Προσφυγικό: Τα μέτρα της Γερμανίας στα σύνορά της και η κανονικοποίηση της ακροδεξιάς

Από τις 16/9/2024 η Γερμανία ανακοίνωσε νέα μέτρα για τον έλεγχο της παράτυπης μετανάστευσης σε μια προσπάθεια της γερμανικής κυβέρνησης να την περιορίσει. Για «στοχευμένους» και «έξυπνους» σταθερούς και κινητούς ελέγχους κάνει λόγο η υπουργός Εσωτερικών, Νάνσι Φέζερ.

Πιο συγκεκριμένα στα σύνορα της Γερμανίας προς την Δανία, την Ολλανδία, το Βέλγιο, το Λουξεμβούργο και την Γαλλία επεκτείνεται το καθεστώς ελέγχου που ήδη εφαρμόζεται στα σύνορα της χώρας αυτής με την Αυστρία, την Ελβετία, την Τσεχία και την Πολωνία.

Όποιος θέλει να εισέλθει οδικώς στην Γερμανία, θα πρέπει να είναι προετοιμασμένος να παρουσιάσει στην γερμανική αστυνομία τα σχετικά έγγραφα. Θα ελέγχονται επίσης φορτηγά και άλλα οχήματα μεταφορών – τόσο οι οδηγοί όσο και το φορτίο τους. Σύμφωνα με την υπουργό Εσωτερικών, οι έλεγχοι θα είναι δειγματοληπτικοί και επομένως δεν θα ελέγχονται όλες οι διελεύσεις.

Ερωτήματα και απαντήσεις

Είναι νόμιμα τα μέτρα που έλαβε η Γερμανία; Ο Κώδικας Συνόρων Σένγκεν, ο κοινοτικός κανονισμός, που επιτρέπει την ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων που διέρχονται εσωτερικά σύνορα των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, έχει κάποιες εξαιρέσεις: τα κράτη μέλη έχουν το δικαίωμα, σε εξαιρετικές περιπτώσεις, να επαναφέρουν προσωρινά τον έλεγχο των συνόρων στα εσωτερικά σύνορα σε περίπτωση σοβαρής απειλής για τη δημόσια τάξη ή την εσωτερική ασφάλεια. Την επαναφορά τέτοιων ελέγχων (στα εσωτερικά σύνορα της Ευρωπαϊκής Ένωσης) έχουν πραγματοποιήσει και άλλα κράτη μέλη της Ένωσης για τους ίδιους λόγους.

Ωστόσο η εφαρμογή του κώδικα συνόρων Σένγκεν και οι εξαιρέσεις του οφείλουν να συμμορφώνονται με το δικαίωμα στο άσυλο που έχουν όλοι παράτυποι αλλοδαποί τρίτων χωρών καθώς τις προϋποθέσεις που θέτει η σχετική κοινοτική οδηγία για τις επιστροφές των αλλοδαπών στις χώρες καταγωγής τους. Αυτά σημαίνουν ότι οι αρχές της Γερμανίας εξακολουθούν να έχουν υποχρέωση να εξετάζουν τα αιτήματα ασύλου που υποβάλλονται στα σύνορά τους ενώ οι επιστροφές (απελάσεις) υπόκεινται σε διαδικασίες συνεργασίας με τις χώρες καταγωγής των αιτούντων, στα δικαιώματα προσφυγής τους τόσο κατά της απέλασης όσο και κατά της κράτησής τους ενώ αναστέλλονται για όσο διάστημα εκκρεμούν τα αιτήματα διεθνούς προστασίας των αλλοδαπών.

Άρα, οι απελάσεις των αλλοδαπών στις χώρες καταγωγής τους εμποδίζονται από τα παραπάνω. Έτσι κι αλλιώς, οι απελάσεις (ή αλλιώς αναγκαστικές επιστροφές) κυμαίνονται στο 17% για το 2021 και στο 18% των αποφάσεων (αναγκαστικών) επιστροφών που εκδόθηκαν κατά τη διάρκεια των ετών αυτών. Κατά το πρώτο εξάμηνο του 2023, 217.100 πολίτες τρίτων χωρών διατάχθηκαν να εγκαταλείψουν ένα από τα κράτη μέλη της ΕΕ, ενώ συνολικά 38.900 άτομα επέστρεψαν σε τρίτη χώρα, κατόπιν εντολής αναχώρησης, δηλαδή ποσοστό 17,91%.

Ωστόσο στις οικειοθελείς επιστροφές, δηλαδή στις επιστροφές όπου τα άτομα έλαβαν υλικοτεχνική, οικονομική και/ή άλλη υλική βοήθεια για να το κάνουν εθελοντικά, τα ποσοστά επιστροφών είναι μεγαλύτερα και, σύμφωνα με τα στοιχεία, το 75% του συνόλου των επιστροφών αλλοδαπών τρίτων χωρών στις χώρες καταγωγής τους είναι οικειοθελείς.

Θα είναι αποτελεσματικά αυτά τα μέτρα για τη Γερμανία; Τα πρώτα στοιχεία δείχνουν ότι δε θα είναι. «Χαμηλές είναι, για την ώρα, και οι απορρίψεις στα σύνορα”, δήλωσε πρόσφατα ο πρόεδρος του συνδικάτου της αστυνομίας, Αντρέας Ρόσκοπφ και πρόσθεσε ότι μέχρι τώρα έχουν συλληφθεί συγκριτικά λίγα άτομα χωρίς καθεστώς διαμονής ή διακινητές. Ο Ρόσκοπφ επισήμανε ακόμη ότι τα σημεία ελέγχου “απλώς παρακάμπτονται” και ότι οι εταιρείες των λεωφορείων “αποφεύγουν να κυκλοφορούν”.Δεν έχει ωστόσο διαπιστωθεί ακόμη αποτρεπτική επίδραση των μέτρων.

Γιατί αποφάσισε να λάβει τώρα τέτοια μέτρα η Γερμανία; Σύμφωνα με αξιόπιστους ειδικούς βασικό ρόλο στις αποφάσεις της γερμανικής κυβέρνησης είχαν οι πρόσφατες δολοφονικές επιθέσεις στο Ζόλινγκεν από πρόσφυγα σε ντόπιους. Παράλληλα, τα υψηλά εκλογικά αποτελέσματα του γερμανικού ακροδεξιού, φιλοναζιστικού κόμματος, Εναλλακτική για τη Γερμανία (AFD) και της Λογικής και Δικαιοσύνης (BSW), της πρώην βουλευτή του αριστερού κόμματος Die Linke, Σάρα Βάγκενκνεχτ, εκ παραλλήλου με τα πολύ άσχημα, εκλογικά αποτελέσματα και των τριών κυβερνητικών κομμάτων (Σοσιαλδημοκράτες, Πράσινοι, Φιλελεύθεροι) στη Θουριγγία, στη Σαξονία και στο Βραδεμβούργο.

Θα επηρεάσουν αυτά τα μέτρα της Γερμανίας (και των άλλων κρατών μελών) με κάποιο τρόπο την Ελλάδα; Είναι ακόμα νωρίς να το πούμε. Αρκετοί παράτυποι μετανάστες δεν επιθυμούν την παραμονή τους στην Ελλάδα αλλά την μετάβασή τους, κυρίως, στη Γερμανία αλλά και στη Σουηδία ή άλλα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Πόσοι είναι αυτοί; Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία της γερμανικής κυβέρνησης, 16.500 άτομα υπέβαλαν αίτηση ασύλου στη Γερμανία πέρυσι, παρόλο που τους είχε ήδη χορηγηθεί άσυλο στην Ελλάδα. Από αυτούς, οι γερμανικές αρχές χορήγησαν εκ νέου άσυλο σε 12.000 άτομα. Ταυτόχρονα, η Γερμανία ζήτησε από τις ελληνικές αρχές να δεχθούν περισσότερους από 5.000 αλλοδαπούς τρίτων χωρών, στο πλαίσιο του κανονισμού «Δουβλίνο 3.

Ωστόσο, η Αθήνα συναίνεσε μόνο σε 65 από αυτές τις περιπτώσεις. Παλαιότερα οι αλλοδαποί που λάμβαναν καθεστώς διεθνούς προστασίας στην Ελλάδα και πήγαιναν στη Γερμανία ήταν περισσότεροι (34.000 μόνο το 2021)8. Άρα η Ελλάδα έχει ενδιαφέρον για τις μετακινήσεις αλλοδαπών απ’ αυτήν προς την Γερμανία και αλλού.

Γι’ αυτούς τους λόγους η γερμανική κυβέρνηση πιέζει συστηματικά την ελληνική να δέχεται πολύ περισσότερες επιστροφές στην Ελλάδα μέσω του «Δουβλίνου 3». Σημειώνεται ότι η διαδικασία του «Δουβλίνου 3» δε σχετίζεται με τις απελάσεις αλλοδαπών στις χώρες καταγωγής τους αλλά με τον καθορισμό του κράτους της Ευρωπαϊκής Ένωσης που θα εξετάζει τους αιτούντες διεθνή προστασία και θα τους φιλοξενεί, εφόσον λάβουν καθεστώς διεθνούς προστασίας.

Τα μέτρα της Γερμανίας ενδέχεται να οδηγήσουν σε αρνήσεις εισόδου αλλοδαπών που έχουν λάβει άδεια διαμονής στην Ελλάδα. Έτσι, οι αλλοδαποί αυτοί μπορεί να επιστρέφουν και να μένουν στην Ελλάδα. Όμως, μια τέτοια εξέλιξη είναι αμφίβολη έως απίθανη καθώς τέτοιες αρνήσεις εισόδου παραβιάζουν ευθέως την ελεύθερη κυκλοφορία εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης νομίμως διαμενόντων αλλοδαπών, δηλαδή τον κώδικα συνόρων του Σένγκεν. Ωστόσο, παράτυποι αλλοδαποί μπορεί να συλλαμβάνονται στα σύνορα της Γερμανίας αλλά έχουν δικαίωμα στο άσυλο και σε νομικά μέτρα κατά των απελάσεών τους, οπότε οι απελάσεις εμποδίζονται, τουλάχιστον, για κάποιο διάστημα.

Άρα, συμπερασματικά και με βάση τα ως άνω παρατιθέμενα στοιχεία, μπορούμε να πούμε τα ακόλουθα:

1) Η Γερμανία έλαβε κάποια μέτρα περιορισμού της μετανάστευσης σε ορισμένα από τα σύνορά της, κυρίως επικοινωνιακού χαρακτήρα λόγω της πολιτικής πίεσης που δέχεται στο εσωτερικό της από την Ακροδεξιά, τα οποία είναι μικρής, έως τώρα, και αμφίβολης, μακροπρόθεσμα, αποτελεσματικότητας στο εσωτερικό της λόγω των υποχρεώσεών της σε σχέση με το κοινοτικό δίκαιο για τις απελάσεις αλλοδαπών τρίτων χωρών και το δικαίωμα στο άσυλο.

2) Οι δευτερογενείς μετακινήσεις (δηλαδή οι μετακινήσεις αλλοδαπών, νόμιμα ή παράνομα, εντός Ευρωπαϊκής Ένωσης) ήταν σημαντικές μέχρι τώρα από την Ελλάδα προς τη Γερμανία (και άλλα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης) αλλά δεν είναι σαφές αν θα συνεχιστούν με τους ίδιους ρυθμούς και στο μέλλον λόγω των αυξανόμενων περιορισμών στα σύνορα της Γερμανίας και άλλων κρατών μελών της Ένωσης.

3) Μια πιο πολιτική διαπίστωση: Η υιοθέτηση μέρους της ατζέντας της Ακροδεξιάς (αύξηση απελάσεων, περιορισμοί στο δικαίωμα στο άσυλο, μείωση των δικαιωμάτων των αναγνωρισμένων προσφύγων κλπ) από ευρωπαϊκά κυβερνητικά κόμματα της σοσιαλδημοκρατίας και των συντηρητικών κομμάτων δεν έχει ανασχέσει την εκλογική και κοινωνική άνοδο της Ακροδεξιάς, αντιθέτως, την κανονικοποιεί (την Ακροδεξιά) στο πολιτικό σκηνικό και, γι’ αυτό, ήδη κυβερνά ή συγκυβερνά σε κάποια κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το φίδι έχει βγει από το αυγό του και μεγαλώνει με ευθύνη των συστημικών κομμάτων της σοσιαλδημοκρατίας και των συντηρητικών.

Ο Σπύρος Απέργης είναι δικηγόρος, ειδικός στο προσφυγικό δίκαιο.