Πύραυλοι και εμπορικά αεροσκάφη μαζί, σε έναν από τους πιο πολυσύχναστους αεροδιαδρόμους

Ο πόλεμος στη Μέση Ανατολή εκτός από την τεράστια ανθρωπιστική καταστροφή που προκαλεί, αφήνει το αποτύπωμά του και σε μια σειρά από άλλες δραστηριότητες, που δύσκολα κανείς θα σκεφτεί.

Μια από αυτές που είναι μάλιστα ιδιαίτερα ανησυχητική, είναι η συνύπαρξη πυραύλων με εμπορικά αεροσκάφη στους αιθέρες. H Wall Street Journal περιγράφει τι ακριβώς συμβαίνει σε έναν από τους πιο πολυσύχναστους αεροδιαδρόμους του κόσμου. «Είναι πυροτεχνήματα ή κάτι τέτοιο;» ρώτησε ένας επιβάτης της πτήσης EK146 της Emirates από το Άμστερνταμ προς το Ντουμπάι τον περασμένο μήνα, σε βίντεο που αναρτήθηκε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Στην πραγματικότητα, αυτό που παρακολουθούσε από το παράθυρο της καμπίνας ήταν μια καταιγίδα ιρανικών πυραύλων με προορισμό το Ισραήλ.

Η πτήση της ήταν μία από τις δεκάδες που μοιράστηκαν τον εναέριο χώρο με ιρανικούς πυραύλους την 1η Οκτωβρίου, αποτελώντας παράδειγμα του πώς η κλιμακούμενη σύγκρουση στη Μέση Ανατολή θέτει σε κίνδυνο εμπορικές πτήσεις σε έναν από τους πιο πολυσύχναστους εναέριους χώρους του κόσμου.

Μετά από ημέρες εικασιών, νωρίς το βράδυ της 1ης Οκτωβρίου, το Ιράν ετοιμαζόταν να εξαπολύσει την μεγάλη επίθεση που όλοι ανέμεναν κατά του Ισραήλ. Ο ουρανός στην περιοχή, όπως συνήθως, ήταν γεμάτος με αεροσκάφη που διασχίζουν τον εναέριο χώρο.

Λίγα λεπτά πριν ξεκινήσει η επίθεση, αεροσκάφη όπως η πτήση QB1288 της ιρανικής Qeshm Airlines εξακολουθούσαν να απογειώνονται, δείχνοντας ότι οι αεροπορικές εταιρείες δεν έχουν αντιληφθεί τον επικείμενο κίνδυνο.

Το Ισραήλ ανίχνευσε τους πρώτους πυραύλους από ιρανικές βάσεις εκτόξευσης στις 4:31 μ.μ. ώρα Γκρίνουιτς. Η καταιγίδα αυτή είχε διάρκεια περίπου 30 λεπτά. Τα περισσότερα από τα βλήματα αναχαιτίστηκαν από τα συστήματα αεράμυνας του Ισραήλ και των Ηνωμένων Πολιτειών.

Δεκάδες αεροσκάφη βρέθηκαν παγιδευμένα να μοιράζονται τον εναέριο χώρο με βαλλιστικούς πυραύλους. Ορισμένα, όπως η πτήση EK146 της Emirates από το Άμστερνταμ προς το Ντουμπάι, πέρασαν τόσο κοντά στις βάσεις εκτόξευσης που οι επιβάτες μπορούσαν να δουν τους πυραύλους στον ουρανό.

Πολλά αεροσκάφη άλλαξαν πορεία απότομα, συμπεριλαμβανομένης της πτήσης 5W7185 της Wizz Air από το Άμπου Ντάμπι προς το Κουτάισι, η οποία εξετράπη κοντά στην Τεχεράνη.

Άλλα αεροσκάφη, όπως η πτήση AF662 της Air France από το Παρίσι προς το Ντουμπάι, συνέχισαν να πετούν μέσω του ίδιου εναέριου χώρου. Σχεδόν μισή ώρα μετά την έναρξη της καταιγίδας πυραύλων, ο εναέριος χώρος στην περιοχή άρχισε να κλείνει.

Ο αριθμός των πυραύλων που διέσχισαν την περιοχή έχει αυξηθεί σημαντικά από την έναρξη του πολέμου του Ισραήλ με τη Χαμάς. Σύμφωνα με την εταιρεία ασφάλειας αεροπορίας Osprey Flight Solutions, κατά μέσο όρο 162 πύραυλοι εκτοξεύονται κάθε μήνα φέτος, σε σύγκριση με 10 τον μήνα το 2023. Αυτή η αύξηση έχει οδηγήσει σε προειδοποιήσεις από αεροπορικές εταιρείες, πληρώματα, ειδικούς ασφαλείας και οικογένειες θυμάτων αεροπορικών δυστυχημάτων ότι ένα επιβατικό αεροσκάφος θα μπορούσε ακούσια να καταρριφθεί.

Πύραυλοι έχουν παρατηρηθεί κατά τη διάρκεια πτήσεων από πιλότους και επιβάτες, έχουν χτυπήσει κοντά σε αεροδρόμια και έχουν εκτοξευθεί από στρατούς και παραστρατιωτικές ομάδες χωρίς προειδοποίηση προς τις αεροπορικές εταιρείες. Στο μεταξύ, οι κυβερνήσεις και οι ρυθμιστικές αρχές του εναέριοπυ χώρου είτε απέτυχαν είτε καθυστέρησαν να τον κλείσουν ή να τον περιορίσουν.

Υπάρχει προηγούμενο για αυτή την ανησυχία. Δύο εμπορικά αεροσκάφη έχουν καταρριφθεί σε πρόσφατες συγκρούσεις. Η πτήση MH17 της Malaysia Airlines καταρρίφθηκε πάνω από την ανατολική Ουκρανία από φιλορωσικούς μαχητές το 2014, ενώ η πτήση PS752 της Ουκρανικής Αεροπορίας θεωρήθηκε λανθασμένα ως εισερχόμενος πύραυλος από τις ιρανικές δυνάμεις λίγο μετά την απογείωση από την Τεχεράνη το 2020.

Για τους επιβάτες που πετούσαν την 1η Οκτωβρίου, η απειλή ήταν αισθητή. Η 24χρονη Madalina Birca, που ταξίδευε με την Emirates από τη Νίκαια της Γαλλίας προς το Ντουμπάι, περιέγραψε τη στιγμή που ο κυβερνήτης ανακοίνωσε, με ένα ελαφρύ τρέμουλο στη φωνή της, ότι «λόγω της πολεμικής κατάστασης» η πτήση εκτρεπόταν.

Οι επιβάτες άλλαξαν γρήγορα τα κανάλια στις οθόνες τους σε ειδησεογραφικούς σταθμούς, κι έτσι ανακάλυψαν ότι το Ιράν είχε ξεκινήσει την επίθεση κατά του Ισραήλ. Η Birca παρακολουθούσε τον χάρτη πτήσης σε πραγματικό χρόνο, καθώς το αεροσκάφος έκανε απότομη στροφή λίγο πριν εισέλθει στον ιρανικό εναέριο χώρο. Χρησιμοποίησε το Wi-Fi της πτήσης για να προσπαθήσει να υπολογίσει τις τροχιές των πυραύλων και πόσο κοντά είχε φτάσει η πτήση της στην καταστροφή.

«Ήμασταν πολύ τυχεροί που δεν είχαμε ήδη εισέλθει στον εναέριο χώρο», δήλωσε η Birca στη Wall Street Journal.

Η πτήση της ήταν μία από τις περισσότερες από 80 πτήσεις που εκτράπηκαν την 1η Οκτωβρίου λόγω της επίθεσης. Πολλές άλλες πτήσεις συνέχισαν αδιάκοπα πάνω από το Ιράκ, την Ιορδανία, τη Συρία και τη βόρεια Σαουδική Αραβία, με δεκάδες να περνούν κοντά στις βάσεις εκτόξευσης πυραύλων στο βόρειο και το νότιο Ιράν.

Ραδιοφωνικά μηνύματα από πύργους ελέγχου εναέριας κυκλοφορίας στο Ιράκ, το Κουβέιτ και το Μπαχρέιν κατέγραψαν μέρος του χάους στον ουρανό, με πιλότους να δηλώνουν καταστάσεις έκτακτης ανάγκης και εκτροπές, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις ανέφεραν ότι μπορούσαν να δουν οι ίδιοι τους πυραύλους.

«Πύραυλοι πάνω από τη Βαγδάτη, πάνω από τη Νατζάφ, παντού», ανέφερε ένας πιλότος μέσω ασυρμάτου προς τους ελεγκτές εναέριας κυκλοφορίας της Βαγδάτης, σύμφωνα με ζωντανή μετάδοση του Broadcastify, ειδικού στις ραδιοφωνικές επικοινωνίες. «Εντοπίσαμε κάποιους πυραύλους», ανέφερε ένας πιλότος της Kuwait Airways.

«Φώτα, πύραυλοι, δεν ξέρω, τώρα δεν είναι πια ορατοί», ανέφερε κάποιος μέσω ασυρμάτου προς τους πιλότους της πτήσης AF662 της Air France προς το Ντουμπάι. Η Air France έχει ξεκινήσει έρευνα για το λόγο που η πτήση βρέθηκε στον επηρεασμένο εναέριο χώρο.

Αν και οι βαλλιστικοί πύραυλοι φτάνουν σε ύψη πολύ μεγαλύτερα από το υψόμετρο ενός εμπορικού αεροσκάφους, αποτελούν σημαντικό κίνδυνο κατά την άνοδό τους και κατά την κάθοδό τους. Εκτιμάται ότι περίπου το 10% των βαλλιστικών πυραύλων του Ιράν αποτυγχάνει κατά τη διάρκεια της πτήσης, γεγονός που, μαζί με τα απορριπτόμενα εξαρτήματά τους, προκαλεί πτώση συντριμμιών. Οι πύραυλοι κρουζ, συνήθως, πετούν σε χαμηλότερα ύψη, θέτοντας σε κίνδυνο τα αεροσκάφη κατά την απογείωση και την προσγείωση. Σε ορισμένες περιπτώσεις, ο μεγαλύτερος κίνδυνος προέρχεται από τα συστήματα αεράμυνας, τα οποία μπορεί να ταυτίσουν λανθασμένα ένα εμπορικό αεροσκάφος ως εισερχόμενο πυραυλικό πλήγμα.

Η καταμέτρηση των πυραύλων, όπως παρακολουθείται από την Osprey Flight Solutions, αφορά μόνο βαλλιστικούς και πυραύλους κρουζ. Τα στοιχεία της δεν περιλαμβάνουν μη κατευθυνόμενες ρουκέτες, όλμους, πυρά πυροβολικού και επιθέσεις με drones, καθένα από τα οποία μπορεί επίσης να θέσει σε κίνδυνο τις πτήσεις.

Ο κίνδυνος όμως παραμένει. Το Ιράν έχει ενημερώσει περιφερειακούς αξιωματούχους ότι προετοιμάζει απάντηση στην τελευταία αντεπίθεση του Ισραήλ, η οποία θα περιλαμβάνει ισχυρότερες κεφαλές. Η Osprey έχει προειδοποιήσει αεροπορικές εταιρείες ότι η επόμενη επίθεση θα μπορούσε να συντονιστεί με ιρανικές υποστηριζόμενες πολιτοφυλακές στο Ιράκ, τη Συρία, την Υεμένη και τον Λίβανο, διευρύνοντας τις περιοχές του εναέριου χώρου που διατρέχουν κίνδυνο.

Παράλληλα, οι ανταλλαγές πυρών μεταξύ Ισραήλ και Χεζμπολάχ έχουν τακτικά στοχεύσει ή πλήξει περιοχές κοντά σε αεροδρόμια, συμπεριλαμβανομένου ενός πυραύλου που προσγειώθηκε σε χώρο στάθμευσης στο Αεροδρόμιο του Τελ Αβίβ αυτόν τον μήνα και μιας ισραηλινής αεροπορικής επιδρομής που προκάλεσε έκρηξη κοντά στους διαδρόμους του Αεροδρομίου της Βηρυτού την επόμενη ημέρα.

Η επίθεση του Ισραήλ σε ιρανικούς στόχους στις 26 Οκτωβρίου πραγματοποιήθηκε επίσης χωρίς επίσημη ειδοποίηση προς τις αεροπορικές εταιρείες, αν και η πρωινή ώρα —περίπου στις 2:15 π.μ. στο Ιράν— σήμαινε ότι λιγότερα αεροσκάφη ήταν σε λειτουργία. Σύμφωνα με έναν αξιωματούχο, η Ισραηλινή Αεροπορία συνήθως συνεργάζεται με ελεγκτές εναέριας κυκλοφορίας πριν από οποιαδήποτε επίθεση, προκειμένου να ελαχιστοποιήσει τον κίνδυνο.

«Αποτελεί τεράστιο ζήτημα για την πολιτική αεροπορία. Γνωρίζουμε τι συνέβη με το ουκρανικό αεροσκάφος που καταρρίφθηκε κατά λάθος στο Ιράν», δήλωσε ο Hassan Shahidi, πρόεδρος του Ιδρύματος Ασφάλειας Πτήσεων (Flight Safety Foundation), μιας παγκόσμιας μη κερδοσκοπικής οργάνωσης.

Παρά την αύξηση της στρατιωτικής δραστηριότητας, ο εναέριος χώρος της Μέσης Ανατολής έχει σε μεγάλο βαθμό παραμείνει ανοιχτός τον τελευταίο χρόνο. Ο ήδη πολυσύχναστος ουρανός της περιοχής έχει γίνει ακόμη πιο σημαντικός μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, που απέκλεισε τους αερομεταφορείς από μεγάλες εκτάσεις εναέριου χώρου και των δύο χωρών.

Οι ειδικοί σε θέματα ασφάλειας αεροπορίας έχουν επικρίνει την ασυνεπή διαχείριση των εναέριων χώρων από τις κυβερνήσεις, συμπεριλαμβανομένων των καθυστερημένων ή και ανύπαρκτων αποφάσεων για το κλείσιμό τους.

Η ασφάλεια των πολιτών και η εξωτερική πολιτική υπερισχύουν της ασφάλειας της αεροπορίας, και αυτό συμβαίνει επανειλημμένα σε ζώνες συγκρούσεων, δήλωσε ο Matt Borie, Διευθυντής Πληροφοριών της Osprey, σε συνέντευξή του.

Η Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Αεροπορίας των ΗΠΑ (FAA) και άλλοι οργανισμοί έχουν επιβάλει εδώ και καιρό απαγορεύσεις και περιορισμούς σε πτήσεις πάνω από τη Βόρεια Κορέα, λόγω της τάσης της χώρας να διεξάγει απροειδοποίητες δοκιμές βαλλιστικών πυραύλων κάθε χρόνο. Πέρυσι, η Βόρεια Κορέα εκτόξευσε 37 πυραύλους· φέτος, μέχρι στιγμής, 52.

Λίγες ημέρες μετά την εκτόξευση του Ιράν την 1η Οκτωβρίου, η FAA επέκτεινε την απαγόρευσή της για τις αμερικανικές αεροπορικές εταιρείες να διασχίζουν τον ιρανικό εναέριο χώρο κατά τρία χρόνια, μέχρι τον Οκτώβριο του 2027. Αυτή η απαγόρευση τέθηκε αρχικά σε ισχύ μετά την κατάρριψη της πτήσης PS752 της Ουκρανικής Αεροπορίας το 2020. Ένας ξεχωριστός περιορισμός που απαγορεύει τις πτήσεις πάνω από τη Συρία ισχύει επίσης μέχρι το 2028.

Οι αμερικανικές αεροπορικές εταιρείες δεν έχουν περιορισμούς για πτήσεις πάνω από το Ιράκ, εφόσον τα αεροσκάφη πετούν σε ελάχιστο ύψος 32.000 ποδιών, σύμφωνα με την τελευταία συμβουλευτική οδηγία της FAA. Δεν υπάρχουν ρητές προειδοποιήσεις για επιχειρήσεις πάνω από την Ιορδανία, τον Λίβανο ή το Ισραήλ, αν και η υπηρεσία διατηρεί μια ανακοίνωση του 2021 που ζητά από τις αεροπορικές εταιρείες να «επιδεικνύουν προσοχή» σε αυτές τις περιοχές λόγω της εγγύτητας με τη στρατιωτική κατάσταση στη Συρία.

Μια πρωτοβουλία στα Ηνωμένα Έθνη για την τυποποίηση των κανόνων για εμπορικές πτήσεις πάνω από ζώνες συγκρούσεων, η οποία ξεκίνησε μετά την κατάρριψη της πτήσης MH17 το 2014, έχει ουσιαστικά βαλτώσει, σύμφωνα με ειδικούς σε θέματα ασφάλειας.

Ο Διεθνής Οργανισμός Πολιτικής Αεροπορίας (ICAO) του ΟΗΕ αμφισβήτησε αυτή την άποψη, αναφέροντας ένα επικαιροποιημένο εγχειρίδιο που αναμένεται φέτος, μια συνάντηση της επιτροπής «Ασφαλέστεροι Ουρανοί» το επόμενο έτος και τη δυνατότητα διοργάνωσης ενός τρίτου εργαστηρίου για το θέμα. Τα μέτρα αυτά, όπως δήλωσε εκπρόσωπος, αποδεικνύουν «τη συνεχή δέσμευση της διεθνούς κοινότητας να αποτρέψει μελλοντικές τραγωδίες σε ζώνες συγκρούσεων».

Εκτός από τις επίσημες απαγορεύσεις, οι αεροπορικές εταιρείες συνήθως λαμβάνουν μόνες τους αποφάσεις σχετικά με το αν θα πετάξουν πάνω από μια ζώνη σύγκρουσης οποιαδήποτε δεδομένη ημέρα. Βασίζονται σε ένα μωσαϊκό οδηγιών από ρυθμιστικές αρχές, πληροφορίες από κρατικές υπηρεσίες και συμβουλές από ιδιωτικές εταιρείες ασφάλειας. Η αλλαγή πορείας μιας πτήσης μπορεί να αποτελέσει σημαντική επιχειρησιακή πρόκληση, αυξάνοντας το κόστος καυσίμων, απαιτώντας επιπλέον προσωπικό και διαταράσσοντας τα προγραμματισμένα ωράρια απογείωσης και προσγείωσης.

Πριν από την 1η Οκτωβρίου, οι περισσότερες δυτικές αεροπορικές εταιρείες, συμπεριλαμβανομένων των αμερικανικών, είχαν αποσύρει τις πτήσεις τους προς το Ισραήλ, το Ιράν και την Ιορδανία. Πολλές έχουν επίσης επιλέξει να ανακατευθύνουν τις πτήσεις που διέσχιζαν αυτόν τον διάδρομο, πετώντας πλέον μέσω Αιγύπτου και Σαουδικής Αραβίας.

Οι αεροπορικές εταιρείες λαμβάνουν επιπλέον μέτρα για την ασφάλεια. Η Emirates μεταφέρει επιπλέον καύσιμα σε περίπτωση που μια πτήση χρειαστεί να κάνει έκτακτη εκτροπή, ενώ η ευρωπαϊκή χαμηλού κόστους Wizz Air δηλώνει ότι θα πετά μόνο σε συγκεκριμένους εναέριους χώρους κατά τη διάρκεια της ημέρας, όταν ο κίνδυνος επίθεσης είναι χαμηλότερος. Η ισραηλινή αεροπορική εταιρεία El Al έχει εξοπλίσει τα αεροσκάφη της με συστήματα αντιπυραυλικής άμυνας.

Οι αεροπορικές εταιρείες δηλώνουν ότι η ασφάλεια είναι η κορυφαία προτεραιότητά τους και ότι κάθε διαδρομή πτήσης εξετάζεται προσεκτικά πριν από την αναχώρηση. Ωστόσο, έχουν επικρίνει τις κυβερνήσεις, συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ, για την έλλειψη επαρκών μέτρων προστασίας της εμπορικής αεροπορίας, ειδικά μετά την επίθεση του Ιράν την 1η Οκτωβρίου.

Η κατάσταση είναι αρκετά ασταθής, δήλωσε πρόσφατα ο Adnan Kazim, Εμπορικός Διευθυντής της Emirates, προσθέτοντας ότι η αεροπορική εταιρεία πραγματοποιεί τακτικά πολλαπλές συναντήσεις ασφαλείας καθημερινά, πέρα από την καθημερινή ενημέρωση ασφαλείας. Δυστυχώς, ορισμένες από αυτές τις καταστάσεις δεν συνοδεύονται από προειδοποίηση, και πρέπει να διαχειριστείς την κατάσταση καθώς εξελίσσεται.

Το Ισραήλ έχει ανακατευθύνει τις τυπικές διαδρομές πτήσεων προς και από το αεροδρόμιο του Τελ Αβίβ μακριά από επικίνδυνες ζώνες από την έναρξη της σύγκρουσης, σύμφωνα με τον Libby Bahat, επικεφαλής της εναέριας υποδομής στην Υπηρεσία Πολιτικής Αεροπορίας του Ισραήλ. Όταν εντοπίζονται πιθανές εισερχόμενες επιθέσεις, μειώνεται ο αριθμός των πτήσεων στον εναέριο χώρο, διευκολύνοντας τους ελεγκτές εναέριας κυκλοφορίας να διασκορπίσουν γρήγορα τα αεροσκάφη με ασφάλεια, ανέφερε ο Bahat.

Μια εκπρόσωπος των Ισραηλινών Αμυντικών Δυνάμεων αρνήθηκε να σχολιάσει. Οι ρυθμιστικές αρχές αεροπορίας στο Ιράν, το Ιράκ, την Ιορδανία και τον Λίβανο δεν απάντησαν σε αιτήματα για σχόλια.

Οι πιλότοι έχουν εκφράσει ανησυχίες. Η Ευρωπαϊκή Ένωση Πιλότων (European Cockpit Association) έχει καταγγείλει ότι ορισμένες αεροπορικές εταιρείες αναγκάζουν πιλότους να πετούν σε διαδρομές, ακόμα και αν διαφωνούν με την αξιολόγηση ασφαλείας της εταιρείας. Η ένωση ζητά επίσης από τις αεροπορικές εταιρείες να επικαιροποιήσουν τις πολιτικές ζωής, καθώς συνήθως δεν καλύπτουν περιπτώσεις κατάρριψης σε ζώνες συγκρούσεων.

«Ανά πάσα στιγμή μπορεί να συμβεί άλλη μια καταστροφή που θα στοιχίσει τη ζωή αθώων ανθρώπων ξανά», δήλωσε ο Kourosh Doustshenas, του οποίου η σύντροφος πέθανε μαζί με άλλους 175 ανθρώπους όταν το Ιράν κατέρριψε κατά λάθος την πτήση PS752 της Ουκρανικής Αεροπορίας. «Το έχουμε βιώσει αυτό, και μπορεί να συμβεί οποιαδήποτε στιγμή».

Οι ΗΠΑ είχαν προειδοποιήσει το ίδιο πρωί για αυξημένο κίνδυνο λανθασμένης ταυτοποίησης στον ιρανικό εναέριο χώρο, αλλά με το μεγαλύτερο μέρος της ομάδας ασφαλείας τους εκτός υπηρεσίας λόγω των εορτασμών των Ορθόδοξων Χριστουγέννων, η Ουκρανική Αεροπορία δεν έλαβε υπόψη την προειδοποίηση.

Ο Doustshenas έχει ζητήσει να θεωρούνται οι κυβερνήσεις νομικά υπεύθυνες για την αποτυχία τους να προστατεύσουν τα πολιτικά αεροσκάφη από το να γίνουν παράπλευρες απώλειες. Ζητά επίσης να ενημερώνονται οι επιβάτες αν η πτήση τους πρόκειται να πετάξει πάνω από ζώνη σύγκρουσης.

«Οι απλοί άνθρωποι που πηγαίνουν στο αεροδρόμιο για να επιβιβαστούν στην πτήση τους δεν έχουν ιδέα», δήλωσε ο Doustshenas.