Οι αντάρτισσες που νίκησαν τον ISIS: Το ντοκιμαντέρ για το έπος της Ροζάβα και ο δημιουργός του

Σ’ ένα μικρό καφέ σε κάθετο της Αγίου Μελετίου στο κέντρο της Αθήνας, συνυπάρχουν τρεις Τούρκοι. Η ιδιοκτήτρια του καφέ, ο Τουντσάι, μεταφραστής που ζει στην Αθήνα έχοντας πάρει πολιτικό άσυλο και ο Αχμέτ Χαλούκ Ουλάν, Τούρκος σκηνοθέτης που τον τελευταίο ενάμιση χρόνο ζει ουσιαστικά αυτοεξόριστος στη Θεσσαλονίκη.

Στο τραπέζι υπάρχει το παραδοσιακό,για τους Τούρκους, τσάι. Η συζήτηση γίνεται για την ταινία-ντοκιμαντέρ του Ουλάν, που θα παιχθεί για πρώτη φορά στην Αθήνα την προσεχή Παρασκευή και παρουσιάζει την ιστορία της Ζιγιάν, αντάρτισσας που παίρνει μέρος, με ψυχή και σώμα, στην επανάσταση της Ροζάβα, στο συριακό Κουρδιστάν, αποκρούοντας ακόμα και τον ISIS. Ριζοσπαστισμός, γυναικεία χειραφέτηση, κριτική στο πατριαρχικό κοινωνικό μοντέλο, ανάλυση της πολιτικής κατάστασης στην Τουρκία, όλα χώρεσαν σ’ αυτήν την σχεδόν 45λεπτη κουβέντα.

Κρατώντας πάντα στο αριστερό χέρι ένα μισοαναμμένο τσιγάρο, ο Χαλούκ ξεκινά τη διήγησή του για τα γυρίσματα τα οποία φυσικά, λόγω συνθηκών, θα μπορούσαν να προσφέρουν υλικό για μία ακόμη παραγωγή: “Ηταν πολύ να γυρίσω την ταινία. Τον Νοέμβριο και τον Δεκέμβριο του 2014 ο πόλεμος βρισκόταν σε πλήρη εξέλιξη στο Κομπάνι. Το κυβερνητικό κόμμα στο Βόρειο Κουρδιστάν δεν μας άνοιξε τους δρόμους, για την Τουρκία δεν το συζητώ καν και για όλο το διάστημα που παρέμεινα οι συγκρούσεις συνεχίζονταν με αμείωτη ένταση. Είναι αυτό που λέμε εντελώς ρεαλιστικές συνθήκες”.

Συνεχίζει με τη βροντώδη φωνή του: “Η πρωταγωνίστριά μου και όλο, ας το πούμε, καστ φυσικά και δεν απαρτίζεται από ηθοποιούς. Ηταν γυναίκες αντάρτισσες που μάχονταν εκείνη την εποχή κατά του ISIS. Αλλωστε δεν μιλάμε για μυθοπλασία αλλά για κάτι που φτάνει στο όριο του ντοκιμαντέρ”.

O Aχμέτ Χαλούκ Ουνάλ

Μέχρι εδώ καλά. Το μεγάλο ερώτημα όμως που προκύπτει είναι το πως αυτές οι γυναίκες, που μάχονταν καθημερινά για τη ζωή τους, δέχθηκαν να καταγράφεται από μία κάμερα η πολεμική δράση τους με κάθε λεπτομέρεια. Η απάντηση: “Hξερα από την αρχή ότι θα είναι εξαιρετικά περίπλοκο να πείσω αυτές τις γυναίκες να συμμετάσχουν στην ταινία μου. Μόλις έφτασα στο Κομπάνι, ξεκίνησα αμέσως επαφές με τις γυναικείες οργανώσεις εκεί. Οι ηγεσίες των οργανώσεων μου πρότειναν κάποια πρόσωπα που θα μπορούσαν να πάρουν μέρος στην ταινία.

Κατέληξα στην πρωταγωνίστρια με το εξής κριτήριο. Ηθελα μία γυναίκα που η επανάσταση κυλούσε στις φλέβες της αλλά η οποία θα είχε και πλούσια πολεμική εμπειρία έτσι ώστε μέσα από τον επαναστατικό μικροκόσμό της να κάνουμε γνωστό το επαναστατικό δρώμενο στο Κομπάνι στον υπόλοιπο κόσμο”.

Και πάλι όμως, δεν ήταν εύκολο. Τα προβλήματα δεν σταμάτησαν ακόμα και όταν επιλέχθηκε η Ζιγιάν: “Στην αρχή η γυναίκα είχε αμφιβολίες, δισταγμούς, ηθικά διλήμματα. Η συγκεκριμένη έφυγε από το σπίτι της σε ηλικία 16 ετών και άρχισε να αναπτύσσει πολιτική δραστηριότητα. Δεν ικανοποιήθηκε όμως από τη δράση και το αποτέλεσμα που αυτή είχε και αποφάσισε να πάει στο τουρκικό Κουρδιστάν για να ενταχθεί στο PKK.

Την πρώτη εβδομάδα γυρισμάτων πήγαμε καλά, την είχαν πείσει και οι σύντροφοί της ότι έκανε κάτι σημαντικό. Στη συνέχεια όμως έχασε τη διάθεσή της, ήταν ανόρεχτη, ήταν φανερό ότι κάτι δεν πήγαινε καλά. Αποφάσισα να της μιλήσω για να διαπιστώσω ποιο ήταν το πρόβλημα.

Μου είπε, λοιπόν, ότι ζορίζεται. Ο,τι νόμιζε ότι καταπατάμε τα δικαιώματα των μαρτύρων, όλων όσων είχαν χάσει τη ζωή τους στον απελευθερωτικό αγώνα. Ο,τι δεν τιμούμε τη μνήμη τους. Κάπου εκεί δάκρυσε. Ηταν πολύ μεγάλη η συγκινησιακή της φόρτιση”.

Και τελικά; “Συνεχίσαμε την κουβέντα και τις επόμενες ημέρες στα διαλείμματα των γυρισμάτων και κατάφερα εν τέλει να την πείσω ότι αυτό που κάνουμε είχε καλό σκοπό. Αρχισε τότε να “λύνεται” και να βγάζει τον πραγματικό της εαυτό στα γυρίσματα. Ηταν αυτό που ήθελα, ο κατάλληλος άνθρωπος γι’ αυτό που είχα οραματιστεί”.

Οι γυναίκες που πολεμούν έχουν μία ιδιαίτερη ιδιοσυγκρασία που δεν μοιάζει μ’ αυτήν των ανδρών. Ο Τούρκος σκηνοθέτησε το διαπίστωσε από πρώτο χέρι αναπνέοντας επί πολλές ημέρες τον ίδιο αέρα με τις αντάρτισσες: “Το βράδυ πριν περάσουμε στο Κομπάνι το περάσαμε σε ένα χωριό της Τουρκίας. Εκεί συναντήσαμε έναν άνδρα, Ευρωπαίο, ο οποίος είχε ενταχθεί στον απελευθερωτικό στρατό, είχε φτάσει μάλιστα να ασκεί καθήκοντα αξιωματικού. Μας είπε ότι παρά το γεγονός ότι οι γυναίκες καθυστερούν να προσαρμοστούν στις ανάγκες του πολέμου, εν τέλει αποδεικνύονται πολύ πιο σταθερές σ’ αυτό που προσφέρουν σε σχέση με τους άνδρες” τονίζει με νόημα.

“Λίγο αργότερα η γυναίκα που ασκούσε καθήκοντα υπουργού Αμυνας στη Ροζάβα μου είπε κάτι ακόμα πιο σημαντικό που το διαπίστωσα και εγώ στη συνέχεια. Οι άνδρες, κατά τη διάρκεια του πολέμου, εξαγριώνονται, κυριεύονται από αρχέγονα ένστικτα. Αντιθέτως, οι γυναίκες διατηρούν την ανθρωπιά τους ακόμα και κάτω από τις πιο δύσκολες και σκληρές συνθήκες”.

Μιλώντας για κινδύνους κατά τη διάρκεια της δουλειάς, ο Ουνάλ μάς είχε μία έκπληξη: “Στη Ροζάβα, όσο και αν ακούγεται περίεργο, δεν αντιμετώπισα τον παραμικρό κίνδυνο. Αντίθετα στα σύνορα με την Τουρκία τα πράγματα σοβάρεψαν απότομα. Μόλις οι άνδρες του τουρκικού στρατού αντιλήφθηκαν την παρουσία μας, άρχισαν να απειλούν ότι θα πυροβολήσουν, έριξαν δυνατό φως πάνω μας, ούρλιαζαν να σταματήσουμε.

Τα παιδιά που είχα μαζί μου, νεαρά στην ηλικία, έτρεξαν, εγώ, στα 60 μου πια, έμεινα πίσω. Φανταστείτε ότι κουβαλούσα στην πλάτη μου κάμερες και άλλο υλικό. Εγκλωβίστηκα για ένα διάστημα στην Τουρκία. Ουσιαστικά τη δουλειά την έκανα μόνος μου. Ολη τη δουλειά. Επαγγελματικό συνεργείο στη Ροζάβα δεν θα μπορούσα να πάρω από την Τουρκία. Μου έδωσαν δύο-τρία παιδιά, ερασιτέχνες, που με βοήθησαν και αυτό ήταν όλο”.

Η συζήτηση “έστριψε” από εκεί και πέρα σε πιο πολιτικά μονοπάτια. Οχι ότι τα προηγούμενα δεν είχαν σχέση με την πολιτική, σαφώς και είχαν. Ηταν όμως ώρα να μιλήσουμε για το PKK και το αν αυτό συνιστά απειλή για την Τουρκία: “Η Τουρκία προσπαθεί να ασκήσει μία ιμπεριαλιστική πολιτική στην περιοχή, θέλει να γίνει μία ιμπεριαλιστική δύναμη. Ε, λοιπόν το PKK χαλά αυτά τα σχέδια, ή τουλάχιστον, προσπαθεί να τα χαλάσει.

Και όχι μόνο της Τουρκίας αλλά και της Συρίας, του Ιράκ και πάει λέγοντας. Είναι φυσικό και επόμενο μία τέτοια δύναμη να χαρακτηρίζεται από το τουρκικό κράτος ως τρομοκρατική. Είναι μία απειλή για τον τρόπο που πολιτεύεται η Τουρκίᔨ

Γιατί, αλήθεια, ο Ερντογάν, παραμένει τόσο δημοφιλής στις τάξεις του τουρκικού λαού, παρά το γεγονός ότι κυβερνά με σιδηρά πυγμή; “Πρέπει πρώτα να κατανοήσουμε ποιους εκπροσωπεί ο Ερντογάν. Εκμεταλλεύτηκε πολύ τις ρωγμές που προέκυψαν από τις διαφορές Ρεπουμπλικάνων και ισλαμιστών και εν τέλει κατάφερε να ενώσει δυνάμεις. Εγινε έτσι ο βασικός παίκτης του παιχνιδιού μετατρέποντας τη χώρα σε υποϊμπεριαλιστική δύναμη. Το πραξικόπημα του 2016 δεν ήταν τίποτα παραπάνω από μία συνέχεια του πραξικοπήματος του 1980.

Εκμεταλλευόμενος τις αντιθέσεις έφερε στην Τουρκία ακραίες, νεοφιλελεύθερες πολιτικές και οι “ιδιοκτήτες” της χώρας έγιναν οι κυρίαρχοι του παιχνιδιού της εξουσίας. Ο Ερντογάν τους τα έδωσε όλα. Οι ιδιωτικοποιήσεις των πάντων γιγάντωσαν το κεφάλαιο στη χώρα ενώ παράλληλα, με πολιτικές δανεισμού από τις τράπεζες, ο πρόεδρος έδωσε χρήμα στους πολίτες που μπορούσαν να χρεωθούν.

Κάπως έτσι, τεχνητά θα έλεγε κανείς, δημιουργήθηκε στην Τουρκία μία μεσαία τάξη. Είναι πάντως χρήσιμο να πούμε ότι η επέμβαση στο Ιράκ στις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας αυτό το δρόμο άνοιξε, της ιδιωτικοποίησης των πάντων όχι μόνο στο Ιράκ αλλά και στις γύρω χώρες. Και φυσικά την Τουρκία”.

Ο Ουνάλ ξέρει ότι τουλάχιστον στην παρούσα φάση δύσκολα θα επιστρέψει στη χώρα του. Οπως επίσης ξέρει ότι η ταινία του δεν θα παιχθεί ποτέ στην Τουρκία: “Τον τελευταίο ενάμιση χρόνο ζω στη Θεσσαλονίκη με προσωρινή άδεια παραμονής. Αμεσος στόχος μου είναι να προβληθεί η ταινία σε όλη την Ευρώπη για να μάθουν οι Ευρωπαίοι τι εστί γυναικεία επανάσταση στη Ροζάβα. Θα ήθελα να την παρακολουθήσει κυρίως η Αριστερά στην Ευρώπη.

Στην Τουρκία προφανώς δεν θα παιχθεί. Εδώ δεν παίζονται άλλες, πολύ λιγότερο επικριτικές, στο καθεστώς, ταινίες των οποίων οι συντελεστές μάλιστα δικάζονται και φυλακίζονται. Αν γυρίσω τώρα στην Τουρκία αυτήν την τύχη θα έχω και εγώ”.

Ο τελευταίος λόγος ανήκει στον Ουνάλ. Η, μάλλον στις γυναίκες της ταινίας που προφανώς “μιλούν” μέσω του σκηνοθέτη τους: “Η επανάσταση στη Ροζάβα δεν αφορά μόνο τις γυναίκες της περιοχής αλλά τις γυναίκες όλου του κόσμου και φυσικά τις Ελληνίδες. Η Ελλάδα μόλις που βγαίνει από μία μεγάλη οικονομική κρίση, ζει μέσα στο παγκόσμιο πλαίσιο του καπιταλισμού και οι δομές της κοινωνίας, όπως σχεδόν σ’ όλον τον κόσμο, παραμένουν πατριαρχικές.

Στη Ροζάβα χτίζεται μία κοινωνία η οποία μπορεί να “φορτίσει” και να μπολιάσει τον υπόλοιπο κόσμο μ’ ένα καινούργιο παράδειγμα. Στις πρόσφατες εκλογές εκεί πήραν μέρος 6.600 κομμούνες, είναι πλέον φανερό ότι ο κόσμος έχει πάρει τις τύχες του στα δικά του χέρια, προσπαθεί να ορίσει τη μοίρα του. Σταμάτησε τον εφιάλτη του ISIS και αυτό το έκαναν γυναίκες, απελευθερωμένες γυναίκες, σε μία κοσμική, πολιτισμική κοινωνία. Να ξέρετε κάτι: Οταν απελευθερωθούν οι γυναίκες του πλανήτη, θα απελευθερωθούν και οι άντρες. Να είστε σίγουροι γι’ αυτό”.

Το τρέιλερ της ταινίας