Οι κινητοποιήσεις των αγροτών στην Ευρώπη, η κλιματική κρίση και η Ακροδεξιά

Εδώ και μερικές εβδομάδες, στην Ελλάδα και σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες οι αγρότες έχουν βγει στους δρόμους με μαζικές και επίμονες κινητοποιήσεις.

Με διάφορες παραλλαγές και πρόσθετα αιτήματα ανά χώρα, οι ευρωπαίοι αγρότες βάζουν στο στόχαστρο:

α) τη συνεχόμενη μείωση των εισοδημάτων τους,

β) τους διαρκώς αυξανόμενους περιορισμούς των ευρωπαϊκών κανονισμών,

γ) την «περίπλοκη νομοθεσία» της πράσινης πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης,

και δ) την Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ) της ΕΕ. Ζητούν φοροαπαλλαγές και ελαφρύνσεις, αύξηση των επιδομάτων, καλύτερη και απλούστερη νομοθεσία, αλλαγή της ΚΑΠ.

Κόμματα, κυβερνήσεις και Ευρωπαϊκή Επιτροπή τρέμουν τις κλεισμένες εθνικές οδούς και τα τρακτέρ στους δρόμους. Η Ευρωπαϊκή Ένωση ανακαλεί τα -ούτως ή άλλως αναιμικά- μέτρα για τη μείωση χρήσης φυτοφαρμάκων μπροστά στην οργή των αγροτών. Την ίδια ώρα οι εταιρείες φυτοφαρμάκων απειλούν ότι τυχόν εφαρμογή των μέτρων θα άφηνε τους αγρότες και την παραγωγή τους εκτεθειμένους και ευάλωτους σε ζιζάνια και ασθένειες, αφού η ΕΕ ζητά τη μείωση της χρήσης των (δήθεν πάντα απαραίτητων) βιοκτόνων.

Ταυτόχρονα, η ευρωπαϊκή Ακροδεξιά εκμεταλλεύεται τον φόβο των αγροτών και «κάνει ταμείο» με τις αγροτικές κινητοποιήσεις. Μπροστά στις μαζικές δυναμικές αντιδράσεις αγροτών και κτηνοτρόφων σχεδόν σε όλες τις χώρες της Ευρώπης, η Ακροδεξιά κατακεραυνώνει το «κράτος των Βρυξελλών» και επιχειρεί να αυτοπροβληθεί προεκλογικά ως «κόμμα των αγροτών», ενισχύοντας προϋπάρχουσες εκπροσωπήσεις στον αγροτικό κόσμο, και αμφισβητώντας αυτές των κομμάτων του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος.

Επιτιθέμενη στη νέα ευρωπαϊκή Κοινή Αγροτική Πολιτική, η Ακροδεξιά παρουσιάζει την εν εξελίξει σύγκρουση με δύο τρόπους: «οι ευρωπαϊκές ελίτ απέναντι στον λαό» και «οι γραφειοκράτες της πόλης απέναντι στους ανθρώπους της υπαίθρου». Στη Γαλλία, το σύνθημα των Λεπέν-Μπαρντελά υπέρ των αγροτών είναι «ενάντια στην Ευρώπη των Μακρόν, στήριξη στους αγρότες».

Με τα ακραία καιρικά φαινόμενα να έχουν προκαλέσει μείωση της παραγωγής σε αρκετές περιπτώσεις και αύξηση της ανησυχίας και της αβεβαιότητας σε όλους τους αγρότες, καλλιεργείται ένα εκρηκτικό μείγμα. Μπροστά σε σύνθετα ζητήματα –επισιτιστική ασφάλεια, κλιματική κρίση, κοινωνικό αποτύπωμα της πράσινης μετάβασης, διαστρωμάτωση του αγροτικού κόσμου (δεν είναι το ίδιο ο εξαγωγικός αγροτικός τομέας της Ολλανδίας με μικρούς παραγωγούς χωρών του ευρωπαϊκού Νότου), ανισότητες σε βάρος χωρών και παραγωγών που επιτείνει η «παγκοσμιοποίηση»–, η Ακροδεξιά προτείνει απλοϊκές απαντήσεις, με βάση τον εθνικισμό και τον ανταγωνισμό, και αδιαφορεί για την κλιματική κρίση. Ζητά την άρση των «παράλογων και αριστερίστικης προέλευσης» περιβαλλοντικών μέτρων αλλά και την επανεθνικοποίηση της γεωργίας.

Κεντρική στην επιχειρηματολογία της είναι η θέση του «οικονομικού πατριωτισμού». Με τη θέση αυτή, η Ακροδεξιά επιδιώκει συγκεκριμένους στόχους: πρώτον, να υποστηρίξει την «εθνική προτεραιότητα» (και) σε επίπεδο αγροτικής παραγωγής, δηλαδή τον ανταγωνισμό με χώρες εντός και εκτός ΕΕ – μια θέση που πρακτικά σημαίνει εντατικοποίηση των καλλιεργειών και της κτηνοτροφίας, εκτεταμένη χρήση φυτοφαρμάκων, οικονομικό σωβινισμό.

Δεύτερον, να αποκρούσει τον ρόλο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην επιτήρηση των κρατών όσον αφορά την εφαρμογή της ΚΑΠ. Τρίτον, να αποκρουστεί η συμφωνία ΕΕ-Mercosur, με την οποία τα αγροτικά προϊόντα από χώρες εκτός ΕΕ (Αργεντινή, Βραζιλία, Ουρουγουάη, Παραγουάη) θα εισάγονται στις αγορές της ΕΕ εκτοπίζοντας λόγω χαμηλότερης τιμής τα ευρωπαϊκά προϊόντα. Μπροστά στις κινητοποιήσεις, η συμφωνία με τις χώρες του Mercosur φαίνεται επίσης να παγώνει, σε μια προσπάθεια να διασωθεί πολιτικά η Επίτροπος Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, που επιδιώκει μια δεύτερη θητεία.

Κόμματα όπως ο γαλλικός Εθνικός Συναγερμός χρησιμοποιούν με τρόπο πονηρό τον όρο «τιμωρητική οικολογία». Με αυτόν αναφέρονται στη μέριμνα της ΚΑΠ να μειώσει δραστικά το περιβαλλοντικό αποτύπωμα του ευρωπαϊκού πρωτογενούς τομέα ως το 2030, ώστε να επιτευχθούν οι στόχοι της Συμφωνίας του Παρισιού για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης.

Το αποτύπωμα αυτό δεν εξαντλείται στα φυτοφάρμακα, τα οποία επιδίωκε να μειώσει δραστικά η ευρωπαϊκή συμφωνία SUR (κανονισμός για τη βιώσιμη χρήση των φυτοφαρμάκων), η οποία όμως φαίνεται να παγώνει υπό το βάρος των κινητοποιήσεων. Η μείωση του αποτυπώματος περνά επίσης από τη μείωση α) της χρήσης του αγροτικού πετρελαίου (ντίζελ), η φορολόγηση του οποίου αυξάνει το κόστος της αγροτικής παραγωγής, και β) των ζωικών αποβλήτων, που εκλύουν σημαντικές ποσότητες αζώτου.

Δεν είναι τυχαίο ότι ενώ οι φετινές κινητοποιήσεις ξεκίνησαν από τη Γαλλία, την αρχή είχαν κάνει το 2019 οι αγρότες στην Ολλανδία, τη δεύτερη χώρα στον κόσμο μετά τις ΗΠΑ στις εξαγωγές γεωργικών-κτηνοτροφικών προϊόντων. Στην Ολλανδία, εξάλλου, ενισχύθηκε από το 2019 το Κόμμα Αγροτών-Πολιτών, που μέχρι πρότινος διαπραγματευόταν για τον σχηματισμό κυβέρνησης με το ακροδεξιό Κόμμα για την Ελευθερία (του Γκερτ Βίλντερς).

Αδιαφορώντας για την κλιματική κρίση, και προωθώντας σε κάθε χώρα τον ανταγωνισμό αντί της διεθνούς συνεργασίας, η Ακροδεξιά αποτελεί ιδεώδη «συμπαίκτη» ενός συστήματος διεθνούς διακυβέρνησης όπου η ΕΕ διαδραματίζει ισχυρό ρόλο – ενός συστήματος που αποτυγχάνει ακόμα και στους πλέον μετριοπαθείς στόχους αντιμετώπισης της κλιματικής κρίσης και των επιπτώσεών της. Είναι ενδεικτικό ότι η τελευταία Σύνοδος για το Κλίμα (COP28) διοργανώθηκε στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (χώρα με τεράστιες εξαγωγές πετρελαίου), με πρόεδρο της COP έναν άνθρωπο της πετρελαϊκής βιομηχανίας και ισχυρή παρουσία των πετρελαϊκών λόμπι.

Παράλληλα δε με την καθυστερημένη απόφαση να περιοριστούν επιτέλους τα ορυκτά καύσιμα, τα κράτη-μέλη της COP28 αποφάσισαν να αποζημιώσουν τους πληγέντες από την κλιματική κρίση (κράτη, κοινότητες και άτομα) με το ποσό των… 800 εκ. ευρώ, ενώ οι σχετικές ανάγκες υπολογίζονται σε 400 δισ. ευρώ.

Μέσα σε αυτή την απειλητική κατάσταση, τόσο για την υγεία των αγροτών και των πολιτών, όσο όμως και για την δημοκρατία στην ΕΕ, αυτό που πρέπει να κάνει η Ευρώπη είναι να ξανασχεδιάσει την Κοινή Αγροτική Πολιτική, να επενδύσει, πολιτικά και οικονομικά, στη μετάβαση προς ένα αγροδιατροφικό σύστημα που λειτουργεί μαζί με τη φύση (αντί να την καταστρέφει), που δίνει προτεραιότητα στις διατροφικές ανάγκες μας (και όχι στο κέρδος των αγροχημικών κολοσσών), που εξασφαλίζει βιώσιμο εισόδημα και μέλλον για τους ανθρώπους που παράγουν την τροφή μας (αντί επιδοτήσεις ελεημοσύνης και απελπισία).

Αυτή η μετάβαση θα γίνει μαζί με τους αγρότες και όχι ερήμην τους, εξισορροπώντας οικολογικές και κοινωνικές μέριμνες, λαμβάνοντας δηλαδή υπόψη τους κινδύνους για το περιβάλλον από τη χρήση φυτοφαρμάκων και, μαζί, τις εκρηκτικές ανισότητες στον πρωτογενή τομέα μεταξύ χωρών της ΕΕ και στο εσωτερικό κάθε χώρας. Οι φοροαπαλλαγές για τα χαμηλά αγροτικά εισοδήματα, η απόκρουση των “νέων” μεταλλαγμένων και η δίκαιη αμοιβή των παραγωγών σε όλη την Ευρώπη, αν υιοθετούνταν ως πλαίσιο μιας ευρωπαϊκής αγροτικής πολιτικής, θα λειτουργούσαν ως ασπίδα ενάντια στην Ακροδεξιά που επιδιώκει να προσεταιριστεί τμήματα του αγροτικού κόσμου που απειλούνται.

Είναι επίσης κρίσιμο να τονιστεί το πολλαπλάσιο περιβαλλοντικό αποτύπωμα άλλων ανθρωπογενών δραστηριοτήτων, όπως των πολεμικών συρράξεων, όπως, τέλος, και ότι το κόστος του πολέμου στην Ουκρανία απορροφά ευρωπαϊκούς πόρους που θα στήριζαν τον αγροτικό κόσμο στην Ευρώπη.

Όσο τα ακροδεξιά κόμματα χαϊδεύουν τα αυτιά των αγροτών, η κορυφή της ΕΕ κάνει βήματα πίσω, η Πράσινη Ατζέντα οπισθοχωρεί και οι κυβερνήσεις σιωπούν. Είμαστε ένα βήμα πριν από την επιστροφή στην «παλιά καλή» καταστροφική ανάπτυξη δίχως αύριο, με δυνατές ακροδεξιές φωνές στο Ευρωκοινοβούλιο, με φωνές που αμφισβητούν την επιστήμη και προάγουν τη συνωμοσιολογία. Ισως το επόμενο βήμα να είναι η άρση των μέτρων για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης. Ας κινητοποιηθούμε πριν το δουμε και αυτό.