Ο πραγματικός λόγος που δεν έχουν γίνει εκλογές στην Ουκρανία

Μεταξύ όσων κατηγορεί τα τελευταία 24ωρα ο Ντόναλντ Τραμπ τον Βολοντίμιρ Ζελένσκι και μάλιστα και με αναρτήσεις στα social media, με φόντο τις απευθείας συνομιλίες της κυβέρνησης των ΗΠΑ με τη Ρωσία για τον τερματισμό του πολέμου στην Ουκρανία, είναι και το γεγονός ότι στην Ουκρανία δεν έχουν γίνει εκλογές από τότε που ξεκίνησε ο πόλεμος.

Χαρακτηριστική ήταν η ανάρτηση του Τραμπ στο Truth Social, στην οποίο αποκάλεσε τον Ζελένσκι “μετρίως επιτυχημένο κωμικό” και “δικτάτορα χωρίς εκλογές“.

Με αυτόν τον τρόπο ο Τραμπ φάνηκε να επιβεβαιώνει τις πληροφορίες ότι οι ΗΠΑ πιέζουν την Ουκρανία να διεξαγάγει νέες προεδρικές εκλογές πριν από την επίσημη λήξη του πολέμου.

Αν η Ρωσία δεν είχε εισβάλει στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022, ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι θα έπρεπε να δώσει τη μάχη της επανεκλογής του την Άνοιξη του 2024. Όμως, η απόφαση του Βλαντίμιρ Πούτιν να στείλει ρωσικά στρατεύματα πέρα από τα σύνορα, έφερε τη χώρα σε κατάσταση στρατιωτικού νόμου, με αποτέλεσμα να αναβληθούν τόσο οι προεδρικές όσο και οι βουλευτικές εκλογές.

Μέσα από 5 ερωτήματα, ο Guardian επιχειρεί να απαντήσει στο γιατί η Ουκρανία δεν έχει διεξάγει εκλογές από τότε που ξεκίνησε ο πόλεμος και γιατί αναβλήθηκαν την Άνοιξη του 2024;

Γιατί η Ουκρανία δεν έχει διεξάγει εκλογές από την έναρξη του πολέμου

Σύμφωνα με το ουκρανικό Σύνταγμα, η διεξαγωγή εθνικών εκλογών απαγορεύεται σε περίπτωση κήρυξης στρατιωτικού νόμου. Και όπως επισημαίνεται σε ανάλυση του Foreign Policy το 2023, τα πρακτικά εμπόδια που υπήρχαν τότε, εξακολουθούν να ισχύουν και σήμερα.

Οι συνεχείς αεροπορικές επιθέσεις καθιστούν αδύνατη την οργάνωση και καταμέτρηση των ψήφων, ενώ η μαζική συγκέντρωση ψηφοφόρων στα εκλογικά κέντρα θα έκρυβε σοβαρούς κινδύνους. Επιπλέον, οι πολίτες στις ανατολικές περιοχές που έχουν πληγεί περισσότερο από τον πόλεμο ή τελούν υπό ρωσική κατοχή δεν θα μπορούσαν να ασκήσουν το εκλογικό τους δικαίωμα, δημιουργώντας συνθήκες εκλογικής ανισότητας έναντι όσων διαμένουν στις δυτικές περιοχές.

Παράλληλα, τόσο η εσωτερική μετακίνηση πληθυσμού και η διαφυγή εκατομμυρίων Ουκρανών στο εξωτερικό έχουν δημιουργήσει ένα χαοτικό εκλογικό σκηνικό, καθώς δεν υπάρχει σύστημα επιστολικής ψήφου ούτε έχει γίνει πρόσφατη επικαιροποίηση των εκλογικών καταλόγων. Επιπλέον, κάθε προσπάθεια επίλυσης αυτών των ζητημάτων θα απαιτούσε πολύτιμους πόρους που προορίζονται για την άμυνα της χώρας.

Ακόμα και αν επιτευχθεί κατάπαυση του πυρός, όπως αναφέρει η πολιτική αναλύτρια Orysia Lutsevych, υπάρχει ευρεία συναίνεση πως εκλογές δεν θα πρέπει να διεξαχθούν νωρίτερα από έξι μήνες μετά την άρση του στρατιωτικού νόμου. Και αυτό, γιατί αν ο στρατιωτικός νόμος αρθεί γρήγορα, υπάρχει ο φόβος ότι η Ρωσία μπορεί ανά πάσα στιγμή να παραβιάσει τη συμφωνία εκεχειρίας.

Είναι ο Ζελένσκι αντιδημοφιλής;

Ο ισχυρισμός του Ντόναλντ Τραμπ ότι ο πρόεδρος της Ουκρανίας έχει μόλις 4% δημοτικότητα φαίνεται να προέρχεται από το πουθενά. Αυτό άλλωστε είναι και ένα από τα fake news του Τραμπ για την Ουκρανία, αφού η αλήθεια απέχει πολύ.

Ποια είναι η αλήθεια: Σύμφωνα με δημοσκόπηση του Kyiv International Institute of Sociology, το 57% των Ουκρανών εμπιστεύονται τον Ζελένσκι, και η υποστήριξή του αυξήθηκε κατά 5% τον τελευταίο μήνα.

Ο Ζελένσκι απέρριψε άμεσα τον ισχυρισμό του Τραμπ, δηλώνοντας ότι πρόκειται για “παραπληροφόρηση που προέρχεται από τη Ρωσία”. Και τα διαθέσιμα αξιόπιστα δεδομένα επιβεβαιώνουν την άποψή του.

Είναι αλήθεια ότι η δημοτικότητα του Ζελένσκι δεν βρίσκεται πλέον στα επίπεδα-ρεκόρ των πρώτων μηνών του πολέμου, όταν ξεπερνούσε το 90% – ποσοστά που είχαν σημειωθεί και για άλλους ηγέτες σε περιόδους κρίσης, όπως ο Τζορτζ Μπους μετά την 11η Σεπτεμβρίου. Ωστόσο, εξακολουθεί να έχει εξαιρετικά υψηλό ποσοστό αποδοχής σε σύγκριση με τους ομολόγους του σε όλη την Ευρώπη, και σίγουρα υψηλότερο από αυτό του Τραμπ.

“Ελάχιστοι ηγέτες απολαμβάνουν τη στήριξη που έχει ο Ζελένσκι“, ανέφερε η Orysia Lutsevych, προσθέτοντας ότι “δεν υπάρχει καμία ένδειξη κατάρρευσης” της αποδοχής του. Στην πρόσφατη συνέντευξη Τύπου του, ο Ουκρανός πρόεδρος εμφανίστηκε σίγουρος για τη στήριξη που έχει τόσο από την κοινή γνώμη όσο και από το ουκρανικό κοινοβούλιο.

Αυτό δεν σημαίνει βέβαια και ότι θα εξασφαλίσει εύκολα τη νίκη σε μία μελλοντική εκλογική αναμέτρηση. Ωστόσο, αν ο βασικός του στόχος ήταν η προσωπική του πολιτική επιβίωση, θα είχε πιθανώς προχωρήσει σε εκλογές την περίοδο που η δημοτικότητά του βρισκόταν στο απόλυτο ζενίθ.

“Ακόμα και τώρα, πιστεύει ότι μπορεί να κατέβει στις εκλογές ως ο υπερασπιστής της Ουκρανίας και να έχει πολύ ισχυρές πιθανότητες να κερδίσει”, υπογράμμισε η Lutsevych.

Γιατί η Ρωσία και οι ΗΠΑ θέλουν εκλογές επειγόντως;

Στην πραγματικότητα, αυτό που νοιάζει τη Ρωσία είναι να διατηρηθεί η αστάθεια και να υπονομευθεί η εθνική ενότητα στην Ουκρανία, με την αναλύτρια να σημειώνει πως θα συμφωνήσουν σε εκεχειρία μόνο αν μπορούν να συνεχίσουν τον πόλεμο με άλλους τρόπους.

Η Μόσχα επιδιώκει μία διχασμένη κοινωνία και διαθέτει τα μέσα και την εμπειρία για να το πετύχει. Θα προτιμούσαν να μην έχουν στα πόδια τους τον Ζελένσκι γιατί έχει την εμπιστοσύνη της Δύσης και όποιος τον αντικαταστήσει θα πρέπει να ξεκινήσουν όλα από την αρχή.

Στο παρελθόν, πριν από τη ρωσική εισβολή στην Κριμαία και το Ντονμπάς το 2014, υπήρχε ένα ισχυρό φιλορωσικό μπλοκ στην ουκρανική πολιτική σκηνή. Σήμερα, αυτό έχει σχεδόν εκλείψει, με αρκετά φιλορωσικά κόμματα να έχουν απαγορευτεί.

Ακόμα και όσοι εξακολουθούν να έχουν φιλορωσικές τάσεις, ζουν κυρίως σε περιοχές που βρίσκονται ήδη υπό ρωσικό έλεγχο ή θα ήταν σε περίπτωση εκεχειρίας, κάτι που σημαίνει ότι δεν θα μπορούσαν να ψηφίσουν. Συνεπώς, η πιθανότητα να αναλάβει μια κυβέρνηση φιλική προς τη Μόσχα στο άμεσο μέλλον είναι ελάχιστη.

Η Lutsevych σημειώνει ότι δεν αποκλείεται να εμφανιστεί ένας υποψήφιος που θα παρουσιαστεί ως “φιλειρηνικός” και υπέρ της εξομάλυνσης. Ένα τέτοιο πρόσωπο δεν θα έχει άμεση σύνδεση με τα παλιά φιλορωσικά κόμματα, αλλά θα μπορούσε να εκμεταλλευτεί τη δημόσια συζήτηση για να προωθήσει μια πιο ήπια στάση απέναντι στη Ρωσία.

“Δεν είναι σαφές ποιος θα μπορούσε να είναι αυτός ο υποψήφιος, αλλά ένα τέτοιο σενάριο είναι πιθανό”, προσθέτει η αναλύτρια. Βέβαια, όταν η Ουκρανία επιστρέψει σε μη εμπόλεμη κατάσταση, κάθε υποψήφιος θα έχει το δικαίωμα να δοκιμάσει την τύχη του στην κάλπη.

Ο Ντόναλντ Τραμπ προσπαθεί να κρατήσει αποστάσεις από τη Ρωσία δηλώνοντας πως η θέση του “δεν έχει καμία σχέση” με το Κρεμλίνο. Ωστόσο, καμία άλλη χώρα πλην της Ρωσίας δεν υιοθετεί τις απόψεις του – πόσο μάλλον την προσπάθεια να παρουσιάσει τον Ζελένσκι ως “δικτάτορα”.

“Ο Τραμπ φαίνεται να εμπιστεύεται τον Πούτιν. Δεν ενδιαφέρεται πραγματικά για την εσωτερική πολιτική της Ουκρανίας: θέλει να εδραιώσει γεωπολιτική συνεργασία με τη Μόσχα, ώστε να μπορέσει να προχωρήσει σε άλλους στρατηγικούς στόχους, και είναι έτοιμος να απομακρύνει κάθε εμπόδιο για να το κάνει αυτό”, αναφέρει χαρακτηριστικά η Lutsevych.

Τι σκέφτονται οι Ουκρανοί;

Οι Ουκρανοί άραγε θέλουν/απαιτούν εκλογές; Το ερώτημα αυτό είναι εντελώς διαφορετικό από το εάν ο Ζελένσκι παραμένει δημοφιλής. Ωστόσο και πάλι υπάρχουν ελάχιστες ενδείξεις για οποιαδήποτε διάθεση λαϊκής οργής.

Δημοσκοπήσεις που διεξήχθησαν κατά τη διάρκεια του πολέμου έδειχναν σταθερές πλειοψηφίες που συμφωνούν ότι οι εκλογές δεν πρέπει να γίνουν πριν από την άρση του στρατιωτικού νόμου και η παρέμβαση Τραμπ δεν φαίνεται ικανή να αλλάξει αυτή την πραγματικότητα.

“Το πιθανότερο είναι να προκαλέσει το αντίθετο αποτέλεσμα. Οι Ουκρανοί νιώθουν σίγουροι ότι ζουν σε μια δημοκρατία”, σχολιάζει η Orysia Lutsevych. Η απόδειξη, συνεχίζει η αναλύτρια, έγκειται στο ότι “ακόμη και σε συνθήκες πολέμου υπάρχουν πολιτικές συζητήσεις και άνθρωποι που ασκούν δημόσια κριτική στον Ζελένσκι. Υπάρχουν ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης, τοπική αυτοδιοίκηση και το δικαίωμα στην ελευθερία του συνέρχεσθαι. Οι άνθρωποι διαδηλώνουν για διάφορα θέματα, από τη χρηματοδότηση των ενόπλων δυνάμεων μέχρι την απαίτηση για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τους αιχμαλώτους πολέμου”. Όλα αυτά προφανώς έρχονται σε πλήρη αντίθεση με το σύστημα που ισχύει στη Ρωσία.

Πώς θα ήταν μια νέα εκλογική αναμέτρηση;

Όταν έρθει η ώρα των εκλογών, ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι ενδέχεται να αντιμετωπίσει έναν σοβαρό αντίπαλο, όπως είναι ο Βαλέρι Ζαλούζνι, ο στρατηγός που πλέον υπηρετεί ως πρέσβης της Ουκρανίας στο Ηνωμένο Βασίλειο.

Ο Ζαλούζνι διατηρεί υψηλά ποσοστά δημοτικότητας και η απομάκρυνσή του από τη στρατιωτική ηγεσία ήρθε έπειτα από μια δημόσια σύγκρουση με τον Ζελένσκι. Ο ίδιος είχε ασκήσει κριτική για την αδυναμία του ουκρανικού κράτους να ενισχύσει τις ένοπλες δυνάμεις, γεγονός που είχε τροφοδοτήσει σενάρια πολιτικής του εμπλοκής στο μέλλον.

Ωστόσο, είναι πιθανό η Ουκρανία να κληθεί να αντιμετωπίσει τεράστιες προκλήσεις προκειμένου να αποκαταστήσει την ομαλότητα στη δημοκρατική της διαδικασία. “Προκύπτουν ερωτήματα σχετικά με το πώς οργανώνεται η φιλοδημοκρατική αντιπολίτευση του Ζελένσκι, καθώς δεν διαθέτουν το δίκτυο ακτιβιστών και τους πόρους ενός οργανωμένου πολιτικού κόμματος”, δήλωσε η Lutsevych.

Όποιο κι αν είναι το εκλογικό αποτέλεσμα, θεωρείται δεδομένο ότι οι βετεράνοι του πολέμου θα διαδραματίσουν κεντρικό ρόλο στην πολιτική σκηνή και θα επηρεάσουν την ατζέντα για την ανοικοδόμηση της χώρας και τη διασφάλιση της μελλοντικής της ασφάλειας.

Το σίγουρο είναι πάντως πως τίποτα δεν υποδηλώνει ότι ο Ζελένσκι λειτουργεί ως δικτάτορας.