Τι γυρεύει ο Ερντογάν στην Αφρική;

Από το 2003 όταν και ανέλαβε τα ηνία της εξουσίας στην Τουρκία, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν έχει πραγματοποιήσει επίσημες επισκέψεις σε 27 (!) αφρικανικές χώρες, σε όλα τα μήκη και πλάτη της “μαύρης” ηπείρου. Θα αναρωτηθεί κανείς γιατί αυτό το ενδιαφέρον του Τούρκου ηγέτη για την Αφρική και ποιες σκοπιμότητες εξυπηρετούσαν όλες αυτές οι επισκέψεις τα τελευταία 17 χρόνια (και οι οποίες συνεχίστηκαν μέχρι και πριν 20 ημέρες με την επίσημη επίσκεψη του Ερντογάν σε Αλγερία, Γκάμπια και Σενεγάλη).

Για να μην δώσουμε εμείς τις δικές μας αυθαίρετες απαντήσεις, ας εμπιστευτούμε έναν Τούρκο ειδικό, τον ιστορικό Μπαρίμ Καγιόγλου, ο οποίος αρθρογράφησε σχετικά στο almonitor.com. Το άρθρο του Τούρκου επιστήμονα αποκαλύπτει το πόσο μεθοδικά δουλεύει η Αγκυρ, τα ανοίγματα που κάνει στην εξωτερική πολιτική της αλλά και τον τρόπο με τον οποίο απλώνει τα διπλωματικά (και οικονομικά) πλοκάμια της σε χώρες που απέχουν δεκάδες χιλιάδες χιλιόμετρα από τα σύνορά της και φαινομενικά δεν παρουσιάζουν κανένα ιδιαίτερο γεωπολιτικό ενδιαφέρον.

Η μεγάλη στροφή της Τουρκίας προς την Αφρική άρχισε να πραγματοποιείται πριν ο Ερντογάν ανέλθει στην εξουσία. Ηδη από το 1998 το τουρκικό υπουργείο εξωτερικών “δούλευε” την υπόθεση και ανέλυε τους λόγους για τους οποίους το άνοιγμα προς την αφρικανική ήπειρο ήταν ζωτικής σημασίας για τα τουρκικά γεωπολιτικά και οικονομικά συμφέροντα.

Μεταξύ άλλων τονίζονταν και οι ιστορικές αναφορές που είχε η Οθωμανική αυτοκρατορία κυρίως στο βόρειο τμήμα της Αφρικής και ιδιαίτερα στην Αίγυπτο (από τα σχολικά βιβλία θα θυμάστε ότι για την αντιμετώπιση της ελληνικής επανάστασης του 1821 οι Οθωμανοί χρησιμοποίησαν και αιγυπτιακά στρατεύματα).

Από τη στιγμή που ο Ερντογάν ανέλαβε το πηδάλιο, το συγκεκριμένο πρότζεκτ δουλεύτηκε ακόμα περισσότερο, πάντα κατά το άρθρο του Καγιόγλου. Είναι χαρακτηριστικό ότι πριν αναχωρήσει για το πρώτο σταθμό της τελευταίας αφρικανικής του περιοδείας (Αλγέρι), ο Ερντογάν έκανε ένα πολύ χρήσιμο φλας μπακ στις σχέσεις της χώρας του με την Αφρική. Μία και μόνο φράση αποτυπώνει την πρόοδο. “Από το 2003 μέχρι και σήμερα οι εμπορικές μας συναλλαγές με τις αφρικανικές χώρες αυξήθηκαν κατά 381%” είπε ο Τούρκος πρόεδρος έχοντας στα υπόψιν τα επίσημα στατιστικά στοιχεία.

Τουρκία-Σομαλία: Μία σχέση που έχει τα πάντα

Η Σομαλία και ο τρόπος που η Αγκυρα κατάφερε να διεισδύσει στη συγκεκριμένη χώρα, κυρίως από το 2011 και μετά, αποτελούν ίσως το κορυφαίο παράδειγμα που μπορεί να χρησιμοποιήσει κανείς για να καταδείξει τον προνομιακό ρόλο που απολαμβάνει πια η Τουρκία στα αφρικανικά εδάφη.

Το 2011 η Σομαλία λόγω του συνεχιζόμενου εμφυλίου ήταν κρανίου τόπος. Στην εμφύλια σύρραξη είχαν χαθεί 260.000 άνθρωποι και η χώρα χρειαζόταν επειγόντως ανοικοδόμηση για να σταθεί ξανά στα πόδια της. Ο Ερντογάν πήρε το ρίσκο. Εγινε ο πρώτος ηγέτης εκτός Αφρικής που επισκέφθηκε την πρωτεύουσα Μογκαντίσου μετά από 20 χρόνια και το έκανε μάλιστα οικογενειακώς.Θέλησε έτσι, μ’ αυτόν τον τρόπο, να δείξει στη διεθνή κοινότητα ότι η Μογκαντίσου είναι ένας ασφαλής προορισμός για όλους παρά το γεγονός ότι η φλόγα του πολέμου σιγόκαιγε ακόμα.

Παράλληλα, η εικόνα του Ερντογάν να απλώνει χείρα προστασίας και βοήθειας στους σουνίτες Σομαλούς εξυπηρετούσε το αφήγημα του Τούρκου ηγέτη ο οποίος θέλει να παρουσιάζεται ως άτυπος επικεφαλής του μουσουλμανικού κόσμου.

Στη Σομαλία η Τουρκία δεν ανέλαβε τελικά μόνο έργα ανοικοδόμησης αλλά φρόντισε να προσφέρει τις υπηρεσίες της στη βελτίωση των κρατικών δομών και ιδιαίτερα στο στρατό. Παρά το γεγονός ότι επί σομαλικού εδάφους βρίσκονται δυνάμεις από τα Ηνωμένα Εθνη και τις ΗΠΑ, η Τουρκία εκπαιδεύει έως και σήμερα περίπου το 1/4 του σομαλικού στρατού. Και επειδή εσχάτως η Τουρκία προχωρά σε εξαγωγές όπλων (όπως στη Λιβύη άσχετα αν εκεί θεωρούνται παράνομες λόγω του εμπάργκο), δεν είχε κανένα πρόβλημα να βάλει στο πελατολόγιό της και τη Σομαλία πουλώντας της σειρά οπλικών συστημάτων έτσι ώστε να είναι σε θέση να αντιμετωπίζει αποτελεσματικά τους ισλαμιστές αντάρτες που την απειλούν.

Η κατασκευή της τουρκικής στρατιωτικής βάσης στη Σομαλία στοίχισε 50 εκατομμύρια δολάρια. Πρόκειται για τεράστια εγκατάστασης στην οποία μπορούν να εκπαιδευτούν μέχρι και 1000 στρατιώτες σε μία περίοδο. Για τον Ερντογάν, το κόστος δεν αποτελεί πρόβλημα. Εδωσε αλλά πήρε πολλά πίσω. Το 2011 οι εξαγωγές της Τουρκίας στη Σομαλία ανέρχονταν μόλις στα 5 εκατομμύρια δολάρια, ουσιαστικά δεν υπήρχαν. Μόλις πέντε χρόνια αργότερα, το 2016, είχαν εκτοξευτεί στα 123 εκατομμύρια δολάρια, μιλάμε δηλαδή για μία θεαματική αύξηση αφού πλέον η Τουρκία βρίσκεται μέσα στους πέντε πρώτους εμπορικούς εταίρους τη Σομαλία.

Λεπτομέρεια που έχει τη δική της ξεχωριστή σημασία: H Turkish Airlines εκτελεί σχεδόν καθημερινά δρομολόγια από και προς την Μογκαντίσου λύνοντας έτσι μ’ αυτόν τον τρόπο και το πρόβλημα της μεταφοράς.

Το τουρκικό χρήμα ρέει και στην Αίγυπτο

Και αν στην περίπτωση της Σομαλίας, μπορεί να πει κάποιος ότι ευνοεί η φιλική στάση της χώρας υποδοχής, αυτό δεν είναι δυνατόν να χρησιμοποιηθεί ως επιχείρημα για τις εμπορικές σχέσεις της Τουρκίας με την Αίγυπτο. Οι διπλωματικές σχέσεις των δύο χωρών διέρχονται σοβαρή κρίση εδώ και χρόνια.

Στη Λιβύη, για παράδειγμα, τα γεωπολιτικά τους συμφέροντα συγκρούονται καθώς το καθεστώς του Αλ Σίσι βοηθά με όλες τους τις δυνάμεις τον στρατάρχη Χάφταρ ενώ η Τουρκία από την πλευρά της είναι ο καλύτερος σύμμαχος της κυβέρνησης εθνικής συμφωνίας του Αλ Σάρατζ.

Το γεγονός αυτό δεν εμποδίζει όμως σε καμία περίπτωση τις δύο χώρες να βελτιώνουν ολοένα και περισσότερο τις εμπορικές τους συναλλαγές. Το 2018 οι τουρκικές εξαγωγές στην Αίγυπτο ανήλθαν στα 3 δισεκατομμύρια δολάρια ενώ, αντίστοιχα, οι αιγυπτιακές εξαγωγές στην Τουρκία έφτασαν στα 2,2 δισεκατομμύρια δολάρια.

Η Αίγυπτος παραμένει ως και σήμερα η μεγαλύτερη εμπορική εταίρος της Τουρκίας στην Αφρική σε μία ακόμη απόδειξη ότι το χρήμα μπορεί να ανθίσει και να κυκλοφορήσει ακόμα και αν δεν υπάρχουν ομαλές σχέσεις στη διπλωματική σκακιέρα. Και δεν είναι μόνο αυτό. Η Τουρκία αφενός παρουσιάζεται έτοιμη να υπογράψει συμφωνίες ελεύθερου εμπορίου με το Σουδάν και την Γκάνα και αφετέρου, σύμφωνα με δήλωση του Υπουργού Εμπορίου Τουράν Πεξάν, θα πάρει όλα εκείνα τα μέτρα που χρειάζεται για να βελτιώσει τη συμφωνία που έχει υπογράψει με το Μαρόκο και η οποία βρίσκει εμπόδια σε ζητήματα που έχουν να κάνει με εικαζόμενη διάκριση των τουρκικών τελωνείων στις μαροκινές εισαγωγές.

“Καλούμε τους επενδυτές να επενδύσουν στο Μαρόκο” είπε ο Πεξάν ο οποίος έσπευσε να συμπληρώσει ότι “η Τουρκία θα χτυπήσει ακόμα πιο δυνατά την πόρτα της Αφρικής τα επόμενα χρόνια”. Πριν προλάβει να τελειώσει τη φράση του ο Ερντογάν έμπαινε στο αεροπλάνο για την επίσημη επίσκεψη σε Αλγερία, Γκάμπια και Σενεγάλη.

Κάπως έτσι, και όπως σημειώνει με δηλώσεις του Τούρκος έξπερ που ήθελε να κρατήσει την ανωνυμία του, η Τουρκία έχει ανοίξει δεκάδες νέες πρεσβείες στην Αφρική, η Turkish Airlines διατηρεί δρομολόγια (αλλά και γραφεία) στις περισσότερες αφρικανικές πρωτεύουσες ενώ-και αυτό είναι το πιο σημαντικό- στο παιχνίδι φαίνεται να μπαίνουν ξανά και οι γκιουλενιστές επιχειρηματίες.

Πηγές είναι σε θέση να επιβεβαιώσουν ότι με προσεκτικούς χειρισμούς, άνθρωποι του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης του Ερντογάν φαίνεται ότι έχουν αποκαταστήσει τους διαύλους επικοινωνίας με ισχυρούς οικονομικούς παράγοντες που πρόσκεινται στο στρατόπεδο του φανατικού εχθρού του Τούρκου προέδρου.

Το γεγονός αυτό έχει τη δική του τεράστια, ξεχωριστή σημασία σε ότι αφορά τις τουρκικές επενδύσεις στην Αφρική. Την ίδια ώρα βέβαια ο Ερντογάν μπορεί να συνεχίζει απρόσκοπτα την πολεμική ρητορική του κατά του Γκιουλέν για να εξυπηρετήσει τις επικοινωνιακές του ανάγκες.

Το feed back που παίρνει η Τουρκία από αυτήν την εμπορική δραστηριότητα, εκτός από το χρήμα, το οποίο πάντως μπαίνει στις τσέπες συγκεκριμένων εταιριών, έχει να κάνει και με την (ελεγχόμενη) μετανάστευση Αφρικανών στη χώρα οι οποίοι προσφέρουν με τη σειρά τους σημαντικά ποσά στα ταμεία του κράτους.

Πρόκειται για μορφωμένους, κατόχους ενός, τουλάχιστον, πανεπιστημιακού πτυχίου και με άριστη γνώση τουλάχιστον δύο ξένων γλωσσών (συνήθως Αγγλικά και Γαλλικά) που αναζητούν στην Τουρκία μεταπτυχιακά προγράμματα σπουδών ή εργασία ανάλογη των προσόντων τους. Οι πρόσφατες αλλαγές στο νόμο περί πολιτογράφησης και μετανάστευσης στην Τουρκία έχουν, μεταξύ άλλων, και αυτό το στόχο. Να προσελκύσουν και άλλους προσοντούχους Αφρικανούς επί τουρκικού εδάφους. Ακόμα όμως και με το προηγούμενο καθεστώς, ένας μετανάστης με αγορά ακινήτου αξίας 250.000 δολαρίων μπορούσε να πάρει απευθείας την τουρκική υπηκοότητα.

Στα πρότυπα της Κίνας

Τηρούμενων των αναλογιών, η Τουρκία θέλει να βαδίσει στα χνάρια που χάραξε η Κίνα στην αφρικανική ήπειρο. Από το 2000 και μετά το κινεζικό κράτος προχώρησε σε 40 συμφωνίες ελεύθερου εμπορίου με χώρες της Αφρικής και είδε τις εξαγωγές της να αυξάνονται θεαματικά. Επίσης, κινεζικές εταιρίες ανέλαβαν την αποπεράτωση τεράστιων έργων υποδομής (λιμάνια, αεροδρόμια κτλ). Μ’ αυτούς τους τρόπους το εύρος των εμπορικών συναλλαγών μεταξύ Κίνας και Αφρικής ανήλθε το 2019 στα 220 δισεκατομμύρια δολάρια!

Η Τουρκία έχει ένα κοινό χαρακτηριστικό με την Κίνα, σύμφωνα με τον Καγιόγλου. Δεν διαθέτει αμαρτωλό αποικιακό παρελθόν στην Αφρική όπως οι ευρωπαϊκές χώρες (Αγγλία, Γαλλία, Ιταλία, Βέλγιο) και αυτό την καθιστά ελκυστικό εμπορικό εταίρο. Η τουρκική οικονομία βέβαια δεν διαθέτει το μέγεθος της κινεζικής, ωστόσο, στην Αφρική υπάρχουν μεγάλα περιθώρια για όλους όσους θέλουν να επενδύσουν.

Την επόμενη φορά, λοιπόν, που θα αναρωτηθείτε τι δουλειά έχει η Τουρκία στη Λιβύη, μπορείτε να συμπεράνετε ότι το ενδιαφέρον της εντάσσεται στη γενικότερη στρατηγική που έχει αναπτύξει για την αφρικανική ήπειρο και η οποία βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη τα τελευταία 22 χρόνια.