Πώς η Ρωσία “πιάστηκε στον ύπνο” στο Κουρσκ – Τα κενά στην οχύρωση των συνόρων

Τις ώρες που προηγήθηκαν της επίθεσης των Ουκρανών στρατιωτών στα δυτικά σύνορα της Ρωσίας, δεν υπήρχε κανένα σημάδι από τη Μόσχα ότι κάτι δεν πηγαίνει καλά.

Τα μεσάνυχτα, στις 6 Αυγούστου, το ρωσικό υπουργείο Άμυνας είχε μάλιστα δημοσιοποιήσει καλά νέα: περισσότερα από 2.500 μέλη του συντάγματος που ήταν υπεύθυνα για την κατάληψη μιας πόλης στην ανατολική Ουκρανία θα λάμβαναν κρατικά βραβεία για τον ηρωισμό τους.

Αργότερα εκείνο το πρωί, καθώς η Ουκρανία ξεκινούσε τη μεγαλύτερη εισβολή στη Ρωσία από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, το υπουργείο δημοσίευσε βίντεο που έδειχνε τον στρατηγό Βαλέρι Γκερασίμοφ, διοικητή της ρωσικής πολεμικής προσπάθειας, να επισκέπτεται μια διαφορετική ζώνη μάχης, επίσης στην Ουκρανία, σύμφωνα με το Reuters. Ο στρατηγός άκουγε αναφορές από διοικητές και έθεσε «καθήκοντα για περαιτέρω δράσεις», σύμφωνα με την ανακοίνωση.

Το βίντεο δεν διευκρίνιζε την ακριβή ώρα της επίσκεψης, αλλά δεν αποκάλυπτε ανησυχίες ή γνώση των γεγονότων που εξελίσσονταν στη δυτική περιοχή Κουρσκ της Ρωσίας, τα οποία απειλούσαν να ανατρέψουν τα σχέδια του Γκερασίμοφ και να αλλάξουν την πορεία του πολέμου που διαρκεί δυόμισι χρόνια.

Ο πανικός εξαπλώθηκε γρήγορα μεταξύ των Ρώσων κατοίκων της περιοχής τις πρώτες ώρες της επίθεσης, παρά τις επανειλημμένες προσπάθειες των αρχών να τους διαβεβαιώσουν ότι όλα ήταν υπό έλεγχο, σύμφωνα με ένα χρονικό που έχει στη διάθεσή του το Reuters των πρώτων δύο ημερών της εισβολής, βασισμένο σε δημόσιες δηλώσεις, αναρτήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και ανάλυση βιντεοληπτικού υλικού.

Η ιδέα ότι η Ουκρανία θα μπορούσε να ανατρέψει τα δεδομένα και να εισβάλει στο έδαφος του πολύ μεγαλύτερου γείτονά της φαινόταν αδιανόητη για τους περισσότερους παρατηρητές πριν από την περασμένη εβδομάδα. Η αιφνιδιαστική επιχείρηση έχει εγείρει ερωτήματα σχετικά με την αποτελεσματικότητα της ρωσικής επιτήρησης, καθώς και την ποιότητα των οχυρώσεων στα σύνορα και των δυνάμεων που τα φρουρούν.

Αποτυχία των ρωσικών υπηρεσιών πληροφοριών

«Οι Ρώσοι υπέστησαν πλήρη αποτυχία των υπηρεσιών πληροφοριών εδώ», δήλωσε ο Γάλλος στρατιωτικός εμπειρογνώμονας Yohann Michel, ερευνητής στο ινστιτούτο IESD στη Λυών, σε συνέντευξή του.

Καθώς οι ουκρανικές δυνάμεις υποχωρούν στην ανατολική Ουκρανία, σε έναν από τους πιο στρατηγικούς τομείς της γραμμής του μετώπου, η Μόσχα πιθανότατα υπέθεσε ότι το Κίεβο δεν θα έκανε ένα τόσο υψηλού ρίσκου στοίχημα, το οποίο ακόμη και τώρα δεν είναι σαφές αν θα αποδώσει, δήλωσε ο Michel.

«Θα καταλάβαινα αν ήταν δύσκολο για τους Ρώσους να πιστέψουν ότι κάτι τόσο μεγάλο θα μπορούσε να συμβεί», είπε.

Οι στόχοι της Ουκρανίας στο Κουρσκ περιλαμβάνουν την απόσπαση της προσοχής των ρωσικών δυνάμεων από τη γραμμή του μετώπου στην ανατολική περιοχή του Ντονέτσκ. Αντ’ αυτού, οι μάχες έχουν ενταθεί στην περιοχή αυτή τις τελευταίες ημέρες, και οι κίνδυνοι για την Ουκρανία αυξάνονται καθώς προσπαθεί να κρατήσει έδαφος στο Κουρσκ.

Ένας Ρώσος βουλευτής και πρώην στρατιωτικός αξιωματικός, ο Αντρέι Γκουρούλιοφ, δήλωσε σε τηλεοπτική συνέντευξη δύο ημέρες μετά την εισβολή ότι οι Ρώσοι στρατιωτικοί ηγέτες είχαν δεχτεί προειδοποίηση με έκθεση περίπου ένα μήνα πριν, ότι υπήρχαν ενδείξεις προετοιμασιών για μια ουκρανική επίθεση, αλλά δεν δόθηκε σημασία.

Το ρωσικό υπουργείο Άμυνας δεν απάντησε σε αιτήματα για σχόλια. Οι ουκρανικές ένοπλες δυνάμεις αρνήθηκαν να σχολιάσουν για τις συνεχιζόμενες επιχειρήσεις, και το Υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ, το Πεντάγωνο και ο Λευκός Οίκος δεν απάντησαν αμέσως σε ερωτήσεις.

Δεν ήταν παρά το απόγευμα της επόμενης ημέρας, 7 Αυγούστου, που ο Πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν και ο Γκερασίμοφ, ο αρχηγός του επιτελείου των ενόπλων δυνάμεων του, έκαναν τις πρώτες δημόσιες δηλώσεις τους σχετικά με τα γεγονότα στο Κουρσκ, τα οποία ο ηγέτης του Κρεμλίνου χαρακτήρισε ως «άλλη μία μεγάλη πρόκληση» από την Ουκρανία.

Ο Γκερασίμοφ, φρέσκος από το ταξίδι του – που μάλλον έγινε σε ακατάλληλη στιγμή -, είπε στον Πούτιν στις τηλεοπτικές δηλώσεις του ότι οι ρωσικές δυνάμεις είχαν «σταματήσει» μια δύναμη έως 1.000 Ουκρανών στρατιωτών από το να διεισδύσουν βαθιά στην περιοχή του Κουρσκ.

Ο στρατιωτικός αναλυτής, που μίλησε στο Reuters σημειώνει πως δεν είναι σαφές εάν ο Γκερασίμοφ είχε παραπληροφορηθεί από τους υφισταμένους του ή εάν ένιωσε υποχρεωμένος να δώσει καλά νέα στον Πούτιν μπροστά στις τηλεοπτικές κάμερες. Οι Ρώσοι αξιωματούχοι σε τέτοιες σκηνοθετημένες εμφανίσεις «λένε αυτό που πιστεύουν ότι ο αρχηγός θέλει να ακούσει ή να δει δημόσια εκείνη τη συγκεκριμένη στιγμή», είπε ο Michel.

Μετά από 12 ώρες ανακοινώθηκε η παραβίαση των συνόρων

Χρειάστηκαν σχεδόν 12 ώρες από την έναρξη της εισβολής, την οποία ο Γκερασίμοφ δήλωσε ότι ξεκίνησε στις 5:30 π.μ. στις 6 Αυγούστου, για να αναγνωρίσει δημόσια το υπουργείο Άμυνας ότι η Ουκρανία είχε επιτεθεί στα σύνορα, πόσο μάλλον ότι τα είχε παραβιάσει.

Αφέθηκε στον προσωρινό περιφερειάρχη του Κουρσκ, Αλεξέι Σμιρνόφ, ο οποίος είχε αναλάβει τα καθήκοντά του μόλις λίγους μήνες πριν, να καλύψει το επικοινωνιακό κενό και να προσπαθήσει να συντονιστεί με τις διάφορες υπηρεσίες άμυνας και ασφάλειας που είναι υπεύθυνες για την προστασία των συνόρων.

Στις πρώτες από πολλές αναρτήσεις του στο Telegram στις 6 Αυγούστου, ο Σμιρνόφ εξέδωσε προειδοποιήσεις για πυραυλικές επιθέσεις στις 1:51 και 3:11 π.μ. τοπική ώρα, καλώντας τους κατοίκους να καλυφθούν. Στις 3:15, ανέφερε ότι οι αεροπορικές άμυνες είχαν καταρρίψει τρία εισερχόμενα ουκρανικά drones. Στις 6:16, άλλα 11.

Οι περιοχές εκατέρωθεν των συνόρων έχουν συνηθίσει τις αμοιβαίες πυραυλικές επιθέσεις και αυτές με drone. Ωστόσο, οι επιθέσεις κατά της περιοχής του Κουρσκ, που καταγράφηκαν από τον Σμιρνόφ στις αναρτήσεις του στο Telegram, ήταν πιο επίμονες τις προηγούμενες 10 ημέρες. Μεταξύ των στόχων που επλήγησαν ήταν αποθήκες πετρελαίου, υποσταθμοί ηλεκτρικής ενέργειας και, σύμφωνα με τον ουκρανικό στρατό, μια αποθήκη όπλων και στρατιωτικού εξοπλισμού.

Από περίπου τις 5 π.μ., άρχισε να διαδίδεται ο συναγερμός στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Οι ντόπιοι δημοσίευσαν ότι ο βομβαρδισμός στη Σούτζα, μια ρωσική πόλη στα σύνορα, διαρκούσε ήδη τρεις ώρες.

«Τι συμβαίνει με τα φώτα; Δεν έχω φως ή νερό», έγραψε μια γυναίκα με το όνομα «Εκατερίνα Πικάσα». Ένας χρήστης με το όνομα Ντένις ανέφερε εννέα εκρήξεις στο Κορένεβο, περίπου 26 χιλιόμετρα από τα σύνορα.

Ένα πλήθος αναρτήσεων εμφανίστηκε στο «Native Sudzha», ένα κοινοτικό κανάλι στο κοινωνικό δίκτυο VKontakte, αλλά δεν ήταν σαφές εάν οι πληροφορίες προέρχονταν από επίσημες πηγές. «Συμβουλεύουμε τους ανθρώπους να φύγουν από την πόλη», ανέφερε ένα τέτοιο μήνυμα στις 7:34 π.μ. Οι άνθρωποι προειδοποιήθηκαν να προσέχουν τα drones και τα βλήματα που δεν έχουν εκραγεί.

Μέχρι τις 8:15 π.μ., το «Native Sudzha» ανέφερε «ενεργές μάχες στα ίδια τα σύνορα». Ωστόσο, ένα ευρέως διαδεδομένο ρωσικό στρατιωτικό ιστολόγιο τις απέρριπτε.

Το κανάλι Telegram «Two Majors», που ακολουθείται από περισσότερους από ένα εκατομμύριο ανθρώπους, ανέφερε ότι μια μικρή ομάδα «του εχθρού» κατάφερε να φτάσει μόνο μέχρι τα 300 μέτρα μέσα στη Ρωσία και «καταστρέφεται». Υποστήριξε ότι η επιχείρηση ήταν μια παράσταση των ουκρανικών «μονάδων TikTok» ως μια άσκηση για τα μέσα ενημέρωσης.

Τι έκανε γνωστό για την επίθεση η ουκρανική πλευρά

Από την πλευρά της, η ουκρανική κυβέρνηση έχει δηλώσει λίγα σχετικά με τον σχεδιασμό της εισβολής.

Τον Μάιο, λίγο μετά τη διέλευση των ρωσικών στρατευμάτων από τα σύνορα και την κατάληψη εδαφών στην κοντινή περιοχή του Χάρκοβο, ο αρχηγός της στρατιωτικής υπηρεσίας πληροφοριών της Ουκρανίας προειδοποίησε δημόσια για μικρές ομάδες ρωσικών δυνάμεων που συγκεντρώνονταν γύρω από την περιοχή της Σούτζα και δήλωσε ότι η Μόσχα είχε σχεδιάσει μια επιχείρηση από εκεί προς την περιοχή Σούμι της Ουκρανίας.

Την Παρασκευή, το ουκρανικό σώμα αλεξιπτωτιστών δήλωσε ότι οι μαχητές του πέρασαν τις πρώτες ώρες της επιχείρησης αποναρκοθετώντας, διασπώντας τα σύνορα και καταστρέφοντας αμυντικές γραμμές, χρησιμοποιώντας την αεροπορία και το πυροβολικό. «Η προσεκτική προετοιμασία, ο σχεδιασμός, ο αιφνιδιασμός, το μαχητικό πνεύμα και η σιωπή των πληροφοριών ήταν καθοριστικοί στο αρχικό στάδιο της επιχείρησης», ανέφεραν.

Ένας Ουκρανός στρατιώτης με το όνομα Ντμίτρο, 36 ετών, δήλωσε ότι αρχικά νόμιζε ότι η συγκέντρωση του ουκρανικού στρατού είχε σκοπό να αποτρέψει μια ρωσική επιδρομή πέρα από τα σύνορα. Αντ’ αυτού, βρέθηκε να υποστηρίζει την προέλαση προς το συνοριακό πέρασμα κοντά στη Σούτζα αφού οι μονάδες επίθεσης προχώρησαν, είπε σε συνέντευξή του, δίνοντας μόνο το μικρό του όνομα, σύμφωνα με το στρατιωτικό πρωτόκολλο. «Δουλέψαμε για να τους προλάβουμε και δεν το είδαν καθόλου να έρχεται», είπε.

Η Ρωσία προσπάθησε να υποβαθμίσει το γεγονός

Λίγο μετά τις 10 το πρωί, ο κυβερνήτης Σμιρνόφ επιβεβαίωσε για πρώτη φορά ότι η Ουκρανία είχε επιχειρήσει εισβολή, αλλά ανέφερε ότι οι Ρώσοι στρατιώτες και οι συνοριοφύλακες της υπηρεσίας ασφαλείας FSB είχαν «αποτρέψει» την παραβίαση των συνόρων. Ήταν η πρώτη από πολλές δηλώσεις που σύντομα θα διαψεύδονταν από τα γεγονότα.

Λίγο πριν το μεσημέρι, το υπουργείο Άμυνας δημοσίευσε το βίντεο του Γκερασίμοφ να επισκέπτεται ρωσικές προωθημένες θέσεις στην Ουκρανία. Σχετικά με τα γεγονότα στο Κουρσκ, δεν υπήρξε καμία αναφορά.

Το ίδιο συνέβη και με το Κρεμλίνο, με τον εκπρόσωπο Τύπου Ντμίτρι Πεσκόφ να βρίσκεται σε καλοκαιρινές διακοπές και τους δημοσιογράφους να μένουν χωρίς την καθημερινή του ενημέρωση. Μέχρι τις 16 Αυγούστου, 10 ημέρες αργότερα, δεν είχε επιστρέψει στη δουλειά.

«Πείτε μου, παρακαλώ, είναι αλήθεια ότι ουκρανικά τανκς έχουν διασπάσει προς τη Σούτζα και το Νταρίνο;» ανάρτησε ένας χρήστης με το όνομα «Nestik» στο Telegram.

Ο Σμιρνόφ δημοσίευσε ότι παρέχεται βοήθεια στους κατοίκους των περιοχών που επλήγησαν τη νύχτα από πυραύλους και drones. «Η κατάσταση είναι υπό έλεγχο», έγραψε στις 12:46 μ.μ.

Περίπου μία ώρα αργότερα, τα ρωσικά πρακτορεία ειδήσεων δημοσίευσαν την πρώτη επίσημη ενημέρωση από τις κεντρικές αρχές σχετικά με την κατάσταση. Προερχόταν από την FSB, η οποία ανέφερε ότι η Ρωσία είχε «απωθήσει μια ένοπλη πρόκληση».

Ωστόσο, μέχρι τότε, η έξοδος ήταν σε εξέλιξη. Οι κάτοικοι της Σούτζα «φεύγουν μαζικά», ανέφερε μια γυναίκα με το όνομα Άννα στο Telegram. «Φυσικά. Όλοι θέλουν να ζήσουν», απάντησε κάποιος.

Μέσα στο χάος, ορισμένοι έμειναν πίσω. Ένα δίκτυο αναζητήσεων, το Liza Alert, ανέφερε ότι έχει δημοσιεύσει πάνω από 100 ειδοποιήσεις «εξαφανισμένων» για άτομα που έχουν εξαφανιστεί από τις 6 Αυγούστου, συμπεριλαμβανομένων πολλών συνταξιούχων ηλικίας 70 και 80 ετών.

Η αποτυχία στην οχύρωση των συνόρων και τα “δόντια του δράκου”

Ο κυβερνήτης που ήταν προκάτοχος του Σμιρνόφ, Ρομάν Σταροβόιτ, είχε επανειλημμένα δηλώσει στο κοινό ότι η Ρωσία είχε ενισχύσει τις οχυρώσεις στα σύνορα της περιοχής του Κουρσκ.

Τον Δεκέμβριο του 2022, είχε φωτογραφηθεί σε ένα χιονισμένο πεδίο δίπλα σε πυραμιδοειδή αντιαρματικά εμπόδια, γνωστά ως «δόντια του δράκου». Τον επόμενο μήνα, έγραψε: «Αυτή τη στιγμή, ο κίνδυνος ένοπλης εισβολής στο έδαφος της περιοχής του Κουρσκ από την Ουκρανία δεν είναι υψηλός. Ωστόσο, εργαζόμαστε συνεχώς για την ενίσχυση των αμυντικών δυνατοτήτων της περιοχής».

Παρόλα αυτά, το φθινόπωρο, το Εθνικό Κέντρο Αντίστασης της Ουκρανίας, που δημιουργήθηκε από τις ειδικές δυνάμεις επιχειρήσεων, δήλωσε σε μια διαδικτυακή ανάρτηση ότι η αναγνώριση έδειξε πως «σχεδόν όλα τα προκεχωρημένα φυλάκια είναι άδεια από προσωπικό και εξοπλισμό» κατά μήκος των συνόρων με το Κουρσκ και ανέφερε ότι η διαφθορά ήταν ένας παράγοντας.

Το βίντεο που δημοσιεύτηκε από τους Ουκρανούς αλεξιπτωτιστές έδειξε στήλες τεθωρακισμένων οχημάτων να διασχίζουν σειρές από «δόντια του δράκου», μέρος των οχυρώσεων στο Κουρσκ, για τις οποίες τα ρωσικά μέσα ενημέρωσης είχαν αναφέρει ότι κόστισαν 168 εκατομμύρια δολάρια.

Ο Πάσι Παρόινεν, αναλυτής της φινλανδικής ομάδας Black Bird Group, δήλωσε ότι το βίντεο φαινόταν να δείχνει φορτία εκκαθάρισης ναρκοπεδίων να ανοίγουν δρόμους μέσα από ναρκοπέδια, λεπίδες εκσκαφέων σε τεθωρακισμένα οχήματα που χρησιμοποιούνται για να καθαρίσουν τους δρόμους μέσα από τα «δόντια του δράκου» και οχήματα γεφύρωσης για τη διάσχιση τάφρων και μικρών ποταμών.

«Είναι σαφές ότι προετοιμάστηκαν και χρησιμοποιήθηκαν σημαντικές ποσότητες διαφορετικού μηχανικού εξοπλισμού», είπε ο Παρόινεν, ο οποίος μελετά δημόσια διαθέσιμο υλικό από τον πόλεμο Ρωσίας-Ουκρανίας.

Ο Brady Africk, Αμερικανός αναλυτής που χαρτογραφεί τις ρωσικές άμυνες, δήλωσε ότι οι άμυνες στην περιοχή του Κουρσκ είχαν λιγότερες αντι-οχηματικές τάφρους, εμπόδια και θέσεις μάχης σε σύγκριση με τις ρωσικές θέσεις στη νότια Ουκρανία που κατέχονται, όπου μια ουκρανική αντεπίθεση είχε σταματήσει το περασμένο καλοκαίρι.

«Πιθανόν να ήταν ευκολότερο για τις ουκρανικές δυνάμεις να προχωρήσουν γύρω και μέσα από τις ρωσικές οχυρώσεις στην περιοχή, ειδικά αν αυτές ήταν επανδρωμένες με λιγότερο ή κακώς εκπαιδευμένο προσωπικό», είπε.

Πού εντοπίζονται οι ευθύνες

Η ευθύνη για την υπεράσπιση των ρωσικών συνόρων μοιράζεται μεταξύ τακτικών στρατευμάτων, των συνοριοφυλάκων της FSB και της εθνικής φρουράς. Ο κυβερνήτης Σμιρνόφ αναφερόταν προφανώς σε αυτές τις διάφορες υπηρεσίες όταν δήλωσε το απόγευμα της πρώτης ημέρας ότι είχε συναντηθεί με «εκπροσώπους των δομών ασφαλείας».

Ήδη, άρχισε να αναθεωρεί την αρχική του δήλωση ότι είχαν αποτρέψει την παραβίαση των συνόρων. «Η κατάσταση στην παραμεθόρια περιοχή παραμένει δύσκολη, αλλά οι υπερασπιστές μας εργάζονται επιτυχώς για την καταστροφή του εχθρού», είπε ο Σμιρνόφ.

Στις 5:05 μ.μ., το υπουργείο Άμυνας ανέφερε για πρώτη φορά την εισβολή και δήλωσε ότι η Ρωσία είχε μεταφέρει εφεδρείες στην περιοχή.

«Τα στρατεύματα που καλύπτουν τα κρατικά σύνορα, μαζί με μονάδες των συνοριοφυλάκων της FSB της Ρωσίας, αποκρούουν τις επιθέσεις και πλήττουν τον εχθρό στην περιοχή των κρατικών συνόρων και τις εφεδρείες του στην περιοχή Σούμι (της Ουκρανίας)», ανέφερε.

Στην ενημέρωση της 7ης Αυγούστου, ο Γκερασίμοφ είπε στον Πούτιν: «Η επιχείρηση θα τελειώσει με τη συντριβή του εχθρού και (οι ρωσικές δυνάμεις) θα φτάσουν στα κρατικά σύνορα».

Δέκα ημέρες αργότερα, με περισσότερους από 100.000 Ρώσους εκτοπισμένους και την Ουκρανία να διεκδικεί τον έλεγχο περισσότερων από 1.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων της περιοχής Κουρσκ, οι δυνάμεις της Μόσχας απέχουν ακόμη πολύ από την επίτευξη αυτού του στόχου.