Στα όρια συνταγματικής κρίσης το Ισραήλ

Επί 18 μήνες, το Ισραήλ έχει βυθιστεί σε μάχες με εξωτερικούς εχθρούς. Παράλληλα όμως, στην επιφάνεια ήρθαν και οι διαμάχες στο εσωτερικό της χώρας, όταν η κυβέρνηση του Μπενιαμίν Νετανιάχου υιοθέτησε εκ νέου μια επιθετική στάση κατά των κρατικών θεσμών, ωθώντας το Ισραήλ στα όρια μιας συνταγματικής κρίσης, όπως σημειώνουν σε ανάλυσή του οι Financial Times.

Ο Νετανιάχου και οι σύμμαχοί του προσπάθησαν να απομακρύνουν τον πιο υψηλόβαθμο νομικό αξιωματούχο της χώρας, πέρασαν έναν νόμο που επιτρέπει στους πολιτικούς να ελέγχουν τις διορισμούς στο Ανώτατο Δικαστήριο και προχώρησαν στην αντικατάσταση του επικεφαλής της ισραηλινής υπηρεσίας πληροφοριών (Shin Bet) – παρά την απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου που “πάγωνε” την απόλυσή του.

Οι κινήσεις αυτές προκάλεσαν απειλές για απεργίες από συνδικάτα και επιχειρηματικές ομάδες, ενώ ξεσήκωσαν κύμα αντικυβερνητικών διαδηλώσεων από Ισραηλινούς που ήταν ήδη εξοργισμένοι από το γεγονός ότι ο Νετανιάχου έληξε την εκεχειρία με τη Χαμάς χωρίς να φέρει πίσω τους 59 ομήρους που εξακολουθούν να κρατούνται στη Γάζα.

Επιπλέον το γεγονός ότι η κυβέρνηση αγνόησε το Ανώτατο Δικαστήριο, ψηφίζοντας την καθαίρεση του επικεφαλής της Shin Bet, Ρόνεν Μπαρ, βάζει τη χώρα σε αχαρτογράφητα νερά και θέτει σοβαρά ερωτήματα για το μέλλον των δημοκρατικών θεσμών της. «Αισθάνεται κανείς ότι το σύστημα κρέμεται από μια κλωστή», δήλωσε στους FT  ο Νόα Σατάθ, επικεφαλής της Ένωσης για τα Πολιτικά Δικαιώματα στο Ισραήλ, η οποία έχει καταθέσει προσφυγή κατά του νομοσχεδίου για τους διορισμούς δικαστών.

Η σύγκρουση μεταξύ της ακροδεξιάς κυβέρνησης και του νομικού συστήματος της χώρας ξεκίνησε επί της ουσίας το 2022, όταν ο Νετανιάχου επέστρεψε στην εξουσία κι εκκίνησε μια αμφιλεγόμενη προσπάθεια αποδυνάμωσης της Δικαιοσύνης, κάτι που προκάλεσε τις μεγαλύτερες διαδηλώσεις στην ιστορία του Ισραήλ.

Η εσωτερική αυτή διαμάχη “πάγωσε” με την αιφνιδιαστική επίθεση της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου 2023, αλλά αναζωπυρώθηκε εκ νέου τον περασμένο μήνα, αφότου η ισραηλινή κυβέρνηση προέβη σε μια σειρά από σκιώδεις ενέργειες:

• Πρώτα από όλα, το υπουργικό συμβούλιο ψήφισε την απόλυση του Μπαρ
• Στη συνέχεια, η κυβέρνηση ψήφισε ομόφωνα πρόταση δυσπιστίας κατά της γενικής εισαγγελέα του κράτους Γκάλι Μπαχαράβ-Μιαρά, μια κίνηση που χαρακτηρίζεται πρωτοφανής και έχει στόχο την επίσπευση της αποπομπής της.
• Τέλος, το κοινοβούλιο ψήφισε τροποποιήσεις που θα επέτρεπαν στους πολιτικούς να αποφασίζουν μόνοι τους – χωρίς τους δικαστές – τους διορισμούς στο Ανώτατο Δικαστηρίο.

Ο Νετανιάχου υπερασπίστηκε τις κινήσεις αυτές σε μια προκλητική εμφάνισή του στη Βουλή την περασμένη εβδομάδα, χρησιμοποιώντας παρόμοια γλώσσα με αυτή του σύμμαχου του στις ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ. Δήλωσε ότι δεν είχε άλλη επιλογή παρά να περιορίσει ένα «βαθύ κράτος» γραφειοκρατών και δικαστών που προσπαθούν να εμποδίσουν τα σχέδιά του. «Η δημοκρατία δεν κινδυνεύει: Το καθεστώς των γραφειοκρατών κινδυνεύει. Το βαθύ κράτος κινδυνεύει», είπε χαρακτηριστικά.

Οι επικριτές του ωστόσο βλέπουν τις κινήσεις αυτές ως μέρος μιας σταυροφορίας κατά του ήδη αδύναμου συστήματος ελέγχων και ισορροπιών του Ισραήλ. Κατά τη διάρκεια του τελευταίου έτους, η κυβέρνηση έχει αγνοήσει όλο και περισσότερο τις αποφάσεις της γενικής εισαγγελέως, οι οποίες κατά το παρελθόν θεωρούνταν ως νομικά δεσμευτικές. Επίσης, οι υπουργοί αρνήθηκαν να αναγνωρίσουν την εξουσία του νέου προέδρου του Ανώτατου Δικαστηρίου, αφού πέρασαν ένα χρόνο προσπαθώντας να μπλοκάρουν τον διορισμό του.

«Υπάρχει μια συνεχιζόμενη απονομιμοποίηση των θεματοφυλάκων, είτε πρόκειται για δικαστές είτε για τη γενική εισαγγελέα. Θέλουν να τους απομακρύνουν», είπε στους FT η Σούζι Ναβότ, καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου και αντιπρόεδρος έρευνας στο Ινστιτούτο Δημοκρατίας του Ισραήλ. «Αυτό είναι το σχέδιο: Να αποκτήσουν όσο το δυνατόν περισσότερη εξουσία.»

Οι πολιτικοί της αντιπολίτευσης λένε ότι οι κινήσεις για την απόλυση του Μπαρ και της Μπαχαράβ-Μιάρα οφείλονται στις έρευνες που είχαν κινήσει: Η Shin Bet του Μπαρ ερευνά καταγγελίες κατά βοηθών στο γραφείο του πρωθυπουργού, οι οποίοι φέρονται να είχαν οικονομικές συναλλαγές με το Κατάρ, ενώ η Μπαχαράβ-Μιάρα επιβλέπει τη μακροχρόνια δίκη του Νετανιάχου για διαφθορά.

Για τον Μπαρ

Το Ανώτατο Δικαστήριο εξέδωσε προσωρινή διαταγή αναστολής της απόλυσης του Μπαρ και θα εξετάσει τις προσφυγές στις 8 Απριλίου. Ωστόσο, η κυβέρνηση επιμένει ότι η απόλυση του Μπαρ θα τεθεί σε ισχύ το αργότερο μέχρι τις 10 Απριλίου. Χθες, Δευτέρα (31/03), ο Νετανιάχου όρισε τον Έλι Σαρβίτ, πρώην διοικητή του Πολεμικού Ναυτικού, ως νέο επικεφαλής της Shin Bet, αλλά σήμερα απέσυρε τον διορισμό λόγω κριτικής που δέχθηκε από την ακροδεξιά πτέρυγα για την επιλογή – γεγονός που ενίσχυσε την πεποίθηση πολλών ότι η διαδικασία διορισμών πολιτικοποιείται.

Αν το δικαστήριο μπλοκάρει την απόλυση του Μπαρ και η κυβέρνηση τον αντικαταστήσει ούτως ή άλλως, το Ισραήλ θα βρεθεί σε «πλήρη συνταγματική κρίση», δηλώνει στους FT ο Γιούβαλ Σάνι, καθηγητής Νομικής στο Εβραϊκό Πανεπιστήμιο της Ιερουσαλήμ.

«Αν φτάσουμε σε εκείνο το σημείο, δεν θα είναι σαφές ποια είναι η γραμμή εξουσίας», είπε. «Είναι ο διορισμένος από την κυβέρνηση επικεφαλής που εκδίδει εντολές στην Shin Bet, ή είναι ο επικεφαλής που υποστηρίζεται από το δικαστήριο;»

Η λαϊκή οργή για τις κινήσεις αυτές της κυβέρνησης, έχει οδηγήσει στην αναζωπύρωση των μαζικών αντικυβερνητικών διαδηλώσεων. Τις τελευταίες εβδομάδες, δεκάδες χιλιάδες Ισραηλινοί έχουν βγει στους δρόμους, και εργατικές οργανώσεις – από τη συνδικαλιστική Histadrut μέχρι το Ισραηλινό Επιχειρηματικό Φόρουμ – έχουν προειδοποιήσει ότι θα απεργήσουν, αν η κυβέρνηση αγνοήσει μια απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου.

«Δεν νομίζω ότι θα γίνει απεργία, γιατί εξακολουθώ να πιστεύω ότι ο Νετανιάχου δεν θα ωθήσει τα πράγματα στο σημείο που να απειλείται πραγματικά η Δημοκρατία», λέει στους FT ένας εκτελεστικός διευθυντής μεγάλης ισραηλινής εταιρείας. «Αλλά αν το κάνει, τότε θα γίνει μαζική απεργία και όλοι θα συμμετέχουν.»

Δεδομένων τόσο των κινδύνων ασφαλείας μιας παρατεταμένης ρήξης μεταξύ του πρωθυπουργού και του επικεφαλής της Shin Bet, όσο και του γεγονότος ότι ο Μπαρ είχε ήδη δηλώσει ότι θα αποχωρήσει πριν από τη λήξη της θητείας του το 2026, ο Σάνι αναφέρει ότι είναι πιθανόν να βρεθεί μια «συμβιβαστική λύση» που θα σώσει τα προσχήματα.

Άλλοι αναλυτές ωστόσο δήλωσαν ότι ακόμα και αν η κυβέρνηση και το Ανώτατο Δικαστήριο αποφύγουν τη σύγκρουση για την απόλυση του Μπαρ, υπάρχουν αρκετά άλλα ζητήματα που μπορεί να πυροδοτήσουν μια πλήρη συνταγματική κρίση –  από τον προκλητικό διορισμό του υπερεθνικιστή Ιταμάρ Μπεν-Γκβιρ ως υπουργό Εθνικής Ασφαλείας, μέχρι την προσπάθεια απομάκρυνσης της Μπαχαράβ-Μιάρα.

«Αντιμετωπίζουμε μια κατάσταση συνταγματικού χάους… Και υπάρχουν τέσσερις ή πέντε υποθέσεις που εκκρεμούν στο Ανώτατο Δικαστήριο, οι οποίες είναι πολύ σημαντικές για την κυβέρνηση», υπογραμμίζει η Ναβότ, μιλώντας στους FT. «Όλες τους είναι μικρές “βόμβες”...»