Ποιος φοβάται τον Ερντογάν και τις εθνικιστικές κορώνες του;

Λίγο μετά την αμφισβήτηση των τουρκικών συνόρων, όπως καθορίστηκαν με τη Συνθήκη της Λωζάνης, ο Τούρκος Πρόεδρος επανέρχεται με νέες εμπρηστικές δηλώσεις.

Και μπορεί στην πραγματικότητα, να μην μίλησε για δημοψήφισμα στη Δυτική Θράκη, όπως εσφαλμένα δημιοσιεύτηκε από το ΑΠΕ, ωστόσο ανέφερε με τον πλέον πομπώδη λόγο και τρόπο, ότι ” Τουρκία δεν είναι μόνο η Τουρκία”, κάνοντας λόγο για “τα σύνορα της καρδιάς μας”.

Ποιο κρυφό σχέδιο ή προσωπική πολιτική ανάγκη μπορεί να κρύβεται πίσω από αυτήν την επιλογή λέξεων και γιατί επιλέγει αυτή τη χρονική στιγμή, να εκφωνήσει τις εθνικιστικές κορώνες του;

Ο Διευθυντής Ερευνών του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων, Κωνσταντίνος Φίλης, ερμηνεύει στο NEWS 247 τη στάση Ερντογάν και ξεδιπλώνει το τουρκικό “σχέδιο” δημιουργίας ενός μουσουλμανικού τόξου επιρροής πέραν των καθορισμένων συνόρων.

Με δεδομένη την κατάσταση στην τουρκική οικονομία και τον υπό κατάρρευση κρατικό μηχανισμό, μετά τις διώξεις στρατιωτικών, αστυνομικών και δικαστικών λειτουργών, αλλά και έχοντας πλήρη επίγνωση της βαρύτητας της θέσης της Τουρκίας στο προσφυγικό ο Ερντογάν κάνει την κίνησή του, για να εγγράψει διεκδικήσεις για το μέλλον και να προσεγγίσει άπαντες τους εθνικιστές, την ψήφο των οποίων χρειάζεται, για την πολυπόθητη (για τον ίδιο) αλλαγή του Συντάγματος, που θα του δίνει και de jure τις εξουσίες που ήδη ασκεί ως ο απόλυτος “Σουλτάνος”.

Η διαχρονική παταγώδης αποτυχία της αναβίωσης του Νεοθωμανικού δόγματος

ΤΑ ΣΥΝΟΡΑ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ ΕΧΟΥΝ ΚΑΘΟΡΙΣΤΕΙ ΜΕ ΤΗ ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΗΣ ΛΩΖΑΝΗΣ

Τι σημαίνουν και τι κρύβεται πίσω από τις φράσεις “η Τουρκία δεν είναι μόνο η Τουρκία”, “Τα σύνορα της καρδιάς μας” και “Η στιγμή που θα παραιτηθούμε από αυτό, θα είναι η στιγμή που θα χάσουμε την ανεξαρτησία μας και το μέλλον μας”, που χρησιμοποίησε ο Τούρκος πρόεδρος;

Όπως εξηγεί ο κ. Φίλης, “ο Ερντογάν έχει μία πάγια θέση Νεοθωμανισμού – Πανισλαμισμού. Κατά τον Ερντογάν και τον Νταβούτογλου και όλους τους ηγέτες του AKP είναι ουσιαστικά, το δικαίωμα της Τουρκίας να έχει λόγο και ρόλο στα τεκταινόμενα, σε μία γεωγραφική περιοχή που υπερβαίνει κατά πολύ τα δικά της γεωγραφικά σύνορα. Σε μία περιοχή την οποία ο Ερντογάν προσδιόρισε από τη Βοσνία μέχρι την Κεντρική Ασία και από τη Β.Αφρική, τη Λιβύη έως και τη Μοσούλη, δηλαδή το Ιράκ και τη Συρία. Αυτό είναι ένα δόγμα, βάσει του οποίου, η Τουρκία είναι εγκλωβισμένη σε σύνορα που της επιβλήθηκαν μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και μετά την αποκαθήλωση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι παύει να έχει συμφέροντα και βλέψεις στην περιοχή αυτή”.

Αυτό δεν είναι η πρώτη φορά που συμβαίνει, όπως λέει ο Διευθυντής Ερευνών του ΙΔΙΣ, καθώς και κατά το παρελθόν πολλοί Τούρκοι ηγέτες, μεταξύ των οποίων και ο Οζάλ, έχουν μιλήσει για τη δημιουργία ενός μουσουλμανικού τόξου.

“Ο Οζάλ μετά την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης έλεγε, ότι έπρεπε να δημιουργηθεί ένα τόξο επιρροής της Τουρκίας το οποίο εκτείνεται στα ίδια όρια, που είπε χθες και ο Ερντογάν. Δεν είχε μιλήσει εκείνος για Ιράκ και Λιβύη, είχε μιλήσει για Αδριατική μέχρι Κεντρική Ασία. Στην πραγματικότητα, όποτε η Τουρκία επιχείρησε, να θέσει εμπράγματες διεκδικήσεις σε σχέση με το οθωμανικό στοιχείο, να παίξει δηλαδή τον ρόλο του προστάτη των σουνιτών μουσουλμάνων ανά τον κόσμο, απέτυχε παταγωδώς”, σημειώνει ο καθηγητής, διευκρινίζοντας:

Όποτε επιχείρησε η Τουρκία να θέσει εμπράγματες διεκδικήσεις για το οθωμανικό στοιχείο, απέτυχε παταγωδώς. Συνέβη στην Κίνα, συνέβη στην Κριμαία

“Πρώτη φορά ήταν τη δεκαετία του 1990, όταν ο Οζάλ μίλησε για το μουσουλμανικό τόξο, δεν κατάφερε η Τουρκία να προσεταιριστεί χώρες μουσουλμανικής προέλευσης και τουρκογενή φύλα, παρά το ότι η ΕΣΣΔ είχε τότε καταρρεύσει και η Ρωσία δεν ήταν τότε στα καλύτερά της. Δεν κατάφερε, πριν από λίγα χρόνια, όταν έθεσε το ζήτημα των Ουιγούρων, ενός μουσουλμανικού φύλου στην Κίνα, όταν η Τουρκία κινήθηκε επιθετικά, λέγοντας ότι καταπατά τα δικαιώματά τους. Πολύ γρήγορα αναγκάστηκε, να βάλει φρένο σε αυτό, γιατί είδε ότι θα μπορούσε να πλήξει τις σχέσεις της με την Κίνα”.

“Το ίδιο συνέβη και στην Κριμαία, όπου η Τουρκία είχε μιλήσει για τα δικαιώματα των Τουρκομάνων, λέγοντας ότι είναι αδέλφια της και δεν θα άφηνε χωρίς στήριξη. Δυόμιση χρόνια μετά, δεν έχει κάνει κάτι για τα συμφέροντά τους, γιατί πολύ απλά η Ρωσία έχει εκεί τον απόλυτο έλεγχο. Οπότε, όλο αυτό είναι ένα δόγμα, το οποίο βρίσκεται στο μυαλό και την καρδιά, όπως λέει ο Ερντογάν, αλλά δεν μπορεί αυτός ο αναθεωρητισμός που προκύπτει εξ αυτού του δόγματος να τεθεί σε εφαρμογή. Γιατί όταν λες ότι η Τουρκία πρέπει να έχει επιρροή πολύ πέραν της επικράτειάς της, εκεί όπου εκτεινόταν η Οθωμανική Αυτοκρατορία κατά το παρελθόν, αυτό πρέπει με κάποιον τρόπο, να τεθεί σε εφαρμογή. Τα σύνορα όμως έχουν καθοριστεί, της Τουρκίας δηλαδή με τη Συνθήκη της Λωζάνης”.

Ένα βήμα πίσω. Δεν ‘πάμε πόλεμο’

Η ΟΠΙΣΘΟΧΩΣΗΣΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΜΦΙΣΒΗΤΗΣΗ ΤΗΣ ΣΗΝΘΗΚΗΣ ΤΗΣ ΛΩΖΑΝΗΣ

Πιο συγκεκριμένα, όσον αφορά και την πρόσφατη αμφισβήτηση της Συνθήκης της Λωζάνης από τον Τούρκο πρόεδρο, ο κ. Φίλης αποκρυπτογραφεί τις χθεσινές δηλώσεις του, λέγοντας:

“Εχθές ο Ερντογάν έκανε ένα βήμα προς τα πίσω, σε σχέση με όσα είχε πει δυο εβδομάδες πριν, για τη Συνθήκη της Λωζάνης. Πολλοί έλεγαν τότε, εμείς ευτυχώς δεν το είπαμε, ότι ο Ερντογάν έχει βλέψεις. Οι βλέψεις είναι δεδομένες. Αυτό όμως είναι θέμα εσωτερικής κατανάλωσης, γιατί αυτές οι συνθήκες αλλάζουν ή με πόλεμο ή με συγκατάθεση όλων των εμπλεκόμενων μερών. Επειδή λοιπόν, αυτό δεν πρόκειται να συμβεί, έκανε ένα βήμα πίσω, λέγοντας ‘αποδεχόμαστε τα σύνορα, όπως έχουν καθοριστεί, αλλά αυτά είναι τα σύνορα της καρδιάς μας'”.

“Αυτή τη διαφοροποίηση πρέπει κανείς να την εντοπίσει, όχι γιατί σημαίνει, ότι έγινε ξαφνικά μετριοπαθέστερος ο Ερντογάν, αλλά δείχνει μία μικρή μετατόπιση, στη λογική ότι αποδεχόμαστε το status quo. Στην προηγούμενη δήλωσή του περί Συνθήκης της Λωζάνης και αναθεώρησης, άφηνε ένα παραθυράκι ανοιχτό, ότι μπορεί να αλλάξει το status quo. Αν ήθελε να το αλλάξει, αντί για ενίσχυση της χώρας του, θα άνοιγε το Κουτί της Πανδώρας για τη χώρα του. Γιατί η Τουρκία δεν έχει σύνορα μόνο με την Ελλάδα, που είναι το εύκολο πεδίο όπως το θεωρούν, αλλά έχει με χώρες που είναι πρόβλημα. Και κυρίως έχει το κουρδικό στοιχείο”.

Στις πόσες προσπάθειες, μπορεί να πετύχει; Ή δεν μπορεί;

ΟΙ ΛΟΓΟΙ ΠΟΥ ΚΑΘΙΣΤΟΥΝ ΑΠΙΘΑΝΗ ΤΗΝ ΘΕΣΗ ΣΕ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ ΕΡΝΤΟΓΑΝ

Ο κ. Φίλης κατηγορηματικά αναφέρει, ότι η Τουρκία δεν μπορεί να εφαρμόσει ή να υλοποιήσει το Νεοθωμανικό δόγμα, καθώς δεν επιθυμεί καν να το κάνει, αφού σε αυτήν την περίπτωση θα άνοιγε πάρα πολλά μέτωπα. 

“Θέλει να στείλει ένα μήνυμα, ότι νομιμοποιείται ως η φυσική διάδοχος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, να έχει συμφέροντα πολύ πέρα από τα δικά της σύνορα, ότι πρέπει να έχει λόγο και ρόλο που να γίνεται σεβαστός από τις άλλες δυνάμεις είτε της περιοχής είτε τις ΗΠΑ σε αυτήν την ακτίνα, όπως την προσδιόρισε ο Ερντογάν και ταυτόχρονα κάνει μία έμμεση απειλή, έναν έμμεσο εκβιασμό, ότι επειδή στη Μέση Ανατολή το τελευταίο διάστημα υπάρχει μία ανακίνηση του Κουρδικού και μία ενίσχυση του κουρδικού στοιχείου στη Συρία και επειδή αυτή είναι η Νο1 προτεραιότητα και απειλή ασφαλείας για την Τουρκία, ο έμμεσος εκβιασμός κυρίως προς τους Δυτικούς είναι ότι, αν υπάρξουν ανακατατάξεις στη Μέση Ανατολή, οι οποίες δεν θα λάβουν υπόψιν τις τουρκικές ευαίσθητες θέσεις στα τουρκικά ειδικά συμφέροντα, η Άγκυρα είναι σε θέση, να θέσει σε εφαρμογή ένα σχέδιο αποσταθεροποίησης, σε μία μεγάλη περιοχή, όπως αυτή που περιγράφει ο Ερντογάν”, εξηγεί ο καθηγητής.

Ο Ερντογάν κρίνει ότι αυτό είναι το κατάλληλο momentum, να εγγράψει διεκδικήσεις για το μέλλον, χωρίς αντιδράσεις των Δυτικών

“Πλην όμως, κάτι τέτοιο δεν είναι εύκολο να συμβεί, γιατί αν και εφόσον συνέβαινε από μεριάς Τουρκίας, τα μέτωπα θα ήταν τόσα και τέτοιου μεγέθους, που και η ίδια η Τουρκία δεν θα μπορούσε να ελέγξει. Οπότε, εδώ υπάρχουν δύο επιπλέον σημαντικές παράμετροι. Η πρώτη έχει να κάνει, με το ότι η Τουρκία αυτή τη στιγμή αισθάνεται ότι είναι ισχυρή σε σχέση με την Ευρωπαϊκή Ένωση και τις Ηνωμένες Πολιτείες, γιατί έχει έναν ρόλο κλειδί στο προσφυγικό, γιατί έχει κάποια αξία στη Μέση Ανατολή, γιατί έχει στραφεί εναντίον του Ισλαμικού Κράτους, άρα ενάντια στη διεθνή τρομοκρατία, γιατί φλερτάρει και αναθερμαίνει τις σχέσεις με τη Ρωσία και αυτό είναι κάτι, που οι Δυτικοί πρέπει να λάβουν σοβαρά υπόψιν, οπότε κρίνει ο Ερντογάν ότι αυτό είναι το κατάλληλο momentum, να εγγράψει διεκδικήσεις για το μέλλον, χωρίς αντιδράσεις των Δυτικών. Κι αυτό είναι το πιο κρίσιμο στοιχείο”.

“Η δεύτερη παράμετρος αφορά στο εσωτερικό. Αυτή τη στιγμή, η χώρα παρέτεινε την κατάσταση έκτακτης ανάγκης, υπάρχουν οι διώξεις που έχουν αποδιοργανώσει σημαντικές λειτουργίες του κρατικού μηχανισμού είτε μιλάμε για στρατό είτε μιλάμε για Αστυνομία είτε μιλάμε για δικαστικό σύστημα. Η χώρα επίσης μοιάζει ευάλωτη απέναντι στην τρομοκρατία, ενώ έχει ένα ανοιχτό μέτωπο στη ΝΑ Τουρκία με τους Τούρκους, γιατί εκεί γίνεται πόλεμος εδώ και έναν χρόνο. Οπότε, όλη αυτή η επίκληση εθνικιστικών κορώνων στην ουσία συσπειρώνουν τον κόσμο γύρω από τον Ερντογάν, τον αποπροσανατολίζουν από τα πραγματικά προβλήματα, γιατί συν τοις άλλοις και η Τουρκική οικονομία δεν είναι στα καλύτερά της και επιπλέον, του δίνουν τη δυνατότητα στο μέλλον, να χρησιμοποιήσει το εθνικιστικό χαρτί, για να τροποποιήσει το Σύνταγμα με τον τρόπο που το θέλει. Χρειάζεται τις ψήφους των εθνικιστών, είτε στο Κοινοβούλιο εάν θελήσει να το κάνει μέσω Κοινοβουλίου είτε στις κάλπες, για να μπορέσει να πάρει την αναγκαία εκείνη πλειοψηφία, για να μπορέσει να τροποποιήσει το Σύνταγμα, σύμφωνα με τις επιθυμίες του”.

Η αυτοματοποιημένη αντίδραση του ελληνικού ΥπΕξ

ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΠΡΕΠΕ ΝΑ ΔΙΑΣΤΑΥΡΩΣΕΙ ΤΙΣ ΔΗΛΩΣΕΙΣ ΠΡΙΝ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙ

Πριν τη διόρθωση του τηλεγραφήματος του Αθηναϊκού Πρακτορείου περί αναφοράς δημοψηφίσματος στη Δυτική Θράκη, οι δηλώσεις του Τούρκου προέδρου προκάλεσαν την άμεση και σε έντονο ύφος αντίδραση του ελληνικού Υπουργείου Εξωτερικών. Μήπως όμως βιάστηκε, να εκδώσει ανακοίνωση;

Όπως  λέει ο κ. Φίλης, “η αντίδραση από πλευράς ελληνικού Υπουργείου Εξωτερικών ήταν μία περίπου αυτοματοποιημένη διαδικασία. Μου έδωσε να καταλάβω, ότι το ΥπΕξ έχοντας ‘λοκάρει’ τον Ερντογάν και αντιλαμβανόμενο ότι ο Ερντογάν αυτήν την περίοδο βρίσκεται σε μία έξαρση, ήταν σαν να το περίμενε και σαν να ήταν έτοιμο, να απαντήσει. Ήταν μία διαδικασία που φάνηκε, ότι έγινε αυτοματοποιημένα και χωρίς να ελεγχθεί η πηγή”.

Το ελληνικό ΥπΕξ, επειδή την προηγούμενη φορά είχε κατηγορηθεί, ότι δεν είχε αντιδράσει γρήγορα κι ότι είχε αντιδράσει με διαρροές και tweets, υπερέβαλε, για να προλάβει την κριτική

“Εδώ υπάρχει ένα θέμα, διότι το Υπουργείο Εξωτερικών έχει τους μηχανισμούς, για να διασταυρώσει την πληροφορία. Δεν είναι ένας ιδιώτης ή ένα πρακτορείο, γιατί συμβαίνει και στα πρακτορεία να κάνουν λάθη. Έχουν συμβεί πολλές φορές κατά το παρελθόν. Το ΥπΕξ θα έπρεπε, να διασταυρώσει μέσα από τους δικούς του μηχανισμούς την πληροφορία, πριν εκδώσει ανακοίνωση. Η ανακοίνωση είναι σωστή στη βάση της, δεν αμφισβητεί κανείς, αυτά που λέει η ανακοίνωση, απλά έχει πάει ένα βήμα παραπέρα, γιατί έχουν αποδοθεί στον Ερντογάν λόγια σε σχέση με τυχόν δημοψήφισμα στη Θράκη, τα οποία δεν ισχύουν. Έπρεπε να γίνει διασταύρωση της πληροφορίας, ότι αυτά ήταν πράγματι λεγόμενα του Ερντογάν. Άλλωστε, φαίνεται ότι ήδη είχαν αναρτηθεί στην Προεδρία της Δημοκρατίας της Τουρκίας οι δηλώσεις αυτές, οπότε έπρεπε μέσω του Γραφείου Τύπου και της Πρεσβείας να κάνει τη διασταύρωση και από εκεί και πέρα να εκδώσει την ανακοίνωση. Αλλά επειδή την προηγούμενη φορά είχε κατηγορηθεί, ότι δεν είχε αντιδράσει γρήγορα κι ότι είχε αντιδράσει με διαρροές και tweets, αυτή τη φορά υπερέβαλε στην αντίδραση, για να προλάβει την κριτική”, καταλήγει ο κ. Φίλης.