Πώς το Super Bowl εξελίχθηκε από ένας απλός τελικός σε παγκόσμιο φαινόμενο της ποπ κουλτούρας

Υπάρχει μια ειρωνική συμμετρία που ενώνει το τότε και το σήμερα ενός φαινομένου που έχει μεταλλαχθεί πέρα από κάθε πρόβλεψη και φαντασία των ιδρυτών του. Στο πρώτο Super Bowl, τον Ιανουάριο του 1967, το γήπεδο Coliseum του Λος Άντζελες δεν είχε καν γεμίσει, στις φωτογραφίες της εποχής φαίνονται πεντακάθαρα ένα σωρό άδειες θέσεις.

Στο αποψινό, 55ο Super Bowl, θα υπάρχουν επίσης άδειες θέσεις- για άλλους λόγους αυτή τη φορά, πανδημικούς. Το γήπεδο της Φλόριντα που θα φιλοξενήσει τη διοργάνωση θα δεχθεί ένα περιορισμένο αριθμό θεατών, σαν επιστέγασμα μιας παρανοϊκής χρονιάς που πραγματοποιήθηκε δίχως να ακυρωθούν παιχνίδια παρά τα μονίμως σμπαραλιασμένα (λόγω Covid) ρόστερ των ομάδων.

Όμως από τα άδεια καθίσματα του ‘67 στα άδεια καθίσματα του ‘21, μεσολαβεί κάτι παραπάνω από μισός αιώνας στη διάρκεια του οποίου αυτό που ξεκίνησε ως ένας απλός τελικός, σήμερα είναι ένα πολυ-event της ποπ κουλτούρας. Λίγο αθλητισμός, λίγο Αμερικάνικη μυθολογία ηρώων, ιδιοφυιών και brands, λίγο συναυλία, λίγο expo για τα προϊόντα που η μεγάλη βιομηχανική μηχανή θα σου πουλήσει τους ερχόμενους μήνες.

Όλα, σε ένα φανταχτερό πακέτο.

Πώς όμως ένα ημι-αποτυχημένο αθλητικό event εξελίχθηκε με αυτό τον τρόπο;

ΤΟ ΠΕΙΡΑΜΑ ΤΟΥ ΥΠΕΡ-ΤΕΛΙΚΟΥ

Στην αρχή τα πρωταθλήματα ήταν δύο, ή μάλλον ένα. Το NFL υπήρχε ήδη για δεκαετίες, από τα ‘20s, με τους δικούς του ήρωες και τις δικές του δυναστείες, όπως τους Chicago Bears και τους Green Bay Packers. Μια νέα λίγκα ήρθε ανταγωνιστικά στα ‘60s επιθυμώντας κομμάτι της πίτας. Χειρότεροι φυσικά παίχτες, χειρότερες ομάδες, αλλά μεγαλύτερος ενθουσιασμός και μεγαλύτερη διάθεση για ρίσκα, θέαμα και πειραματισμό. (Και χρήματα! Καθώς κάποιοι ιδιοκτήτες πλήρωναν όσο-όσο για να φέρουν αστέρια του NFL στο ακόμα άγουρο AFL.)

Ο ανταγωνισμός φούντωσε και ύστερα από πυρετώδεις διαπραγματεύσεις, οι δύο λίγκες συνενώθηκαν το 1970. Αλλά ήδη από το 1967, η απόφαση για διεξαγωγή ενός υπερ-τελικού είχε δείξει το δρόμο. Ο πρωταθλητής του παραδοσιακού NFL και ο πρωταθλητής του νεόκοπου AFL, θα έπαιζαν αντίπαλοι για να ανακηρυχθεί ο υπερπρωταθλητής της χρονιάς.

Και η ονομασία; Στην αρχή ήταν ανεπίσημη, αλλά σταδιακά επικράτησε. Σε μια από τις συναντήσεις διαπραγματεύσεων για την ένωση, το καλοκαίρι το 1966, ο Λαμάρ Χαντ, ιδιοκτήτης των Kansas City Chiefs, είπε στους υπόλοιπους μια ιστορία για την κόρη του, που έπαιζε με μια μπάλα από αυτές που αναπηδούν σαν τρελές, η οποία ονομαζόταν Super Ball. Είπε: «Και γιατί να μην πούμε τον τελικό μας, Super Bowl;»

Το θέμα είναι πως αυτό το ματς δεν σήμαινε και πολλά. Η μία λίγκα εθεωρείτο τόσο ανώτερη και ποιοτικότερη της άλλης, που η πρακτική αξία αυτού του έξτρα παιχνιδιού ήταν κάτι αντίστοιχο με το σημερινό Σούπερ Καπ. Ο «αληθινός» πρωταθλητής είναι όποιος έχει πάρει το Τσάμπιονς Λιγκ, τι σημασία έχει αυτό το έξτρα παιχνίδι;

Για το πρώτο Super Bowl, ένα διαφημιστικό 30” κόστιζε 42,000 δολάρια, ενώ στο Λος Άντζελες δεν μεταδόθηκε καν, επειδή το γήπεδο είχε άδειες θέσεις. 55 χρόνια μετά, ένα τέτοιο σποτάκι κοστίζει πάνω από 5,5 εκατομμύρια δολάρια και το παιχνίδι φτάνει σε όλο τον πλανήτη. Στην Αμερική, από τα τοπ-30 προγράμματα με τη μεγαλύτερη θεαματικότητα στην ιστορία της τηλεόρασης, τα 29 είναι τελικοί Super Bowl. (Στη θέση #9, μοναδικό άλλο πρόγραμμα είναι το φινάλε της σειράς «M*A*S*H», με σχεδόν 106 εκατομμύρια θεατές από τον Φεβρουάριο του ‘83.)

JETS, ΝΤΑΪΑΝΑ ΡΟΣ, ΚΑΙ ΤΟ «1984» ΤΗΣ APPLE

Στην εξέλιξη του event υπήρξαν πολλοί σταθμοί. Ένας ήταν το 1969, όταν οι New York Jets κέρδισαν το Super Bowl, παρότι τεράστιο αουτσάιντερ. Ήταν η πρώτη φορά που μια ομάδα του κατώτερου AFL κέρδιζε τον μεγάλο τελικό, προσδίδοντας μια αύρα εγκυρότητας στην διοργάνωση. Ξαφνικά, ήταν σαν το Super Bowl να είχε επιτέλους νόημα.

Έπειτα, το 1983 η μεγάλη Νταϊάνα Ρος ερμήνευσε τον ύμνο πριν την αρχή του παιχνιδιού, κάνοντας για πρώτη φορά τη σύνδεση της ποπ και των μεγάλων σταρ με ένα καθαρά αθλητικό γεγονός. To NFL αρχίζει να μπλέκει αθλητικό θέαμα, ποπ είδωλα, υπέρ πατρίδας πίστη, τη στιγμή που στο χορτάρι παρουσιάζεται μια τεράστια δυναστεία του αθλήματος. Το πακέτο αρχίζει να γίνεται πλήρες.

Μια τεράστια όμως στιγμή έρχεται την επόμενη χρονιά. Κατά τη διάρκεια της 3ης περιόδου του Super Bowl του ‘84, ένα εμβληματικό διαφημιστικό σποτ προβάλλεται και αλλάζει τα πάντα. Το «1984» του Ρίντλεϊ Σκοτ για λογαριασμό της Apple, που καθορίζει το brand της εταιρείας και ανεβάζει κατακόρυφα την αξία των σποτ που ακολουθούν τα επόμενα χρόνια. Από την επόμενη κιόλας χρονιά, εταιρείες και διαφημιστικά γραφεία ξεχύνονται σε αγώνα δρόμου για να δημιουργήσουν τα καλύτερα, τα πιο αξιομνημόνευτα σποτάκια 30”, για τα οποία η χρέωση πλέον φτάνει το ένα εκατομμύριο δολάρια.

Και τι προλαβαίνουν να αγοράσουν τόσα λεφτά σε τόσο λίγο τηλεοπτικό χρόνο; Κατά την εξέλιξη του φαινομένου παρατηρούμε ότι, ουσιαστικά, οι διαφημίσεις προσπαθούν να γίνουν κάτι σαν πρώιμα memes, ακόμα και δεκαετίες πριν το ιντερνετικό φαινόμενο- ή το ίδιο το ίντερνετ. Οι διαφημίσεις, με τη λογική σύμφωνα με την οποία δημιουργούνται για το Super Bowl, εξελισσόνται πλέον λιγότερο σε ανεπιθύμητη διακοπή, και ένα ιδιότυπο αγώνισμα από μόνες τους.

Η WHITNEY HOUSTON, O MICHAEL JACKSON ΚΑΙ ΕΝΑΣ ΠΟΛΕΜΟΣ

Κατά τη διάρκεια των ‘80s, λίγο οι διαφημίσεις, λίγο το όλο και καλύτερο θέαμα καθώς οι τελικοί σταμάτησαν να είναι βαρετοί περίπατοι κι έγιναν ανταγωνιστικές μάχες δυναστειών, λίγοι η πλειάδα των τεράστιων σταρ που γίνονταν όλοι και περισσότεροι, το Super Bowl έχτισε πάνω στη δημοφιλία του NFL στην Αμερική και έγινε κάτι σαν ντε φάκτο Αμερικάνικη οικογενειακή γιορτή. Όχι απλά παράδοση, αλλά αυτό: Γιορτή.

Οικογένειες και φίλοι φίλων μαζεύονται για τα Super Bowl πάρτυ, για τα φαγητά, για τις διαφημίσεις, για τα περιστασιακά αθλητικά highlights. Οι πάντες συντονίζονται. Τα παιδιά δεν καταλαβαίνουν το -έτσι κι αλλιώς περίπλοκο- άθλημα, αλλά είναι εκεί για τις αντιδράσεις των μπαμπαδων, και για τα σνακ, και για τον γενικευμένο χαμό. Οι γονείς βρίσκονται με φίλους, βλέπουν τον αγώνα, ετοιμάζουν φαγητά, σχολιάζουν τις διαφημίσεις. Είναι η βραδιά που, σταδιακά, οι πάντες στην Αμερική συντονίζονται στον δέκτη. Μεγαλώνουν με τελικούς Super Bowl ως οικογενειακές αναμνήσεις, πριν αρχίσουν να ετοιμάζουν τις δικές τους.

Αυτό το all-American συναίσθημα, η λίγκα άρχισε να το χρησιμοποιεί με όλο και ευρύτερους τρόπους. Στις αρχές των ‘90s, το NFL άρχισε να γίνεται εργαλείο για τη διαχείριση του λαϊκού συναισθήματος. Καθώς ο πόλεμος του Κόλπου μαίνεται, τον Ιανουάριο του ‘91 το Super Bowl ξεκινά με την Γουίτνεϊ Χιούστον να τραγουδά τον εθνικό ύμνο σε μια εμβληματική σήμερα ενορχήστρωση, η οποία λίγο αργότερα κυκλοφορεί σε single για την οικονομική ενίσχυση των στρατιωτών και των οικογενειών τους. Το εξώφυλλο του single δείχνει την Χιούστον καθώς τραγουδάει στο Super Bowl ενώ κάτω από τη φωτό αναγράφεται «όπως ερμηνεύτηκε στο Super Bowl XXV».

(Τα Super Bowl διατηρούν την λατινική αρίθμηση, μια απόφαση που ακόμα κι αυτή, όσο μικρή λεπτομέρεια κι αν είναι, προσδίδει κάτι το επιπλέον μυθολογικό στην όλη παράδοση.)

Στο ημίχρονο εκείνου του Super Bowl εμφανίζονται οι New Kids on the Block σε ένα παραληρηματικό, ασύνδετο θέαμα κατά τη διάρκεια του οποίου ο Μίκι Μάους ευχαριστεί τα στρατεύματα των ΗΠΑ. Μέχρι εκείνο το σημείο, στα ημίχρονα εμφανίζονταν κατά κύριο λόγο τοπικές μπάντες, ορχήστρες, χορωδίες ώστε να διασκεδάζει το κοινό στο γήπεδο. Το 1992 όμως, ένα χρόνο μετά την Γουίτνεϊ, η σειρά «In Living Color» προβάλει σε αντίπαλο κανάλι ένα ειδικό επεισόδιο ακριβώς φτιαγμένο για τη διάρκεια του ημιχρόνου, κλέβοντας δεκάδες εκατομμύρια θεατές από το Super Bowl.

Αυτό οδήγησε σε μια ριζική απόφαση. Το 1993, το σόου του ημιχρόνου αναλαμβάνει ο Μάικλ Τζάκσον στο αποκορύφωμα της παγκόσμιας διασημότητάς του. Με ένα σαρωτικό λάιβ βοηθά το Super Bowl να γιγαντωθεί ακόμα περισσότερο σε θεαματικότητα και σε επίδραση, θεμελιώνοντας πλέον τη νέα κανονικότητα. Στο εξής, ακόμα και η ανάπαυλα του ημιχρόνου, αποτελεί πολύτιμο τηλεοπτικό χρόνο, και πολύτιμη ευκαιρία όχι απλά να μη φύγουν οι υπάρχοντες θεατές. Παρά να προσελκυστούν ακόμα περισσότεροι.

Στο πέρασμα των δεκαετιών έκτοτε, σταρς από τον Πολ Μακάρτνεϊ και τους U2 μέχρι τον Πρινς και τον Μπρους Σπρίνγκστιν, κι από την Lady Gaga και την Κέιτι Πέρι μέχρι την Μπιγιόνσε και την Μαντόνα, έχουν ανέβει στο προσωρινό stage του γηπέδου του Super Bowl για να τραγουδήσουν μπροστά σε περισσότερους από 100 εκατομμύρια θεατές.

ΕΝΑΣ ΘΕΣΜΟΣ ΤΗΣ ΠΟΠ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑΣ

Σήμερα πλέον, στα 100 εκατομμύρια θεατών στις ΗΠΑ προστίθενται με κάποιο ουσιώδη τρόπο και αμέτρητοι θεατές από τον υπόλοιπο κόσμο. Που μπορεί να μην είναι εκεί για το παιχνίδι- εξάλλου το ίδιο ισχύει και στην ίδια την Αμερική, όπου μικρό ποσοστό (ειδικά στις μικρότερες ηλικίες) νοιάζεται για το αποτέλεσμα του αγώνα.

Όμως πλέον μιλάμε για ένα φροντισμένο, αψεγάδιαστα πακεταρισμένο προϊόν, που έχει φτάσει να έχει κάτι για όλους. Στην Αμερική, την ιδέα της γιορτής, της οικογενειακής παράδοσης, ενός event συνδεδεμένου με το ίδιο το αμερικάνικο ιδεώδες. (Και που όχι τυχαία, βλέποντάς το υπό αυτό το πρίσμα, ηγήθηκε ενός ευρύτερου κύματος νεο-συντηρητισμού και προληπτικής live-delay μετάδοσης μετά το φιάσκο του Τζάστιν Τίμπερλεϊκ και το ατύχημα της Τζάνετ Τζάκσον στο Super Bowl του 2004.)

Αλλά από εκεί και μετά: Το μπαράζ διαφημίσεων, γεμάτες πλέον με γνώριμους σταρ που είτε επιχειρούν να γίνουν viral είτε να επιστρέψουν νοσταλγικά σε κάποια παλιότερη επιτυχία τους που ήδη αγαπά το κοινό. Τα τρέιλερ των νέων ταινιών. Η συναυλία του ημιχρόνου από κάποιο τεράστιο όνομα της παγκόσμιας ποπ σκηνής. Και ναι, ανάμεσα σε όλα αυτά, και το παιχνίδι, που μετά εκείνες τις πρώτες άγαρμπες δεκαετίες, έχει εξελιχθεί σε κάτι συνήθως αρκετά συναρπαστικό και σχεδόν πάντα θεαματικό. Ακόμα και οι αδιάφοροι θεατές που είναι εκεί για το φαγητό, για τα τρέιλερ, για τη μουσική και για την παρέα, θα ενθουσιαστούν έστω και τυχαία με κάποια θεαματική φάση.

Το πακέτο είναι, πολύ απλά, υπερβολικά καλά ζυγισμένο. Και σε μια pop culture πραγματικότητα διασπασμένη πλέον σε μικροκουλτούρες και λιγοστά πλέον μαζικά «εδώ και τώρα, καθώς συμβαίνει» φαινόμενα, το Super Bowl είναι ταυτόχρονα κάτι αστραφτερά μοντέρνο όσο και περίεργα παλιομοδίτικο. Ένα τελευταίο απομεινάρι από τον παλιό κόσμο, ένα πολύωρο event που απευθύνεται σε -και έχει κάτι για- όλους.

Ακολουθήστε το News247.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

Διαβάστε τις Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον κόσμο, με την αξιοπιστία και την εγκυρότητα του News247.gr