Tα πλήγματα Ισραήλ και Ιράν αλλάζουν τoυς συσχετισμούς στη Μέση Ανατολή

Σε μια ιδιαίτερα επικίνδυνη εποχή έχει εισέλθει πλέον η Μέση Ανατολή, μετά τις συγκρούσεις μεταξύ του Ισραήλ και του Ιράν και τα απροκάλυπτα στρατιωτικά χτυπήματα στα εδάφη τους.

Το ήδη εμπρηστικό κλίμα ήρθαν να πυροδοτήσουν οι πληροφορίες ότι εκτοξεύτηκαν ισραηλινοί πύραυλοι στην πόλη Ισφαχάν, σε βάση στο Ιράν, μια κίνηση για την οποία το Ισραήλ φαίνεται να είχε προειδοποιήσει την Ουάσιγκτον, όμως δεν είχε εγκρίνει την επιχείρηση ούτε διαδραμάτισε κάποιο ρόλο στην εκτέλεσή της.

Το ερώτημα που προκύπτει πλέον είναι αν οι εντολές κάθε πλευράς να επιδείξει αποτροπή και να σώσει τα προσχήματα έχουν ικανοποιηθεί – ή αν οι εχθροί προορίζονται να εισέλθουν σε έναν νέο κύκλο κλιμάκωσης που θα μπορούσε να κάνει την κρίση πιο επικίνδυνη, ακόμη και σε παγκόσμιο επίπεδο.

Τη δεδομένη στιγμή, σύμφωνα με ανάλυση του CNN, η “μπάλα” βρίσκεται στο γήπεδο του Ιράν, μετά την τελευταία ισραηλινή επίθεση.

Οι αρχικές αναφορές δείχνουν ότι η δράση ήταν περιορισμένη και, σύμφωνα με Αμερικανούς αξιωματούχους, δεν στόχευσε ιρανικές πυρηνικές εγκαταστάσεις στην περιοχή. Αντίθετα, μπορεί να είχε ως στόχο να επιδείξει την ισραηλινή ικανότητα να διεισδύσει βαθιά στο Ιράν μετά την πρωτοφανή επίθεση του Ιράν με πυραύλους και μη επανδρωμένα αεροσκάφη στο Ισραήλ το περασμένο Σαββατοκύριακο, η οποία σε μεγάλο βαθμό ματαιώθηκε.

Παρόλα αυτά, το γεγονός ότι το Ισραήλ επέλεξε έναν στόχο στο εσωτερικό του Ιράν αντί να περιορίσει την απάντησή του σε ιρανικούς αντιπροσώπους στη Συρία ή το Ιράκ, για παράδειγμα, ανεβάζει σημαντικά τον πήχη της αντιπαράθεσης και αυξάνει την πιθανότητα η κατάσταση να ξεφύγει γρήγορα από τον έλεγχο.

Η ισραηλινή δράση το περασμένο Σαββατοκύριακο που αποκρούστηκε σε μεγάλο βαθμό από τα αμυντικά συστήματα του Ισραήλ, των ΗΠΑ και των συμμάχων ακολούθησε ένα ισραηλινό χτύπημα σε προξενικά κτίρια του Ιράν στη Δαμασκό της Συρίας, από το οποίο σκοτώθηκαν δύο ανώτεροι αξιωματικοί του Σώματος Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης.

Με την τελευταία τροπή της κρίσης, τα χτυπήματα του Ισραήλ φάνηκε ότι προσπαθούσαν να περάσουν κάποια όρια, αποδεικνύοντας ότι μπορούν να παρακάμπτουν τις ιρανικές άμυνες κατά βούληση -και μάλιστα κοντά στις ιρανικές πυρηνικές εγκαταστάσεις- ενώ δεν δημιουργούσαν μια κατάσταση που θα υποχρέωνε το Ιράν να απαντήσει με μια άλλη κλιμάκωση που θα μπορούσε να ωθήσει τους αντιπάλους προς έναν ολοκληρωτικό πόλεμο.

Ο κίνδυνος στην προσπάθεια να πλοηγηθεί σε αυτό το στενό μονοπάτι είναι ότι η περιοχή είναι τόσο νευρική έξι μήνες μετά τον πόλεμο του Ισραήλ κατά της Χαμάς στη Γάζα και οι πολιτικές εντάσεις είναι τόσο έντονες στο εσωτερικό των δύο χωρών που είναι δύσκολο για κάθε πλευρά να εκτιμήσει με ακρίβεια πώς ακριβώς θα μπορούσε να αντιδράσει η άλλη.

Λίγες ώρες πριν από τα ισραηλινά χτυπήματα, για παράδειγμα, το Ιράν είχε προειδοποιήσει ότι οποιαδήποτε ισραηλινή επίθεση θα αντιμετωπιστεί με σθεναρή απάντηση. Ο Ιρανός ΥΠΕΞ Hossein Amir-Abdollahian δήλωσε στο CNN ότι η δράση αυτή θα ήταν “άμεση και σε μέγιστο επίπεδο”.

Παρόλα αυτά, οι πρώτες ενδείξεις ήταν ότι το Ιράν είναι έτοιμο να τερματίσει αυτή τη συγκεκριμένη φάση κλιμάκωσης χωρίς να ανέβει άλλο ένα σκαλοπάτι στη σκάλα της αντιπαράθεσης και ότι το Ισραήλ -αν και απέρριψε τις διεθνείς εκκλήσεις για αυτοσυγκράτηση- μπορεί να έχει λάβει υπόψη του τις ανησυχίες των ΗΠΑ και της Δύσης σχετικά με το ενδεχόμενο πυροδότησης ενός μεγάλου περιφερειακού πολέμου.

Τα επίσημα ιρανικά μέσα ενημέρωσης και οι κυβερνητικοί αξιωματούχοι υποβάθμιζαν την τελευταία επίθεση του Ισραήλ. Και μια περιφερειακή πηγή πληροφοριών με γνώση της πιθανής αντίδρασης του Ιράν στο εν λόγω χτύπημα δήλωσε ότι τα απευθείας χτυπήματα κράτους προς κράτος μεταξύ των δύο εχθρών είχαν “τελειώσει”. Η πηγή, η οποία δεν ήταν εξουσιοδοτημένη να μιλήσει δημοσίως, δήλωσε στο CNN ότι, εξ όσων γνωρίζει, το Ιράν δεν αναμένεται να απαντήσει στα πλήγματα – χωρίς ωστόσο να το δικαιολογεί.

Εάν τα γεγονότα που θα ακολουθήσουν επιβεβαιώσουν αυτό το γεγονός, το Ισραήλ μπορεί να καταφέρει να εκπληρώσει ένα στρατηγικό αξίωμα που έθεσε ο πρόεδρος Τζον Κένεντι το 1963, καθώς αναλογιζόταν την κρίση των πυραύλων της Κούβας το προηγούμενο έτος, όταν είπε ότι ο πολιτικός ανδρισμός πρέπει να στοχεύει στην “αποτροπή εκείνων των αντιπαραθέσεων που φέρνουν έναν αντίπαλο στην επιλογή είτε μιας ταπεινωτικής υποχώρησης είτε ενός πυρηνικού πολέμου”.

Ο κίνδυνος δεν ήταν ένας πυρηνικός πόλεμος σε αυτή την περίπτωση, αλλά η ανάβαση σε μια μεγάλη συμβατική σύγκρουση που θα μπορούσε να είχε καταναλώσει ολόκληρη την περιοχή και να είχε σκοτώσει πολλούς Ιρανούς, Ισραηλινούς και ανθρώπους σε γειτονικές χώρες. Όπως φαίνεται, ούτε το Ιράν ούτε το Ισραήλ έχουν αναγκαστεί σε ταπεινωτική υποχώρηση – και αυτό μπορεί να είναι το κλειδί για τον περιορισμό της κατάστασης.

Ο Νετανιάχου αψηφά ξανά τον Μπάιντεν

Η επίθεση του Ισραήλ στο Ιράν αποτελεί επίσης μια διάψευση από τον Μπενιαμίν Νετανιάχου της συμβουλής του προέδρου Τζο Μπάιντεν να αντιμετωπίσει την επιτυχή αναχαίτιση σχεδόν όλων των μη επανδρωμένων αεροσκαφών και πυραύλων που κατευθύνονται στο Ισραήλ ως νίκη. Ο πρόεδρος είχε υποστηρίξει ότι η μαζική αμυντική επιχείρηση απέδειξε ότι το Ιράν δεν μπορούσε να αποτελέσει απειλή για την ασφάλεια του Ισραήλ και ότι δεν απαιτούνταν περαιτέρω αντίποινα.

Αν και φαίνεται ότι υπήρξε μια προσπάθεια από το Ισραήλ να λάβει υπόψη του τις ανησυχίες των ΗΠΑ και της Δύσης για έναν ευρύτερο πόλεμο, ο Νετανιάχου έχει επανειλημμένα αγνοήσει τις παρακλήσεις του Μπάιντεν – συμπεριλαμβανομένων των παραπόνων των ΗΠΑ τους εδώ και μήνες για την ισραηλινή διεξαγωγή του πολέμου στη Γάζα και το τίμημα που επέφερε στους Παλαιστίνιους αμάχους μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου.

Ο πρόεδρος, αν και εμφανίζεται όλο και πιο απογοητευμένος με τον Νετανιάχου, δεν ήταν πρόθυμος να θέσει κόκκινες γραμμές για τον Ισραηλινό πρωθυπουργό ή να θέσει όρους για τη χρήση των αμερικανικών αποστολών όπλων στη Γάζα.

Αλλά ο Μπάιντεν ήρθε επίσης αντιμέτωπος με την πραγματικότητα ότι το Ισραήλ είναι ένα κυρίαρχο κράτος, και ενώ εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις Ηνωμένες Πολιτείες, είναι απίθανο να αφήσει αναπάντητη μια μαζική αεροπορική επίθεση που κατευθύνεται στο έδαφός του. Στον απόηχο των τελευταίων εξελίξεων, η Ουάσιγκτον επικεντρώνεται σε μια νέα προσπάθεια να σταματήσει την περαιτέρω άνοδο της έντασης, παίρνοντας παράλληλα αποστάσεις από την ισραηλινή δράση.

“Αυτό στο οποίο εστιάζουμε εμείς, αυτό στο οποίο εστιάζει η G7, και πάλι, αυτό αντικατοπτρίζεται στη δήλωσή μας και στη συζήτησή μας, είναι το έργο μας για την αποκλιμάκωση των εντάσεων”, δήλωσε ο υπουργός Εξωτερικών Άντονι Μπλίνκεν σε διάσκεψη των υπουργών Εξωτερικών των βιομηχανικών χωρών στην Ιταλία.

Ο Λευκός Οίκος ξεκαθάρισε τις τελευταίες ημέρες ότι δεν θα συμμετάσχει σε οποιαδήποτε ισραηλινή επιθετική ενέργεια κατά του Ιράν. Αλλά οι αμερικανικές στρατιωτικές δυνάμεις θα κληθούν σχεδόν σίγουρα να υπερασπιστούν και πάλι το Ισραήλ σε περίπτωση σημαντικών ιρανικών αντιποίνων. Ο Μπάιντεν θα μπορούσε έτσι να παρασυρθεί όλο και πιο βαθιά σε μια στρατιωτική σύγκρουση στην περιοχή, την οποία έχει επανειλημμένα προσπαθήσει και αποτύχει να σταματήσει. Οι πολιτικές συνέπειες θα ήταν σοβαρές για τον πρόεδρο τον Νοέμβριο, καθώς ο πιθανός υποψήφιος του ΓΑΠ Ντόναλντ Τραμπ προειδοποιεί ότι ο κόσμος βγαίνει εκτός ελέγχου επί των ημερών του.

Ο Μπάιντεν έχει ήδη πληρώσει βαρύ τίμημα μεταξύ των προοδευτικών, των νέων και των Αραβοαμερικανών ψηφοφόρων για την υποστήριξή του προς το Ισραήλ, γεγονός που θα μπορούσε να έχει σοβαρές επιπτώσεις στην απόδοσή του στις ταλαντευόμενες πολιτείες που θα κρίνουν τις προεδρικές εκλογές. Και οποιαδήποτε άνοδος στις τιμές του πετρελαίου λόγω της αβεβαιότητας στη Μέση Ανατολή ενόψει των εκλογών θα μπορούσε να ανεβάσει το κόστος της βενζίνης και να προκαλέσει οδυνηρό πολιτικό κόστος στον πρόεδρο.

Αναδύεται μια ανατριχιαστική γεωπολιτική εικόνα

Το Ισραήλ, παρ’ όλη τη στρατιωτική του υπεροχή, βρίσκεται σε βαθιά ευάλωτη θέση. Τώρα πολεμάει ουσιαστικά σε τρία μέτωπα – εναντίον της Χαμάς στη Γάζα, της Χεζμπολάχ, σε μια υποβόσκουσα σύγκρουση στα σύνορα με τον Λίβανο και απευθείας εναντίον του ίδιου του Ιράν.

Η απειλή από τη Χεζμπολάχ είναι ιδιαίτερα έντονη, καθώς η ριζοσπαστική ομάδα διαθέτει δεκάδες χιλιάδες πυραύλους που θα μπορούσαν να προκαλέσουν σφαγές σε ισραηλινές πόλεις πολύ μεγαλύτερες από την απειλή που αποτελούσαν οι πύραυλοι της Χαμάς στην αρχή του πολέμου στη Γάζα. Μια πλήρους κλίμακας είσοδος της Χεζμπολάχ στη σύγκρουση για να υποστηρίξει το Ιράν θα ήταν βέβαιο ότι θα προκαλούσε μια μαζική ισραηλινή απάντηση. Αυτό θα έφερνε τον πόλεμο πίσω στον Λίβανο, ένα έθνος που είναι ήδη καταραμένο από μια απελπιστική σύγχρονη ιστορία και το οποίο φιλοξενεί την υποστηριζόμενη από το Ιράν πολιτοφυλακή.

Τα γεγονότα των τελευταίων ημερών υποδεικνύουν ότι, ακόμη και αν η περιοχή δεν οδηγηθεί άμεσα σε πόλεμο μεγάλης κλίμακας, οι προηγούμενες υποθέσεις ότι το Ιράν δεν θα επιτεθεί ποτέ ανοιχτά στο Ισραήλ και το Ισραήλ δεν θα χτυπήσει το ιρανικό έδαφος έχουν καταρρεύσει.

“Ακόμα και αν ξεπεράσουμε αυτή τη φάση χωρίς μεγάλα ιρανικά αντίποινα, η πραγματικότητα είναι ότι το Ισραήλ και το Ιράν θα εγκλωβιστούν σε αυτόν τον ανταγωνιστικό αγώνα”, δήλωσε στο CNN ο Aaron David Miller, βετεράνος διαπραγματευτής για την ειρήνη στη Μέση Ανατολή για Ρεπουμπλικάνους και Δημοκρατικούς προέδρους. “Δεν υπάρχει λύση στο πρόβλημα των ιρανικών αντιπροσώπων. Δεν υπάρχει λύση στο γεγονός ότι το Ιράν είναι ένα κράτος με κατώτατο όριο πυρηνικών όπλων. Και αυτή η σχέση θα κρέμεται πάνω από την περιοχή και ίσως και τη διεθνή κοινότητα σαν μια δαμόκλειος σπάθη”.

Το Ισραήλ αντιμετώπισε έντονες πιέσεις να επιδείξει αυτοσυγκράτηση όχι μόνο από τις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά και από ευρωπαϊκές και αραβικές δυνάμεις, αρκετές από τις οποίες συμμετείχαν στην αμερικανική και ισραηλινή επιχείρηση κατάρριψης των μη επανδρωμένων αεροσκαφών και των πυραύλων του Ιράν το περασμένο Σαββατοκύριακο.

Ενώ η υποστήριξη των ΗΠΑ προς το Ισραήλ είναι εξασφαλισμένη, η αντίδραση αυτών των άλλων χωρών θα είναι κρίσιμη τώρα που ο Νετανιάχου αποφάσισε να αγνοήσει τις συμβουλές των συμμάχωντου Ισραήλ. Ένα επιχείρημα υπέρ του να μην προβεί το Ισραήλ σε αντίποινα κατά του Ιράν ήταν ότι θα μπορούσε να επωφεληθεί από ένα κύμα συμπάθειας και υποστήριξης και να αρχίσει να αποκαθιστά τους δεσμούς του με συμμάχους που άσκησαν σφοδρή κριτική στη διεξαγωγή του πολέμου στη Γάζα. Αυτή η ευκαιρία μπορεί να έχει ήδη σπαταληθεί.

Το Ισραήλ, ωστόσο, θεωρεί τον εαυτό του εγκλωβισμένο σε μια υπαρξιακή μάχη με το Ιράν, η οποία διαδραματίζεται μέχρι τώρα με μυστικές και κυβερνοεπιθέσεις κατά του πυρηνικού του προγράμματος, των επιστημόνων και των στρατιωτικών και μυστικών υποδομών του. Η ιστορία δείχνει ότι όταν οι ισραηλινοί ηγέτες αισθάνονται ότι απειλείται η επιβίωση της χώρας τους, συχνά δρουν μονομερώς ακόμη και όταν οι Ηνωμένες Πολιτείες συμβουλεύουν σε αυτοσυγκράτηση. Ένα τέτοιο δόγμα οδήγησε σε προηγούμενες ισραηλινές επιθέσεις σε πυρηνικές εγκαταστάσεις στο Ιράκ και τη Συρία.

Με την αντεπίθεση στο Ισραήλ μετά την επίθεση στη Δαμασκό, το Ιράν έκανε μια σιωπηρή δήλωση ότι το Ισραήλ δεν θα μπορούσε πλέον να αποφύγει να πληρώσει το τίμημα για τέτοιου είδους επιθέσεις και ότι θα τους απαντούσε με άμεση απάντηση.

Για το πολεμικό υπουργικό συμβούλιο του Ισραήλ, το οποίο επεξεργαζόταν επί μέρες την απάντησή του στο ιρανικό μπαράζ από αέρος, η ιδέα ότι το Ιράν απολάμβανε το πλεονέκτημα στο γεωπολιτικό παιχνίδι του κοτόπουλου θα ήταν αβάσιμη.

Ο Μάλκολμ Ντέιβις, ανώτερος αναλυτής στο Αυστραλιανό Ινστιτούτο Στρατηγικής Πολιτικής, δήλωσε στο CNN ότι οι τελευταίες ενέργειες έθεσαν όντως τις βάσεις για έναν μακροπρόθεσμο κύκλο κλιμάκωσης που δημιουργείται από την αστάθεια στην περιοχή. Αλλά η προφανής ισραηλινή ικανότητα να αποφύγει την αεράμυνα του Ιράν μπορεί επίσης να αποκαταστήσει το στρατηγικό πλεονέκτημα του Ισραήλ. “Νομίζω ότι στέλνει ένα μήνυμα στην Τεχεράνη ότι πραγματικά είναι πιο ευάλωτη στα ισραηλινά πλήγματα από ό,τι θα ήθελε να παραδεχτεί”, δήλωσε ο Ντέιβις.

Ορισμένοι εμπειρογνώμονες ανησυχούν ότι η νέα πραγματικότητα των άμεσων ανταλλαγών με το Ισραήλ μπορεί να ωθήσει το Ιράν – το οποίο εκτιμάται από τους ειδικούς ότι απέχει μόλις λίγες εβδομάδες από το να είναι σε θέση να παράγει το δικό του πυρηνικό όπλο – να περάσει βιαστικά το πυρηνικό κατώφλι. Αυτή θα ήταν μια κατάσταση που ούτε το Ισραήλ – ούτε πιθανώς οι Ηνωμένες Πολιτείες – θα μπορούσαν να αποδεχθούν, οπότε ο αυξανόμενος κίνδυνος των τελευταίων ημερών μπορεί να είναι μόνο μια γεύση του τι πρόκειται να έρθει.