Tι γυρεύουν ΔΝΤ και Παγκόσμια Τράπεζα στην Αφρική;

Στο Μαρόκο διεξάγεται αυτές τις ημέρες (9-15 Οκτωβρίου) η ετήσια σύνοδος του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και της Παγκόσμιας Τράπεζας σε μία επιλογή που υπερβαίνει σε συμβολισμούς τη στήριξη της σεισμόπληκτης βορειοαφρικανικής χώρας.

Η σύνοδος διεξάγεται στο Μαρακές στον απόηχο τους σεισμού της 8ης Σεπτεμβρίου που στοίχισε τη ζωή σε σχεδόν 3.000 ανθρώπους, έχοντας ιστορικό χαρακτήρα, αφού πρόκειται για την πρώτη συνάντηση των δύο διεθνών οικονομικών οργανισμών στην Αφρική εδώ και 50 χρόνια.

H επιλογή του Μαρόκο για τη σύνοδο δεν είναι τυχαία. Το Ταμείο και η Τράπεζα δέχονται διαρκή κριτική για μεροληψία κατά των αναπτυσσόμενων χωρών προς όφελος του πλούσιου Παγκόσμιου Βορρά. Ταυτόχρονα η επιρροή της Κίνας και του μπλοκ χωρών των BRICS αυξάνεται στην αφρικανική ήπειρο. Η σύνοδος των BRICS+ τον περασμένο Αύγουστο διεξήχθη στο Γιοχάνεσμπουργκ της Νότιας Αφρικής, ενώ, υπενθυμίζεται, ότι η διοργανώτρια χώρα να αποτελεί ιδρυτικό μέλος του μπλοκ χωρών. Το Πεκίνο, διά του δεκαετούς πλέον πρότζεκτ του «Δρόμου του Μεταξιού» (Belt and Road Initiative) έχει ισχυρό αποτύπωμα στην αφρικανική ήπειρο μέσω επένδυσης σε υποδομές και δίκτυα, αλλά και μέσω του εμπορίου.

Ο εμπορικός όγκος μεταξύ Κίνας και αφρικανικών κρατών έχει ξεπεράσει τα δύο τρισεκατομμύρια δολάρια την τελευταία δεκαετία, ενώ η ασιατική χώρα έχει παραμείνει ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της Αφρικής από το 2009, με συναλλαγές ύψους 282 δισ. δολαρίων το 2011, αυξημένο κατά 11%. Τα τελευταία δέκα χρόνια οι συνολικές άμεσες επενδύσεις της Κίνας σε αφρικανικές χώρες έχoυν αυξηθεί κατά 30 δισ. δολάρια, αναδεικνύοντας την ασιατική υπερδύναμη ως την τέταρτη μεγαλύτερη πηγή επενδύσεων στην Αφρική. Επίσης, τα κινεζικά πρότζεκτ στις υποδομές στην Αφρική από τα 55,9 δισ. το 2019 ανήλθαν στα 77,9 δισ. δολάρια το 2021. Ταυτόχρονα, πέρα από την Κίνα, η Ρωσία, εμφανίζεται πρόθυμη να ασκήσει ισχυρή επιρροή στην ήπειρο, μέσω μιας στρατηγικής που περιλαμβάνει έλεγχο φυσικών πόρων και εξορυκτικών δραστηριοτήτων, καθώς και αμυντικών και εξοπλιστικών συμφωνιών.

Υπό αυτό το πρίσμα, η Δύση φαίνεται να εντείνει τις προσπάθειες προσέγγισης της Αφρικής. Η Αφρικανική Ένωση έγινε μόνιμο μέλος της G20, σε μία εξέλιξη που εκτιμάται ότι θα παρέχει στις χώρες που εκπροσωπεί μία ισχυρότερη φωνή στη διαμόρφωση των διεθνών εξελίξεων.

Πόλος έλξης οι πολυδιάστατες προοπτικές της Αφρικής

Γιατί όμως η Αφρική «διεκδικείται» τόσο από τη Δύση και τις χώρες των BRICS; Οι λόγοι είναι αρκετοί και σχετίζονται με τις προοπτικές της ηπείρου.

Υπολογίζεται ότι ο συνολικός πληθυσμός της Αφρικής αναμένεται να διπλασιαστεί ως το 2050, φτάνοντας τα 2,5 δισ., σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη, ενώ την ίδια ώρα η Ευρώπη ακολουθεί πορεία συρρίκνωσης του πληθυσμού, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για το δημογραφικό και το διαθέσιμο εργατικό δυναμικό. Συγκεκριμένα, ένας στους τέσσερις ανθρώπους στον πλανήτη θα είναι Αφρικανός σύμφωνα με τους υπολογισμούς. Όμως το κλειδί αποτελούν τα κοινωνικοδημογραφικά στοιχεία. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, ως το 2075, ένας στους τρεις ανθρώπους στον πλανήτη σε εργασιακή ηλικία θα είναι Αφρικανός/η. Η Αφρική είναι η μόνη περιοχή στον κόσμο όπου το εργατικό δυναμικό θα συνεχίσει να αυξάνεται τις επόμενες δεκαετίες, με τον σχετικό πληθυσμό να αυξάνεται κατά 450 εκατομμύρια ως το 2035. Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, η Αφρική έχει τον νεαρότερο πληθυσμό στον κόσμο, με το 70% του πληθυσμού της υποσαχάριας Αφρικής να είναι κάτω από την ηλικία των 30.

Πέρα όμως από τις προοπτικές προσφορές εργατικού δυναμικού, οι φυσικοί πόροι της Αφρικής αποτελούν ισχυρό ατού. Σε πρόσφατη έκθεσή της, η Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για το Εμπόριο και την Ανάπτυξη (UNCTAD) τονίζει ότι «η προοπτική της ηπείρου να μετατραπεί σε έναν βασικό συμμέτοχο στις παγκόσμιες εφοδιαστικές αλυσίδες για τομείς υψηλής τεχνολογίας όπως αυτοκίνητα, κινητά τηλέφωνα, ανανεώσιμη ενέργεια και ιατρική περίθαλψη». Και επισημαίνεται ότι παρουσιάζονται ευκαιρίες για τις αφρικανικές επιχειρήσεις και κυβερνήσεις να θέσουν την ήπειρο «ως τον νέο προορισμό για τις παγκόσμιες εφοδιαστικές αλυσίδες». Ενδεικτικά, Σε σχέση με τα κρίσιμα ορυκτά, η Αφρική εμφανίζει μία αφθονία απαραίτητων για την κατασκευή ηλεκτρικών οχημάτων: Διαθέτει το 48,1% των παγκόσμιων αποθεμάτων κοβαλτίου, το 47,6% του μαγγανίου, το 21,6% του γραφίτη (φυσικού), το 5,9% του χαλκού και 5,6% του νικελίου.

Ακόμη, η Αφρική παρέχει σημαντικές διαδρομές εμπορίου με κύρια αυτή της Ερυθράς Θάλασσας. Η διαδρoμή συνδέει τη βορειοανατολική Αφρική με τον Ινδικό Ωκεανό, συμβάλλοντας στο 10% του ετήσιου παγκόσμιου εμπορίου.

Για όλους τους παραπάνω λόγους, το ΔΝΤ κάνει λόγο για «Αφρικανικό Αιώνα» και έναν δημογραφικό μετασχηματισμό στην Αφρική που έχει τις προδιαγραφές να αλλάξει την παγκόσμια τάξη.

Το να αδράξουν την ευκαιρία οι αφρικανικές χώρες, κάνοντας τα αναπτυξιακά άλματα που έχουν τόση ανάγκη εδώ και δεκαετίες, αποφεύγοντας να πέσουν σε μία νέα παγίδα νεοαποικιακής λογικής διά της επιρροής των σύγχρονων υπερδυνάμεων και εκμετάλλευσης των πόρων τους -άλλωστε πλούσιες πλουτοπαραγωγικές πηγές διέθεταν και τις προηγούμενες δεκαετίες χωρίς αυτές να μεταφράζονται σε πλούτο για τους αφρικανικούς λαούς-, αποτελεί το μεγάλο διακύβευμα για την Αφρική.

*Ο Βαγγέλης Βιτζηλαίος είναι Συντονιστής Κύκλου Διεθνών & Ευρωπαϊκών Αναλύσεων του Ινστιτούτου ΕΝΑ, Υποψήφιος Διδάκτωρ Διεθνούς Πολιτικής Οικονομίας, Πανεπιστήμιο Πειραιώς