Οι “άμυνες” έναντι του “πολέμου” δασμών

Με μια “βολή” που επιφέρει άλλο ένα “τραύμα” στο ήδη βαριά πληγωμένο “σώμα” της 80χρονης εταιρικής σχέσης Ευρώπης – ΗΠΑ, ο πρόεδρος Τραμπ προανήγγειλε επιβολή δασμών 25% στα προϊόντα από τη Γηραιά ‘Ηπειρο. “Έχουμε λάβει μια απόφαση και θα την ανακοινώσουμε πολύ σύντομα. Θα είναι 25%” τόνισε, λέγοντας ότι η Ε.Ε. δημιουργήθηκε για να πλήξει τις ΗΠΑ. “Αγαπώ τις χώρες της Ευρώπης. Κατάγομαι από εκεί από πιο παλιά, εντάξει; Αλλά έμμεσα, και άμεσα νομίζω, η Ε.Ε. δημιουργήθηκε για να στριμώξει τις ΗΠΑ στη γωνία” ανέφερε χαρακτηριστικά με βάση το Reuters.

Ο πρόεδρος των ΗΠΑ είπε ότι οι δασμοί θα εφαρμοστούν “γενικά”, αν και υπογράμμισε ότι θα χτυπήσουν τις εισαγωγές αυτοκινήτων.  Σε δηλώσεις που έκανε κατά τη διάρκεια της συνεδρίασης του υπουργικού συμβουλίου, ο Τραμπ σημείωσε ακόμα ότι οι ΗΠΑ θα επενδύσουν στην Κίνα και ότι θέλει να επενδύσει και η Κίνα στις ΗΠΑ. Θα έχουμε μια καλή σχέση με την Κίνα, ανέφερε, επαναλαμβάνοντας ότι έχει σπουδαία σχέση με τον κινέζο πρόεδρο Σι Τζινπίνγκ.

Ουσιαστικά, όλα τούτα, παραπέμπουν σε “αλλαγή” της μεταπολεμικής ρότας, όπως διαμορφώθηκε για την Ευρώπη, στους δρόμους του μεταπολεμικού χωρισμένου Βερολίνου, αλλά και στις εικόνες της επανένωσης της Γερμανίας τη δεκαετία του 1990. Πλέον, ο υπερατλαντικό εταίρος “βρυχάται” έχοντας “σηκώσει” μια ρητορική εχθροπάθειας, που αποσκοπεί σε ένα καθολικό “παζάρι” με κύριο διακύβευμα την οικονομική ισχύ και εν προκειμένω την αυτοκινητοβιομηχανία, που, άλλωστε, “καίει” τον εταίρο του Ντόναλντ Τραμπ. Ελον Μασκ και την Tesla.

Σε κάθε περίπτωση, είτε το “παζάρι” οδηγήσει σε κλιμάκωση, είτε σε εκτόνωση της έντασης και σε “ψαλίδισμα”, ενδεχομένως, των προς επιβολή δασμών ή άλλων “αντιμέτρων” (π.χ. αλλαγές στις “ταρίφες” του ΝΑΤΟ για τις αμυντικές δαπάνες), η τοποθέτηση αυτή του αμερικανού προέδρου δημιουργεί νέα δεδομένα για την ΕΕ, που θα πρέπει να αντιμετωπιστούν με υιοθέτηση μιας νέας στρατηγικής αλλά και με ένταση κινήσεων στο πεδίο των επενδύσεων. Αυτό τουλάχιστον επισημαίνουν αναλυτές αλλά και φορείς δημόσιων πολιτικών.

Μιλώντας, έτσι, στις 20 Φεβρουαρίου ο Διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος, Γιάννης Στουρνάρας, στους Πρέσβεις των Κρατών-Μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην Αθήνα, με θέμα “Προκλήσεις της ευρωζώνης σε ένα αβέβαιο γεωπολιτικό περιβάλλον” που οργανώθηκε από την Πρεσβεία της Δημοκρατίας της Πολωνίας στην Αθήνα, επ’ ευκαιρία της ανάληψης της Προεδρίας του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης από τη Δημοκρατία της Πολωνίας τόνισε ότι απαιτείται μια σειρά κινήσεων για τη θωράκιση της ΕΕ.

Τι πρέπει να γίνει;

“Η ολοκλήρωση της Ενιαίας Αγοράς θα βοηθήσει στην αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων” τόνισε ο κ. Στουρνάρας και προσέθεσε: “Η ενδυνάμωση και επέκταση των εμπορικών συμμαχιών της Ευρώπης είναι επίσης κομβικής σημασίας για την αντιστάθμιση των εμπορικών κινδύνων. Η επέκταση διμερών και περιφερειακών προτιμησιακών εμπορικών συμφωνιών θα προωθήσει τη συνεργασία με άλλες χώρες και θα συμβάλει σε ένα λειτουργικό πολυμερές σύστημα διεθνούς εμπορίου, βασισμένο σε κανόνες. Αυτά τα βήματα είναι καθοριστικά για την αύξηση των επενδύσεων και την προώθηση της διατηρήσιμης ανάπτυξης, ενώ παράλληλα ενισχύουν την ανθεκτικότητα των οικονομιών μας απέναντι σε εξωτερικές διαταραχές” τόνισε ο κ. Στουρνάρας.

Βέβαια, παραδέχτηκε, ότι “τομέας ανησυχίας για την ευρωζώνη είναι η εξαγγελθείσα εμπορική πολιτική από τον νέο Πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών. Αν και οι λεπτομέρειες μιας πιθανής επιβολής αμερικανικών δασμών δεν έχουν ακόμη αποσαφηνιστεί, η προοπτική μιας επιθετικής εμπορικής πολιτικής των ΗΠΑ, σε συνδυασμό με πιθανά αντίποινα από τους εμπορικούς εταίρους τους, αναμένεται να έχουν εκτεταμένες οικονομικές συνέπειες, δυσχεραίνοντας περαιτέρω τη θέση της ευρωζώνης. Με τον όγκο του εμπορίου μεταξύ της ΕΕ και των ΗΠΑ να ανέρχεται σε 1,5 τρισεκ. ευρώ, είναι σαφές ότι οι δασμοί των ΗΠΑ στην Ευρώπη θα είναι αρνητικοί για την ανάπτυξη.”

Τα σενάρια επιπτώσεων

Με βάση τον Διοικητή και σύμφωνα με τις εκτιμήσεις παραγόντων της αγοράς, ένας δασμός 10% των ΗΠΑ σε όλες τις εισαγωγές από τη ζώνη του ευρώ, σε συνδυασμό με υψηλότερη αβεβαιότητα σχετικά με τις μελλοντικές εμπορικές σχέσεις ΗΠΑ-ΕΕ, θα μπορούσε να μειώσει το ρυθμό αύξησης του ΑΕΠ της ζώνης του ευρώ έως και 0,5 της ποσοστιαίας μονάδας εντός ενός έτους. Το μέγεθος των αρνητικών επιδράσεων στην ανάπτυξη θα εξαρτηθεί, μεταξύ άλλων, από το εύρος των προϊόντων που θα υπόκεινται σε υψηλότερους δασμούς, τη διάρκεια ισχύος αυτών των δασμών, τα μέτρα που θα ληφθούν ως αντίποινα και η ανταπάντηση σε αυτά, και τα αποτελέσματα ανατροφοδότησης από τις παγκόσμιες οικονομικές και χρηματοπιστωτικές συνθήκες. Παρεμπιπτόντως, τόσο η θεωρία όσο και η πρακτική εισηγούνται ότι οι δασμοί είναι συνήθως εργαλείο που προκαλεί ζημίες σε όλους τους εμπλεκόμενους (loose-loose), επομένως δεν θα ζημιωθούν μόνο οι εμπορικοί εταίροι των Ηνωμένων Πολιτειών, αλλά και οι ίδιες οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής.

Ο πληθωρισμός

Σύμφωνα με τον κ. Στουρνάρα, “ο αντίκτυπος των δασμών στον πληθωρισμό της ζώνης του ευρώ είναι λιγότερο ξεκάθαρος, καθώς λειτουργεί μέσω διάφορων διαύλων. Από τη μία πλευρά, η ανατίμηση του δολαρίου ΗΠΑ ή τα ευρωπαϊκά αντίποινα στα αμερικανικά προϊόντα θα κάνουν ακριβότερες τις εισαγωγές της ζώνης του ευρώ από τις ΗΠΑ –καθώς και το μεγαλύτερο μέρος των συνολικών εισαγωγών ενέργειας που τιμολογούνται σε δολάρια ΗΠΑ–, αυξάνοντας τον πληθωρισμό. Από την άλλη πλευρά, μια πιθανή ανακατεύθυνση των φθηνότερων κινεζικών εξαγωγών από τις ΗΠΑ προς την αγορά της ΕΕ, λόγω του εμπορικού πολέμου ΗΠΑ-Κίνας, θα ενισχύσει ceteris paribus τη διαδικασία αποκλιμάκωσης του πληθωρισμού στη ζώνη του ευρώ.

Σε κάθε περίπτωση, η αβεβαιότητα σχετικά με τις γεωπολιτικές, εμπορικές και χρηματοπιστωτικές εξελίξεις δύναται να επιβαρύνει σημαντικά το οικονομικό κλίμα και την εμπιστοσύνη, καθιστώντας δυσκολότερη την ανάκαμψη της κατανάλωσης και των επενδύσεων. Ταυτόχρονα, οι περιορισμοί στο εμπόριο είναι πιθανόν να επηρεάσουν τη δραστηριότητα στον τομέα της μεταποίησης, που παραμένει ο μεγάλος ασθενής στην Ευρώπη, παρατείνοντας την παρατηρούμενη οικονομική στασιμότητα της ζώνης του ευρώ.”

Η ανάλυση της Alpha Bank

Στο ίδιο μήκος κύματος κινείται και η εβδομαδιαία ανάλυση της Alpha Bank< που και αυτή έχει προηγηθεί των ανακοινώσεων του προέδρου Τραμπ. «Η Ευρώπη χτίστηκε μέσα από κρίσεις και αποτελεί το άθροισμα των λύσεών τους», είχε πει κάποτε ο Jean Monnet, ένας από τους ιδρυτές της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ). Αν λάβουμε υπόψη τις γεωπολιτικές αναταραχές και την κλιμάκωση του δημόσιου διαλόγου τις τελευταίες μέρες, η επιστροφή του κ. Trump στον Λευκό Οίκο θεωρείται από τους Ευρωπαίους σχεδιαστές πολιτικής ως μία κρίση αναφέρει το τμήμα αναλύσεων της Alpha Bank που προσθέτει, ότι η προσοχή των κρατών-μελών της ΕΕ έχει μετατοπιστεί στην ασφάλεια και την άμυνα, στο αποτέλεσμα των γερμανικών εκλογών, τις εξελίξεις στο διεθνές εμπόριο, καθώς και στις οικονομικές συνέπειες αυτών των γεγονότων. Το ερώτημα που ανακύπτει είναι αν αυτή η κρίση μπορεί να θεωρηθεί ως ευκαιρία, ώστε να επιταχυνθούν οι τόσο αναγκαίες αλλαγές;

Σύμφωνα με την ανάλυση, είναι πιθανόν να γίνουν αλλαγές προς την κατεύθυνση της περαιτέρω εμβάθυνσης της ενιαίας αγοράς αγαθών και υπηρεσιών, με περισσότερες επενδύσεις, σε τομείς που είναι κρίσιμοι για την ανταγωνιστικότητα, την καινοτομία, την πράσινη μετάβαση και την άμυνα. Αυτό δεν θα συμβεί από τη μία μέρα στην άλλη, αλλά η ΕΕ έχει την ευκαιρία να εξέλθει πιο δυνατή από το αρνητικό σοκ των δασμών από τις ΗΠΑ. Είναι γεγονός ότι οι ΗΠΑ είναι ο κορυφαίος εμπορικός εταίρος της ΕΕ και ότι εξάγει περισσότερα αγαθά από αυτά που εισάγει.

Όπως δείχνει το Γράφημα 1, για πολλές χώρες, οι εξαγωγές στις ΗΠΑ αντιπροσωπεύουν ένα σημαντικό μερίδιο του ΑΕΠ. Ταυτόχρονα, το μερίδιο των ΗΠΑ στις συνολικές εξαγωγές της ΕΕ είναι κάτω του 8%.

Η θωράκιση της ΕΕ

Όμως, σε αντίθεση με προηγούμενες κρίσεις, η Ευρώπη αντιμετωπίζει το θέμα αυτό, σήμερα, από σχετικά καλύτερη θέση, λόγω συγκεκριμένων παραγόντων:

• Πρώτον, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) εφαρμόζει μία αποτελεσματική νομισματική πολιτική, αφού ο πληθωρισμός πλησιάζει τον στόχο του 2% και μάλιστα πιο γρήγορα συγκριτικά με την Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ (FED). Συνεπώς, σε αυτή την περίοδο υψηλών αβεβαιοτήτων στο διεθνές εμπόριο, η νομισματική πολιτική της ΕΚΤ λειτουργεί ως δίχτυ ασφαλείας για την επαναφορά των τιμών στο επιθυμητό επίπεδο.
•  Δεύτερον, οι χώρες-μέλη, οι οποίες έχουν τις μεγαλύτερες απώλειες από τους εμπορικούς δασμούς -σε όρους μείωσης των εξαγωγών τους προς τις ΗΠΑ- έχουν επίσης και τον μεγαλύτερο δημοσιονομικό χώρο, όπως είναι η Γερμανία. Μάλιστα, ο νέος συνασπισμός που πιθανότατα θα προκύψει από τη συνεργασία Χριστιανοδημοκρατών και Σοσιαλδημοκρατών (μετά το αποτέλεσμα της 23ης Φεβρουαρίου) εκτιμάται ότι θα αξιοποιήσει τον δημοσιονομικό χώρο για τη χρηματοδότηση των αυξημένων αμυντικών δαπανών αλλά και άλλων επενδύσεων. Με εξαίρεση την Ιταλία, οι υπόλοιπες χώρες που οι εξαγωγές τους προς τις ΗΠΑ ξεπερνούν το 3% του ΑΕΠ έχουν δημόσιο χρέος μικρότερο του 100% του ΑΕΠ (Γράφημα 1). Αλλά και σε ορισμένες περιπτώσεις υπερχρεωμένων χωρών, όπως η Ιταλία, αναμένεται ώθηση του ΑΕΠ (και άρα αντιστάθμιση της απώλειας εισοδήματος από τη μείωση των εξαγωγών) από την αξιοποίηση άλλων πηγών, όπως είναι τα κεφάλαια από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας. Αντίθετα, οι ΗΠΑ και το Ην. Βασίλειο έχουν περιορισμένα περιθώρια για δημοσιονομική επέκταση.
• Τρίτον, προκειμένου να αντισταθμιστεί η απώλεια των εξαγωγών στις ΗΠΑ, η ΕΕ  θα μπορούσε να περιορίσει τους εσωτερικούς δασμούς, ώστε να ενισχυθεί το ενδοκοινοτικό εμπόριο. Αυτό το επιχείρημα, εξάλλου, το οποίο συμπεριλαμβάνεται και στις εκθέσεις Draghi και Letta, υποστηρίζει ότι κάτι τέτοιο θα οδηγούσε σε σημαντικό πρόσθετο ενδοκοινοτικό εμπόριο. Μάλιστα, το ΔΝΤ, σε πρόσφατη μελέτη του (Regional Economic Outlook Notes, Νοέμβριος 2024), εκτιμά ότι οι εσωτερικοί φραγμοί (π.χ. ενδοκοινοτικοί δασμοί, διαδικασίες εκτελωνισμού, χορήγηση αδειών εισαγωγής κ.ά.) της Ευρώπης ισοδυναμούν με δασμούς 44% για τη μεταποίηση και 110% για τις υπηρεσίες.

Η Γερμανία

Όμως, σύμφωνα με την Alpha Bank, καθοριστικό ρόλο στις αναπτυξιακές προοπτικές της Ευρώπης αναμένεται να διαδραματίσει η γερμανική οικονομία, που δεν διανύει και την καλύτερή της περίοδο. Χαρακτηριστικά, η Γερμανία διολίσθησε σε ύφεση, για δεύτερο έτος, όχι εξαιτίας μιας προσωρινής αδυναμίας, αλλά λόγω θεμελιωδών ζητημάτων που εγείρουν αμφιβολίες για το οικονομικό της μοντέλο. Είναι γεγονός ότι η κατάσταση στη Γερμανία είναι διαφορετική από την αντίστοιχη πριν από 25 χρόνια, όταν η Γερμανία θεωρούταν και πάλι ο “μεγάλος ασθενής” της Ευρώπης. Η λύση τότε ήταν σχετικά απλή, αφού η ανάπτυξή της που στηρίχθηκε έντονα στις εξαγωγές, τη βιομηχανική ισχύ και την ηγετική της θέση στην τεχνολογία δεν αμφισβητήθηκαν. Τότε στη μεγαλύτερη ευρωπαϊκή οικονομία εφαρμόσθηκαν συγκεκριμένες μεταρρυθμίσεις που οδήγησαν σε αξιόπιστα και ισχυρά αποτελέσματα, για αρκετά χρόνια μετά.

Σήμερα, ωστόσο, κάθε πυλώνας του παραδοσιακού μοντέλου ανάπτυξης της Γερμανίας αντιμετωπίζει σημαντικές προκλήσεις: ο εξαγωγικός προσανατολισμός αγγίζει τα όριά του σε περιόδους αυξανόμενου  προστατευτισμού, η ηγεσία της τεχνολογίας της έχει αμφισβητηθεί με τη μετατόπιση της κυριαρχίας σε ανταγωνιστές, όπως η Κίνα και οι ΗΠΑ, ενώ και η βιομηχανική της δύναμη βρίσκεται υπό πίεση, εξαιτίας της δαπανηρής ενεργειακής μετάβασης. Η αυτοκινητοβιομηχανία της αποτελεί την επιτομή αυτής της “τέλειας καταιγίδας” εξαιτίας παραγόντων όπως: α) απειλές δασμών από τις ΗΠΑ, β) υστέρηση στην τεχνολογία των ηλεκτρικών οχημάτων και γ) μεγάλο ανταγωνιστικό μειονέκτημα κόστους. Σε αυτό το ευμετάβλητο περιβάλλον, η Γερμανία αναμένεται να επηρεαστεί ιδιαίτερα έντονα από ενδεχόμενη επιβολή δασμών στα εισαγόμενα ευρωπαϊκά προϊόντα στις ΗΠΑ. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι διατηρεί στενές εμπορικές σχέσεις με τις ΗΠΑ.

Σε απόλυτους αριθμούς, η Γερμανία είναι ο μεγαλύτερος εξαγωγέας από την Ευρώπη προς τις ΗΠΑ, ενώ το 2024 οι ΗΠΑ έγιναν και πάλι ο σημαντικότερος εμπορικός εταίρος της Γερμανίας, για πρώτη φορά από το 2015, με το συνολικό εμπόριο των δύο χωρών να αγγίζει τα Ευρώ 252,8 δισ. (Federal Statistical Office of Germany). Αναμφίβολα, η στροφή προς τις ΗΠΑ τα τελευταία έτη είναι αποτέλεσμα της μειωμένης κινεζικής ζήτησης για ενδιάμεσα και τελικά προϊόντα από την Γερμανία, καθώς και της τεχνολογικής προόδου και της πολιτικής των επιδοτήσεων της Κίνας που έχουν συμβάλει στο να αποσπάσουν οι κινεζικές εταιρείες σημαντικά μερίδια αγοράς από τους ανταγωνιστές της.

Επιπλέον, οι γερμανικές εξαγωγές αγαθών προς τις ΗΠΑ κυριαρχούνται από τρεις ομάδες προϊόντων: οχήματα, μηχανήματα και φαρμακευτικά προϊόντα που αντιπροσωπεύουν περίπου το 60% των συνολικών εξαγωγών αγαθών προς τις ΗΠΑ. Αξίζει να αναφερθεί ότι η ανακοίνωση για επιβολή δασμών ύψους περίπου 25% στις εισαγωγές αυτοκινήτων, καθώς και σε ημιαγωγούς (chip) και φαρμακευτικά προϊόντα που εισάγονται στις ΗΠΑ προκαλεί αναστάτωση στη γερμανική οικονομία, αφού η αυτοκινητοβιομηχανία, και κυρίως η φαρμακοβιομηχανία (το 20% του συνόλου των γερμανικών φαρμακευτικών εξαγωγών κατευθύνονται στις ΗΠΑ), έχουν σημαντική εμπορική διείσδυση στις ΗΠΑ.

Σήμα για επενδύσεις

Συνοψίζοντας, η ευρωπαϊκή οικονομία, και κυρίως η γερμανική, αντιμετωπίζουν πληθώρα προκλήσεων. Η αντιμετώπισή τους απαιτεί την κινητοποίηση σημαντικών ιδιωτικών επενδύσεων που είναι αναγκαίες για την αναζωογόνηση της ανάπτυξης και την ενίσχυση της ανθεκτικότητας, καθώς και τη συνοχή μεταξύ των κρατών-μελών. Το εμπόριο αποτελεί σημαντικό δομικό στοιχείο για την ευημερία της γερμανικής οικονομίας, που αντιμετωπίζει σημαντικές διαρθρωτικές προκλήσεις, ενώ η επαναφορά της πολιτικής της σταθερότητας αποτελεί εκ των ων ουκ άνευ προϋπόθεση για να προασπίσει τον κυρίαρχο ρόλο της στο ευρωπαϊκό γίγνεσθαι, καταλήγει η Alpha Bank.