Ρουλέτα για έξι στα Δυτικά Βαλκάνια: Το στοίχημα της διεύρυνσης προς ΝΑΤΟ-ΕΕ και τα πολλά εμπόδια

Του Γιώργου Σκαφιδά

Ήταν Ιούνιος του 2003, επί ελληνικής προεδρίας της ΕΕ, όταν οι ηγέτες της Ενωμένης Ευρώπης είχαν  διακηρύξει από τη Θεσσαλονίκη ότι «το μέλλον των Δυτικών Βαλκανίων βρίσκεται εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης».

Δεκαπέντε χρόνια μετά, επί βουλγαρικής προεδρίας πλέον, ο στόχος  επανέρχεται «δριμύτερος», έχοντας εν τω μεταξύ περάσει από χίλια κύματα χωρίς όμως να πιάσει λιμάνι.

Τα Βαλκάνια εξακολουθούν εν έτει 2018 να «μαστίζονται» από πληγές, ελλείμματα, αντιπαραθέσεις και αμφισβητούμενα σύνορα, με τις εκκρεμότητες να μην περιορίζονται στο θέμα του ονοματολογικού Ελλάδας – Σκοπίων.

Η πρόσφατη δολοφονία του Σέρβου πολιτικού Ολιβερ Ιβάνοβιτς στο Κόσοβο έρχεται να μας υπενθυμίσει το εύθραυστο αλλά και εύφλεκτο της κατάστασης.

Η Βουλγαρία ανέλαβε την εκ περιτροπής προεδρία της ΕΕ για τους επόμενους έξι μήνες, θέτοντας ως βασική της προτεραιότητα την προώθηση της ευρωπαϊκής προοπτικής των Δυτικών Βαλκανίων.

Σε ανάλογο πλαίσιο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναμένεται να παρουσιάσει στις 6 Φεβρουαρίου μια νέα στρατηγική διεύρυνσης προς τα Δυτικά Βαλκάνια, με στόχο να ανοίξει ο δρόμος, από το 2025 και μετά, για να ενταχθούν στην ΕΕ η Σερβία, το Μαυροβούνιο, η Αλβανία, η ΠΓΔΜ, η Βοσνία-Ερζεγοβίνη και το Κόσοβο.

Από τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων, η μόνη που έχει εισέλθει μέχρι στιγμής στην ΕΕ, από το 2013, είναι η Κροατία. Το ΝΑΤΟ, από την άλλη, έχει ήδη «στρατολογήσει» στις τάξεις του την Αλβανία, την Κροατία και το Μαυροβούνιο, ενώ παράλληλα διατηρεί σημαντική παρουσία και στο Κόσοβο (KFOR) και εγκαταστάσεις στο Σαράγιεβο.

Η ευρωατλαντική προοπτική των Βαλκανίων έχει περάσει διά πυρός και σιδήρου. Για κάποια χρόνια βρέθηκε στην κορυφή της ατζέντας, έπειτα υποχώρησε, και τώρα επιστρέφει δυναμικά στο πλαίσιο ευρύτερων γεωπολιτικών ανταγωνισμών.

Είναι πολλές, άλλωστε, οι ξένες δυνάμεις που πλέον διευρύνουν την επιρροή τους στα Βαλκάνια, προκαλώντας ανησυχία σε Ουάσιγκτον και Βρυξέλλες.

Οι Ρώσοι διατηρούν σημαντικά ερείσματα σε Σερβία, Μαυροβούνιο και ΠΓΔΜ (κυρίως στον σλαβομακεδονικό παράγοντα). Οι Κινέζοι έχουν «βάσεις» κυρίως στη Σερβία (με το ενδιαφέρον του Πεκίνου να επικεντρώνεται στη δημιουργία της υπερσύγχρονης σιδηροδρομικής γραμμής Βελιγραδίου-Βουδαπέστης) και στα Σκόπια. Οι Τούρκοι διεκδικούν μεγαλύτερη επιρροή σε Αλβανία, Κόσοβο, Βοσνία και ΠΓΔΜ, εκμεταλλευόμενοι το οθωμανικό παρελθόν και τις τουρκικές μειονότητες (σε Βοσνία, Κοσσυφοπέδιο και ΠΓΔΜ) ή βαφτίζοντας «τουρκικές» ομάδες εξισλαμισμένων Σλάβων.  Δυνάμεις όπως η Σαουδική Αραβία και το Κατάρ έρχονται επίσης να αναζητήσουν ερείσματα επιρροής στους μουσουλμανικούς πληθυσμούς των Βαλκανίων, κυρίως σε Βοσνία και Κόσοβο.

Μέσα σε αυτό το πρόδηλα ανταγωνιστικό πλαίσιο, ΝΑΤΟϊκοί και Ευρωπαίοι (το Βερολίνο, αλλά και η Βιέννη που αναλαμβάνει την κυλιόμενη προεδρία της ΕΕ το δεύτερο εξάμηνο του 2018) επιδιώκουν να διασφαλίσουν κεκτημένα επιρροής «καλοπιάνοντας» τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων.

Στο ΝΑΤΟ θεωρούν ότι, μετά την ένταξη του Μαυροβουνίου το 2017, οι επόμενες χώρες που θα μπορούσαν να πάρουν σειρά είναι η Βοσνία και η ΠΓΔΜ.

Στην ΕΕ από την άλλη, εκτιμούν ότι Σερβία και Μαυροβούνιο θα μπορούσαν, κατά προτεραιότητα, να προσχωρήσουν στην ευρωπαϊκή οικογένεια έως τα τέλη του 2025.

Η προοπτική ένταξης των Δυτικών Βαλκανίων στην ΕΕ αποτελεί στρατηγική επιλογή και της Ελλάδας, με την προϋπόθεση φυσικά να έχουν πληρωθεί προηγουμένως όλα τα ενταξιακά κριτήρια στη βάση σχέσεων καλής γειτονίας.

Η καλή γειτονία, ωστόσο, δεν είναι δεδομένη.

Οι Σέρβοι συνεχίζουν εν έτει 2018 να «συγκρούονται» με τους Αλβανούς σε Κόσοβο, Αλβανία αλλά και εντός της ίδιας της Σερβίας (στην κοιλάδα του Πρέσεβο). Διατηρούν, επίσης, διαφορές με τους Βόσνιους και τους Κροάτες στη Βοσνία, καθώς και με μερίδα των Μαυροβουνίων.

Στα τέλη του 2016, οι Αρχές του Μαυροβουνίου είχαν μάλιστα στοχοποιήσει σερβικούς και ρωσικούς κύκλους με την κατηγορία ότι σχεδίαζαν πραξικόπημα για να αποτρέψουν την ένταξη της χώρας στο ΝΑΤΟ (ένταξη που τελικώς έγινε πράξη για το Μαυροβούνιο τον Ιούνιο του 2017).

Η δολοφονία του Σέρβου πολιτικού Ολιβερ Ιβάνοβιτς την περασμένη Τρίτη στη διχοτομημένη μεταξύ Αλβανών και Σέρβων πόλη Μιτρόβιτσα στο Bόρειο Κόσοβο έρχεται να αναζωπυρώσει επικίνδυνα την ένταση. Οι συνομιλίες επαναπροσέγγισης που είχαν μόλις  ξεκινήσει μεταξύ Βελιγραδίου και Πρίστινας στις Βρυξέλλες, διακόπηκαν πρόωρα μέσα σε κλίμα έντασης, με τους μεν Σέρβους να αφήνουν να εννοηθεί ότι ίσως βρίσκονται Αλβανοί εθνικιστές πίσω από τη δολοφονία του 64χρονου Ιβάνοβιτς, και τους δε Κοσοβάρους να αντιτείνουν ότι ίσως πρόκειται για σερβική προβοκάτσια.

Οι Αλβανοί εθνικιστές πάντως, από την πλευρά τους, εμφανίζονται προκλητικοί σε τέτοιο σημείο, ώστε να προκαλούν την ενόχληση ακόμη και εκείνων των δυτικών δυνάμεων που είχαν ταχθεί υπέρ της ανεξαρτησίας του Κοσόβου το 2008.

Τόσο ο Κοσοβάρος πρόεδρος Χασίμ Θάτσι όσο και ο Κοσοβάρος πρωθυπουργός Ραμούς Χαραντινάι (που προ ημερών έλαβε και αλβανικό διαβατήριο από τον Εντι Ράμα στα Τίρανα) τυγχάνουν… πρώην διοικητές του UCK, της αλβανικής παραστρατιωτικής οργάνωσης που πολεμούσε για τη Μεγάλη Αλβανία και την απόσχιση του Κοσόβου από τη Σερβία.

Το «ένοχο» παρελθόν τους εξηγεί και τις πυρετώδεις προσπάθειες που αυτοί καταβάλλουν εν έτει 2018 για να παρεμποδίσουν τη λειτουργία του διεθνούς δικαστηρίου που συστάθηκε (με εντολή του δυτικού παράγοντα)  για να διερευνήσει πιθανά εγκλήματα του UCK της περιόδου 1998-99.

Ο πρόεδρος της Βουλής του Κοσόβου, Κάντρι Βέσελι, από την άλλη, τυγχάνει… πρώην αρχηγός των μυστικών υπηρεσιών του Κοσσυφοπεδίου. Hταν ο Βέσελι, μάλιστα, που απείλησε την περασμένη εβδομάδα, με αφορμή την επέτειο της καλούμενης σφαγής του Ράτσακ, να εισβάλει στα εδάφη της Σερβίας, φτάνοντας μέχρι τη σερβική πόλη Νις και ακόμη παραπέρα.

«Συμπτωματικά», η εν λόγω πόλη της Nότιας Σερβίας φιλοξενεί μια ρωσική βάση «ανθρωπιστικών επιχειρήσεων», την οποία ωστόσο ο δυτικός παράγοντας αποκηρύσσει ως «στρατιωτική βάση κατασκόπων» της Μόσχας.

Οι βαλκανικές πληγές δεν περιορίζονται, όμως, μόνο μεταξύ Σέρβων και Κοσοβάρων. Επεκτείνονται προς το Μαυροβούνιο, προς την ΠΓΔΜ (όπου οι Αλβανοί συγκρούονταιμε το σλαβομακεδονικό στοιχείο), προς την «τριχοτομημένη» Βοσνία, αλλά και εντός της ίδιας της Αλβανίας.

Το Κόσοβο δεν έχει, ακόμη, επικυρώσει την οριοθέτηση των συνόρων του με το Μαυροβούνιο όπως του ζητούν οι Βρυξέλλες, καθώς πολλοί στην Πρίστινα διαφωνούν υποστηρίζοντας ότι «χαρίζουν εδάφη στους Μαυροβούνιους».

Oσο για τον αλβανικό εθνικισμό, αυτός συνεχίζει να δείχνει τα δόντια του όχι μόνο στη γειτονιά του Κοσόβου, αλλά και σε βάρος της εθνικής ελληνικής μειονότητας εντός της Αλβανίας, ειδικά σε περιοχές όπως η Χειμάρρα (ενδεικτικές και οι πρόσφατες αντιδράσεις Αλβανών εθνικιστών ενάντια στις αποφάσεις για τους πεσόντες Eλληνες του Β’ Παγκοσμίου και τη χορήγηση της αλβανικής ιθαγένειας στον Αναστάσιο).

Για τα μεταξύ τους σύνορα, αξίζει πάντως να σημειωθεί ότι συνεχίζουν να διαφωνούν και χώρες όπως η Κροατία με τη Σλοβενία, παρά το γεγονός ότι αποτελούν και οι δύο κράτη-μέλη στην ΕΕ.

Κατά τα λοιπά, οι μεγαλύτερες πληγές των Βαλκανίων έχουν να κάνουν με την ανεξέλεγκτη διαφθορά (όπου ξεχωρίζουν ως «πρωταθλήτριες» η ΠΓΔΜ, η Αλβανία και η Βοσνία, σύμφωνα με την κατάταξη της Διεθνούς Διαφάνειας), με την απουσία ανεξάρτητων θεσμών, την εγκληματικότητα που έχει χτυπήσει κόκκινο, τα ελλείμματα δημοκρατίας και τα κενά στο κράτος δικαίου. Στην έκθεσή της για το 2018, η οργάνωση Human Rights Watch «βλέπει» σοβαρά προβλήματα ως προς την προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στα Βαλκάνια, εστιάζοντας κυρίως σε φαινόμενα όπως: οι επιθέσεις κατά δημοσιογράφων, οι διακρίσεις σε βάρος μειονοτήτων και τα πολιτικά υποκινούμενα εμπόδια ενάντια στις έρευνες για τα εγκλήματα πολέμου του παρελθόντος.

Μέσα σε όλα αυτά θα πρέπει να προστεθούν και οι τζιχαντιστές που επιστρέφουν από τα μέτωπα της Συρίας και του Ιράκ.

Το θέμα δημοσιεύτηκε στο Έθνος της Κυριακής

(AP Photo/Boris Grdanoski)