με τη λογική».

Psy-ops, οι επιχειρήσεις προπαγάνδας σε περιοχές με αστάθεια

Στην συνέντευξή του ο Νικόλας Γιαννακόπουλος αναφέρεται και στις λεγόμενες psy-ops, τις επιχειρήσεις προπαγάνδας σε περιοχές με αστάθεια, όπου οι τεχνικές μικρο-στόχευσης και τα ψυχομετρικά μπορούν να βρουν μεγάλες εφαρμογές. «Έχει γραφτεί ότι έχουν δραστηριοποιηθεί στην Ουκρανία, για την Πορτοκαλί Επανάσταση, για το Μαϊντάν, εναντίον αποσχιστικών κινημάτων. Ισχυρίζονται ότι έχουν δραστηριοποιηθεί στην ΠΓΔΜ, στα Βαλκάνια, σε αυτό που ονομάζεται psy-ops, επιχειρήσεις προπαγάνδας και επηρεασμού της ψυχολογίας των μαζών. Ποιος πληρώνει γι’ αυτά; Αυτό σίγουρα δεν είναι ρωσικό στιλ ή κάτι παρεμφερές, είναι κάτι πιο Δυτικό. Δεν γνωρίζω ποιος τους πλήρωσε. Διάβασα σε μερικά άρθρα ότι δραστηριοποιήθηκαν σε αυτές τις χώρες, και προφανώς βλέπετε τα προβλήματα σε αυτές τις χώρες. Γνωρίζω κάπως την κατάσταση στη FYROM, είναι πολύ δύσκολη, είναι μεγάλη η ένταση στα Βαλκάνια, δεν ξέρω ποιος και για ποιο λόγο, κάποιος προσπαθεί να εγείρει εντάσεις, και αυτό είναι πολύ επικίνδυνο. Είδαμε όλοι τι έγινε στην Ουκρανία».

Ωστόσο, όταν του τέθηκε συγκεκριμένο ερώτημα για τις δραστηριότητες της SCL στην περιοχή απάντησε ότι δεν μπορεί να πει κάτι συγκεκριμένο γιατί δεν ξέρει.

Τον Μάρτιο του 2017, η ελβετική εφημερίδα Le Temps, δημοσίευσε ένα ρεπορτάζ με τίτλο «Ο μυστηριώδης Γιαννακόπουλος» και υπέρτιτλο «Intelligence». Σε αυτό γινόταν λόγος για τις ιδιωτικές δραστηριότητές του σε σχέση με την SCL, τις εταιρείες του Inside.Co και Global Risk Profile, μία Μη Κυβερνητική Οργάνωση την οποία έχει ιδρύσει, ενώ υπήρχαν και ισχυρισμοί για σχέσεις του με πολιτικούς στην Μαλαισία που εμπλέκονται στο μεγαλύτερο σκάνδαλο που γνώρισε η χώρα τις τελευταίες δεκαετίες.

– Ας επιστρέψουμε στην SCL. Σε ρεπορτάζ που δημοσιεύθηκε το 2017 στην ελβετική εφημερίδα Le Temps αναφέρεται το όνομά σας, οι εταιρείες σας, η SCL…

Μιλάτε για το άρθρο στην Le Temps…

-Ναι και στο άρθρο αναφέρεται επίσης μία υπόθεση πολιτικής διαφθοράς στην Μαλαισία. Θα μπορούσατε να σχολιάσετε σχετικά;

«Ναι, βέβαια, έχω δημοσιεύσει το σχόλιό μου: Ποτέ δεν έχω εργαστεί για λογαριασμό πολιτικού ή της πολιτικής εξουσίας στην Μαλαισία»

-Εργαζόταν η SCL για λογαριασμό τους;

«Δεν γνωρίζω. Ο δημοσιογράφους που μου έκανε την συνέντευξη για το συγκεκριμένο θέμα με ρώτησε αν ήξερα ότι η SCL είχε γραφείο στην Μαλαισία. Εκείνη τη στιγμή δεν το γνώριζα. Μπήκα στην ιστοσελίδα της εταιρείας και είδα ότι διατηρούσε γραφείο στην Μαλαισία. Μετά πήρα την SCL τηλέφωνο και τους είπα «κοιτάξτε κάνω μια σειρά ενεργειών με τον Μη Κυβερνητικό Οργανισμό που έχω ιδρύσει και χρηματοδοτώ, και προφανώς υπάρχει σύγκρουση συμφερόντων, και έτσι διέκοψα το συμβόλαιό μου με την SCL».

Στην συνέντευξή του όσο και σε προηγούμενη επικοινωνία που είχε με την Deep Reporting, την ομάδα ερευνητικής δημοσιογραφίας της 24 Media, ο πρώην εκπρόσωπος της SCL ανέφερε ότι στοχοποιήθηκε με δημοσιεύματα λόγω της εμπλοκής του σε έρευνες που αφορούσαν μία εντελώς διαφορετική υπόθεση, η οποία ξεκίνησε από το σκάνδαλο TIM (μετέπειτα Wind) Hellas και τα επενδυτικά funds του εξωτερικού που άρπαξαν κεφάλαια της ελληνικής εταιρείας τηλεπικοινωνιών μέσω Λουξεμβούργου και επεκτάθηκε έως την Softbank, τον ιαπωνικό κολοσσό που κατέχει μετοχές σε μία σειρά εταιρειών τηλεπικοινωνιών και νέων τεχνολογιών.

Πριν από λίγες ημέρες η Softbank ανακοίνωσε ότι ερευνά σήμερα ποιος ήταν πίσω από μία καμπάνια κατά υψηλόβαθμων στελεχών της –τα οποία ο Νικόλας Γιαννακόπουλος λέει ότι είχε εντοπίσει στις έρευνές του για την υπόθεση που έψαχνε. Το όνομα του Γιαννακόπουλου συμπεριλήφθηκε σε δημοσίευμα της Wall Street Journal για την υπόθεση Softbank στις 26 Μαρτίου 2018, όπου αναφερόταν ότι η καμπάνια κατά των δύο υψηλόβαθμων στελεχών της Softbank ξεκίνησε στις αρχές του 2015 όταν η εταιρεία πληροφοριών K2 Intelligence πληρώθηκε για να πραγματοποιήσει έρευνες για ένα από τα δύο στελέχη.

Στο δημοσίευμα αναφέρεται ότι για τις έρευνες «στρατολογήθηκε» και ο Νικόλας Γιαννακόπουλος, «ένας ελβετός ιδιωτικός ερευνητής», και ότι τον Ιούνιο του 2015 ο ίδιος άρχισε να στέλνει ηλεκτρονικά μηνύματα σε δημοσιογράφους στο Λονδίνο με εικόνες από περιεχόμενα email και οικονομικά στοιχεία των δύο υψηλόβαθμων στελεχών. «Εκείνο τον Σεπτέμβριο, το γραφείο K2 επίσης κυκλοφόρησε υλικό σε δημοσιογράφους», αναφέρει η Wall Street Journal, ενώ σε άλλο σημείο του δημοσιεύματος επισημαίνει ότι «τον Οκτώβριο του 2016 ο κ. Γιαννακόπουλος, ισχυριζόμενος ότι δρα εκ μέρους μίας ομάδας μετόχων (σ.σ. της Softbank), έγραψε μία νέα επιστολή στο διοικητικό συμβούλιο υποστηρίζοντας ότι έχουν γίνει παρατυπίες» από ένα από τα δύο υψηλόβαθμα στελέχη, «συμπεριλαμβανομένης της “ύποπτης”, όπως την αποκάλεσε, χρήσης offshore οχημάτων  για να λάβει αμοιβές συμβούλου».

Όπως ανέφερε ο Γιαννακόπουλος σε αλληλογραφία με την Deep Reporting, «Πίσω το 2014, ενδιαφέρθηκα για το σκάνδαλο της Wind Hellas, το οποίο κόστισε στην Ελλάδα πολλές εκατοντάδες εκατομμύρια σε φόρους αλλά και απώλειες πολλών θέσεων εργασίας. Ένας από τους κύριους παράγοντες σ ‘αυτό το σκάνδαλο είχε γίνει Διευθύνων Σύμβουλος της Softbank. Άρχισα να κάνω τον ακτιβιστή των μετόχων για να εκθέσω τις παραβάσεις αυτού του … Η κύρια ανησυχία μου ήταν ότι θα μπορούσαν να εφαρμόσουν με τη Softbank την ίδια στρατηγική αρπαγής που εφάρμοσαν με την TIM Hellas (τότε Wind Hellas). Μέχρι σήμερα, οι απώλειες που προκλήθηκαν από αυτό το άτομο στη Softbank είναι πάνω-κάτω 28 δισεκατομμύρια δολάρια … .Μπορείτε να το φανταστείτε αυτό;».

Το πρόβλημα είναι ότι κατασκευάζουν fake news. Δημιουργούν το έδαφος για fake news

Σύμφωνα με τον Νικόλα Γιαννακόπουλο, ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα στο παιχνίδι χειραγώγησης των πολιτών μέσω των νέων τεχνολογιών είναι η κατασκευή ψευδών ειδήσεων και η «εμφύτευσή» τους στα μέσα ενημέρωσης και κοινωνικής δικτύωσης. «Το πρόβλημα είναι ότι κατασκευάζουν fake news. Δημιουργούν το έδαφος για fake news… Χρησιμοποιούν τα μίντια. Αλλά πλέον δεν χρειάζονται ούτε τα μίντια, υπάρχει το Instagram, το Τwitter, το Facebook, οτιδήποτε. Εκεί δεν υπάρχει το φίλτρο του πραγματικού δημοσιογράφου που μπορεί να πει ότι αυτό είναι ψευδές, εκείνο είναι αληθινό, αυτό πρέπει να ερευνηθεί, εκείνο είναι ύποπτο… και να υπάρχει κριτική θεώρηση στην διοχετευόμενη πληροφορία».

Και όσο για την τεχνική της μικρο-στόχευσης στην Ελλάδα;

Στο σχετικό ερώτημα που του τέθηκε ο Νικόλας Γιαννακόπουλος απάντησε ότι «Κάθε χώρα, κάθε δημοκρατία και οι εκλεγμένοι εκπρόσωποι της, πρέπει να γνωρίζουν ότι μπορεί να αποδέκτες τεχνικών micro-targeting. Και πιστεύω ότι και η Ελλάδα, όπως άλλες χώρες, μπορεί να γίνει πεδίο εφαρμογής μίας τέτοιας καμπάνιας micro-targeting. Όχι όμως όπως ισχύει για τις ΗΠΑ, αφού στην Ευρώπη –δεν ξέρω επακριβώς τη νομοθεσία στην Ελλάδα- οι κανονισμοί για τα προσωπικά δεδομένα είναι αυστηρότεροι απ’ ό,τι στις ΗΠΑ. Αλλά και πάλι, με την υπάρχουσα τεχνολογία αρκεί ένα μικρό σετ δεδομένων για να δημιουργήσεις ένα μεγαλύτερο σετ δεδομένων, που μπορεί να βοηθήσει αυτούς που κάνουν την καμπάνια να αναλύσουν το προφίλ σου, αν για παράδειγμα είσαι ο τύπος των προαστίων, ή του κέντρου της πόλης ή ό,τι άλλο. Και έτσι να δημιουργήσουν πολύ πιο αποτελεσματικά μηνύματα που θα στοχεύσουν επάνω σου.