Πώς οι επεκτατικές βλέψεις του Τραμπ αποκαλύπτουν την ουσία του δόγματος MAGA

Οι φαινομενικά παράλογες φιλοδοξίες του εκλεγμένου προέδρου των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ για τη Γροιλανδία, τον Καναδά και τον Παναμά, μπορεί να θυμίζουν περισσότερο έναν αδίστακτο «μεσίτη» ακινήτων παρά έναν ηγέτη μιας παγκόσμιας δύναμης, ωστόσο, αποτυπώνουν τη νοοτροπία του να αντιμετωπίζει την εξωτερική πολιτική σαν κυνήγι νέων συμφωνιών.

Πίσω από αυτή τη ρητορική, φαίνεται πως κρύβεται μια συγκεκριμένη στρατηγική. Ανάλυση του CNN υποστηρίζει ότι ο Τραμπ, με τον ιδιότυπο τρόπο του, προσπαθεί να απαντήσει σε κρίσιμα ζητήματα εθνικής ασφάλειας που προκύπτουν σε έναν κόσμο που διαμορφώνεται από την άνοδο της Κίνας, τις ανισότητες της παγκοσμιοποίησης, το λιώσιμο των πάγων και την αστάθεια των μεγάλων δυνάμεων.

Παράλληλα, η στάση του αντικατοπτρίζει την αρχή «Πρώτα η Αμερική», που θέτει ως προτεραιότητα τη σκληρή προώθηση στενών εθνικών συμφερόντων, ακόμα κι αν αυτό σημαίνει άσκηση πίεσης ή καταναγκασμού προς μικρότερους συμμάχους.

Οι σκέψεις του Τραμπ να προχωρήσει σε ακύρωση της Συνθήκης της Διώρυγας του Παναμά αποκαλύπτουν την ανησυχία της νέας κυβέρνησης για την επέκταση ξένων δυνάμεων στο Δυτικό Ημισφαίριο. Αυτή η ανησυχία δεν είναι καινούργια – αποτελεί σταθερή συνιστώσα της αμερικανικής ιστορίας, από τις αρχές του 19ου αιώνα, όταν οι ευρωπαϊκές αποικιοκρατικές δυνάμεις αποτελούσαν την απειλή. Το ίδιο ζήτημα συνεχίστηκε με τους φόβους για τον κομμουνισμό κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Σήμερα, οι “διεκδικητές” είναι η Κίνα, η Ρωσία και το Ιράν.

Η πεποίθηση του Τραμπ ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες πρέπει να διατηρούν την απόλυτη κυριαρχία στη δική τους σφαίρα επιρροής, δίνει σαφή εικόνα για το πώς ενδέχεται να χειριστεί κρίσιμα παγκόσμια ζητήματα, όπως τον πόλεμο στην Ουκρανία ή ακόμη και την κατάσταση στην Ταϊβάν.

Ωστόσο, ο νεοαποικισμός του 21ου αιώνα που επιχειρεί ο Τραμπ αποτελεί τεράστιο ρίσκο και είναι βέβαιο ότι θα συγκρουστεί με το διεθνές δίκαιο. Παράλληλα, υπάρχει ο κίνδυνος να υπονομεύσει την αμερικανική ισχύ, διαλύοντας συμμαχίες που χτίστηκαν με κόπο για δεκαετίες και αποξενώνοντας τους συμμάχους των ΗΠΑ.

Στο τραπέζι το ενδεχόμενο της στρατιωτικής επέμβασης

Ο Ντόναλντ Τραμπ αφήνει ανοιχτό το ενδεχόμενο στρατιωτικής επέμβασης, ρίχνοντας λάδι στη φωτιά ενός ήδη τεταμένου παγκόσμιου κλίματος ενόψει της δεύτερης θητείας του. Σε ερώτηση δημοσιογράφου για το αν αποκλείει τη χρήση βίας για την ανάκτηση του ελέγχου της Διώρυγας του Παναμά ή για την απόκτηση της Γροιλανδίας, ο Τραμπ απάντησε από το Μαρ-α-Λάγκο: «Δεν θα δεσμευτώ σε αυτό, όχι. Αλλά μπορώ να πω αυτό: Τους χρειαζόμαστε για την οικονομική ασφάλεια».

Ο Τραμπ δήλωσε ότι θα χρησιμοποιήσει μόνο οικονομικά μέσα για να προσαρτήσει τον Καναδά ως την 51η πολιτεία των ΗΠΑ. Όπως συνηθίζει, οι απειλές του είχαν ένα μείγμα επιθετικότητας και χιούμορ, ενώ δεν έλειψε η δόση φαρσοκωμωδίας.

Ο γιος του, Ντόναλντ Τζούνιορ, πέταξε με το οικογενειακό Boeing στη Γροιλανδία, με μια φιγούρα του πατέρα του στο πιλοτήριο, και ο Τραμπ ανάρτησε στα κοινωνικά δίκτυα: «Make Greenland Great Again!»

Παρά τις απειλές, ο Τραμπ είναι δύσκολο να επιτύχει όσα επιδιώκει με τον Καναδά, τον Παναμά ή τη Γροιλανδία. Η στρατηγική του φαίνεται περισσότερο να στοχεύει σε καλύτερες συμφωνίες για τις ΗΠΑ – όπως χαμηλότερα τέλη για τα αμερικανικά πλοία στη Διώρυγα του Παναμά, μεγαλύτερη πρόσβαση στα σπάνια ορυκτά της Γροιλανδίας και στις θαλάσσιες οδούς που αποκαλύπτουν οι λιωμένοι πάγοι, καθώς και σε μια νέα εμπορική συμφωνία με τον Καναδά που θα ευνοεί τις αμερικανικές βιομηχανίες. Ο Τραμπ θα παρουσίαζε οποιαδήποτε από αυτές τις εξελίξεις ως μια μεγάλη νίκη που μόνο αυτός θα μπορούσε να επιτύχει, ακόμα κι αν αποδειχθούν επιφανειακές, όπως η πρώτη εμπορική συμφωνία ΗΠΑ-Μεξικού-Καναδά.

Οι απειλές του Τραμπ σκιαγραφούν μία από τις βασικές αρχές της εξωτερικής πολιτικής του: κάθε χώρα πρέπει να επιδιώκει επιθετικά τους στόχους της μονομερώς, με τρόπο που να ευνοεί τις ισχυρές, πλούσιες δυνάμεις, όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες.

«Ως πρόεδρος, απέρριψα τις αποτυχημένες προσεγγίσεις του παρελθόντος και με περηφάνια βάζω την Αμερική πρώτη, όπως πρέπει κι εσείς να βάζετε τις χώρες σας πρώτες. Αυτό είναι σωστό – έτσι πρέπει να γίνεται», είχε δηλώσει ενώπιον της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ το 2020.

Αυτή η νοοτροπία προέρχεται από τη δια βίου στάση του Τραμπ να είναι ο πιο επιθετικός σε κάθε διαπραγμάτευση, κυνηγώντας “νίκες” εις βάρος πιο αδύναμων αντιπάλων. Αυτό εξηγεί την απαίτησή του να παραδώσει η Δανία τη Γροιλανδία στις ΗΠΑ, επειδή είναι σημαντική για την αμερικανική ασφάλεια. Σε διαφορετική περίπτωση, όπως είπε, «θα επέβαλα πολύ υψηλούς δασμούς στη Δανία».

Η επιθετική προσέγγιση του Τραμπ εξηγεί επίσης γιατί δεν κάνει διάκριση μεταξύ συμμάχων και αντιπάλων. Χαρακτηριστικά, την Τρίτη κατηγόρησε τον Καναδά, τον πιο κοντινό γεωγραφικό φίλο των ΗΠΑ, ότι εκμεταλλεύεται την αμερικανική αμυντική ομπρέλα και υποστήριξε πως θα έπρεπε να γίνει πολιτεία των ΗΠΑ αντί για ανεξάρτητο έθνος. Αυτή η άποψη απορρίπτει τη φιλελεύθερη τάξη που θεωρεί τις συμμαχίες ως επενδύσεις που ενισχύουν την αμερικανική ισχύ και προστατεύουν τη δημοκρατία και την ελευθερία.

Οι ΗΠΑ επιδιώκουν να ενισχύσουν τη δύναμη στη γειτονιά τους

Η ιδέα αποστολής στρατευμάτων για την κατάληψη της Διώρυγας του Παναμά ή της Γροιλανδίας μπορεί να φαίνεται αντιφατική με τις προεκλογικές εξαγγελίες του Ντόναλντ Τραμπ για αποφυγή νέων ξένων εμπλοκών. Ωστόσο, ενσαρκώνει την ιδεολογία του «Πρώτα η Αμερική».

Σύμφωνα με τον καθηγητή Hal Brands από το Johns Hopkins, μια δεύτερη θητεία του Τραμπ θα μπορούσε να σηματοδοτήσει μια στροφή από τον παραδοσιακό ρόλο των ΗΠΑ στον κόσμο, αντικαθιστώντας την παγκοσμιοποίηση με έναν νέο «ηπειρωτισμό» που θα επικεντρώνεται στη γεωπολιτική ισχύ του αμερικανικού ημισφαιρίου.

Αυτή η προσέγγιση επαναπροσδιορίζει το Δόγμα Monroe, που διατυπώθηκε από τον πρόεδρο Τζέιμς Μονρόε το 1823 και ενισχύθηκε αργότερα από τον Θεόδωρο Ρούζβελτ με τη θέση ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες πρέπει να προστατεύουν τη ζωή και την περιουσία στις χώρες της Λατινικής Αμερικής. Παρότι η νέα ρητορική του Τραμπ για τη Διώρυγα του Παναμά προκαλεί ανησυχία διεθνώς, η σκληρή στάση απέναντι στη «γειτονιά» της Αμερικής είχε φανεί ήδη από την πρώτη του θητεία.

«Εδώ, στο Δυτικό Ημισφαίριο, είμαστε δεσμευμένοι να διατηρήσουμε την ανεξαρτησία μας από την επέκταση ξένων δυνάμεων», είχε δηλώσει ο Τραμπ στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ το 2018. «Από την εποχή του προέδρου Μονρόε, αποτελεί επίσημη πολιτική της χώρας μας να απορρίπτουμε την παρέμβαση ξένων δυνάμεων σε αυτό το ημισφαίριο και στις δικές μας υποθέσεις.»

Η πολιτική του Τραμπ σηματοδοτεί μια σαφή ρήξη με τη διοίκηση Ομπάμα. Το 2013, ο τότε υπουργός Εξωτερικών, Τζον Κέρι, είχε δηλώσει στον Οργανισμό Αμερικανικών Κρατών ότι «η εποχή του Δόγματος Μονρόε έχει τελειώσει».

Η νέα εκδοχή του Δόγματος Μονρόε στον 21ο αιώνα στρέφεται κατά της Κίνας, της Ρωσίας, του Ιράν και των επιχειρηματικών, στρατιωτικών και πληροφοριακών συνεργασιών τους με χώρες όπως η Βενεζουέλα, η Βολιβία, η Νικαράγουα και η Κούβα.

Ο Μάρκο Ρούμπιο, μια μάλλον απρόσμενη επιλογή για τη θέση του υπουργού Εξωτερικών του Τραμπ λόγω της παραδοσιακής εξωτερικής πολιτικής του στάσης, βρίσκεται σε πλήρη συμφωνία με τον νέο πρόεδρο σε θέματα που αφορούν το Δυτικό Ημισφαίριο. Ο γερουσιαστής της Φλόριντα είχε δηλώσει σε ακρόαση της Επιτροπής Εξωτερικών Υποθέσεων το 2022 ότι η Κίνα χρησιμοποιεί την οικονομική της επιρροή για να πλήξει τις περιφερειακές οικονομίες και να ενισχύσει τα καρτέλ που εξάγουν φαιντανύλη και βία στις ΗΠΑ.

Μπορεί η σκληρή ρητορική του Τραμπ να γυρίσει μπούμερανγκ;

Το επεκτατικό όραμα του Ντόναλντ Τραμπ αντανακλά την απόλυτη αυτοπεποίθηση με την οποία ετοιμάζεται να ξεκινήσει τη δεύτερη θητεία του, αποφασισμένος να αφήσει το δικό του στίγμα στον παγκόσμιο ρόλο της Αμερικής.

Η προσέγγισή του, που βασίζεται στην αρχή «ο ισχυρός επικρατεί έναντι του αδύναμου», φαίνεται να διαμορφώνει και τη στάση του απέναντι σε άλλα παγκόσμια ζητήματα, με κυριότερο τον πόλεμο στην Ουκρανία. Σε μια χαρακτηριστική δήλωση την Τρίτη, ο Τραμπ εξέφρασε κατανόηση για τον φόβο του Ρώσου προέδρου, Βλαντίμιρ Πούτιν, ότι η Ουκρανία μπορεί να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ. «Η Ρωσία έχει κάποιον κυριολεκτικά στην πόρτα της, και μπορώ να καταλάβω πώς νιώθουν για αυτό», δήλωσε ο νεοεκλεγείς πρόεδρος.

Την ίδια ώρα, έχουν εκφραστεί ανησυχίες ότι ο Τραμπ μπορεί να αποδεχτεί τους όρους της Ρωσίας. Ο πρώην σύμβουλος εθνικής ασφάλειας του, Χ.Ρ. ΜακΜάστερ, ανέφερε ότι ο Πούτιν εκμεταλλεύτηκε τον χρόνο του με τον Τραμπ για να τον χειραγωγήσει.

Η πολεμική ρητορική του Τραμπ μπορεί να ενθουσιάζει τους υποστηρικτές του, αλλά προκαλεί δυσαρέσκεια διεθνώς. Μια πιθανή απόπειρα κατάληψης της Διώρυγας του Παναμά θα θεωρούνταν γεωπολιτική πειρατεία, ενώ μια εισβολή στη Γροιλανδία θα γελοιοποιούσε το διεθνές δίκαιο.

Ο Καναδός πρωθυπουργός Τζάστιν Τριντό, του οποίου η ήδη δοκιμαζόμενη πολιτική καριέρα δέχτηκε ακόμα ένα πλήγμα από τις απειλές δασμών του Τραμπ, απάντησε ειρωνικά στις φιλοδοξίες του για τον Καναδά. «Δεν υπάρχει καμία περίπτωση ο Καναδάς να γίνει μέρος των Ηνωμένων Πολιτειών», έγραψε στο X (πρώην Twitter).

Η αντίδραση αυτή αποκαλύπτει το ρίσκο της προσέγγισης Τραμπ. Η επιθετική του στάση απέναντι στους φίλους της Αμερικής κινδυνεύει να αποξενώσει ολόκληρους λαούς. Ορισμένοι ειδικοί φοβούνται ότι οι αμερικανικές απειλές και πιέσεις στη Λατινική Αμερική μπορεί να ωθήσουν χώρες ακόμα πιο κοντά στην Κίνα.

Επιπλέον, οι προσβολές για τον Καναδά ως 51η πολιτεία είναι πιθανό να ενισχύσουν την αντίθεση του καναδικού λαού προς τον νέο Αμερικανό πρόεδρο, δυσκολεύοντας τις μελλοντικές διαπραγματεύσεις της χώρας με αυτόν.

Η περιφρόνηση του Τραμπ για την πατριωτική ταυτότητα άλλων λαών μπορεί επίσης να υπονομεύσει τις μακροχρόνιες φιλίες των ΗΠΑ και να έχει τα αντίθετα αποτελέσματα από αυτά που επιδιώκει ο Αμερικανός πρόεδρος.