Τι συμβαίνει στη Συρία – Η κλιμάκωση ενός διεθνούς πολέμου δι’ αντιπροσώπων

Η βάναυση λογική του πολέμου είναι και πάλι εμφανής στη Συρία: Γινόμαστε μάρτυρες ενός ακόμη σταδίου της κλιμάκωσης, το οποίο είναι απίθανο να είναι το τελευταίο.

Το Σαββατοκύριακο, το Χαλέπι, η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Συρίας, έπεσε στα χέρια ισλαμιστών μαχητών για πρώτη φορά εδώ και μια δεκαετία, μετά από σύντομες μάχες. Σύμφωνα με τα ειδησεογραφικά πρακτορεία, τα στρατεύματα του δικτάτορα Μπασάρ αλ Άσαντ υποχώρησαν βιαστικά, αφήνοντας τη στρατηγικής και συμβολικής σημασίας μητρόπολη στους επιτιθέμενους χωρίς σημαντική αντίσταση.

Η Συρία είναι βαθύτατα μπλεγμένη στη διένεξη στη Μέση Ανατολή λόγω της γειτνίασής της με το Ισραήλ και της γεωπολιτικής της θέσης. Από την έναρξη του εμφυλίου πολέμου το 2011, μαίνονται πόλεμοι δι’ αντιπροσώπων σε διάφορα μέτωπα, οι οποίοι διεξάγονται από διάφορους εξωτερικούς παράγοντες με διαφορετικό βαθμό έντασης. Οι δυνάμεις αυτές προωθούν η καθεμία τα δικά της συμφέροντα και συνεργάζονται με τοπικές εθνοτικές ή θρησκευτικές ομάδες, βαθαίνοντας περαιτέρω τις εσωτερικές διαιρέσεις της Συρίας. Η διεθνοποίηση του εμφυλίου πολέμου επιδεινώνει τις εσωτερικές διαμάχες και περιπλέκει την προοπτική ειρηνικής συνύπαρξης σε μια μεταπολεμική περίοδο που δεν είναι προβλέψιμη προς το παρόν.

Πρώτος και κυριότερος μεταξύ των εξωτερικών παραγόντων είναι το Ιράν, το οποίο συντονίζει τον λεγόμενο «άξονα της αντίστασης» κατά του Ισραήλ, στον οποίο κεντρικό ρόλο διαδραματίζουν το καθεστώς Άσαντ και η λιβανέζικη Χεζμπολάχ. Για την Τεχεράνη, το Ισραήλ είναι ο μεγάλος εχθρός – και το αντίστροφο. Εδώ και μήνες, το Ισραήλ διεξάγει μυστικό πόλεμο εναντίον των Ιρανών Φρουρών της Επανάστασης και της Χεζμπολάχ στο συριακό έδαφος. Μια ισραηλινή αεροπορική επίθεση στο ιρανικό προξενείο στη Δαμασκό τον Απρίλιο σκότωσε αρκετούς υψηλόβαθμους Ιρανούς στρατιωτικούς, γεγονός που οδήγησε σε ιρανικά αντίποινα με πυραυλικές επιθέσεις στο Ισραήλ.

Πέραν του Ιράν, η Ρωσία είναι ο σημαντικότερος υποστηρικτής του καθεστώτος Άσαντ. Οι στρατιωτικές επιτυχίες του Άσαντ τα τελευταία χρόνια οφείλονται σε μεγάλο βαθμό στην υποστήριξη της ρωσικής πολεμικής αεροπορίας. Ωστόσο, το καθεστώς φαίνεται πλέον αποδυναμωμένο: Η Ρωσία χρειάζεται τις στρατιωτικές της δυνάμεις για τον πόλεμο στην Ουκρανία και έχει αποσύρει προσωπικό και υλικό από τη Συρία. Οι εναπομείνασες ρωσικές μονάδες χαρακτηρίζονται από ειδικούς ως «δεύτερης κατηγορίας».

Οι Ηνωμένες Πολιτείες διατηρούν επίσης στρατιωτική παρουσία στη Συρία, κυρίως στα βορειοανατολικά της χώρας. Υποστηρίζουν τις Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις (SDF), στις οποίες κυριαρχούν οι Κούρδοι. Οι SDF ελέγχουν περίπου το ένα τρίτο της χώρας και έστειλαν επειγόντως στρατεύματα στο Χαλέπι για την προστασία των κουρδικών περιοχών.

Η Τουρκία θεωρεί τη Συρία το σημαντικότερο στρατηγικά γειτονικό της κράτος και προσπαθεί πάση θυσία να αποτρέψει τη δημιουργία μιας αυτόνομης κουρδικής ζώνης κατά μήκος των συνόρων της. Η Άγκυρα διεξάγει εδώ και χρόνια έναν αδήλωτο πόλεμο στη βόρεια Συρία και κατέχει συριακά εδάφη πέρα από τα σύνορα κατά παράβαση του διεθνούς δικαίου. Η τουρκική πολιτική υποστηρίζεται από τον Συριακό Εθνικό Στρατό (SNA), μια συμμαχία ισλαμιστικών πολιτοφυλακών που χρηματοδοτείται και ελέγχεται από την Άγκυρα. Ο SNA διαδραματίζει ενεργό ρόλο στην τρέχουσα επίθεση κατά του στρατού του Άσαντ, καθιστώντας τη διπλωματική προσέγγιση μεταξύ Άγκυρας και Δαμασκού μια μακρινή προοπτική.

Μεταξύ των σημαντικότερων δυνάμεων που πρωτοστατούν στην επίθεση κατά του καθεστώτος είναι η Χαγιάτ Ταχρίρ αλ-Σαμ (HTS), μια εξτρεμιστική πολιτοφυλακή που ελέγχει μεγάλες περιοχές της επαρχίας Ιντλίμπ. Στην περιοχή ζουν περίπου τέσσερα εκατομμύρια άνθρωποι, στην πλειονότητά τους αντίπαλοι του καθεστώτος Άσαντ. Η HTS, που έχει χαρακτηριστεί διεθνώς τρομοκρατική οργάνωση, αποτελεί θανάσιμο εχθρό του καθεστώτος, της Χεζμπολάχ και του Ιράν.

Η κατάσταση στη Συρία παραμένει εξαιρετικά πολύπλοκη και δυσνόητη. Οι κύριες ερωτήσεις αφορούν το μέλλον του καθεστώτος Άσαντ και την πιθανότητα συνεργασίας μεταξύ των ένοπλων ομάδων σε περίπτωση πτώσης του δικτάτορα. Οι ειδικοί είναι επιφυλακτικοί: Η επικρατέστερη εκτίμηση είναι ότι η Συρία, μετά από ενδεχόμενη πτώση του καθεστώτος, θα βυθιστεί σε νέες εσωτερικές συγκρούσεις εξουσίας, με τις ένοπλες ομάδες να στηρίζονται στη βοήθεια των ξένων υποστηρικτών τους – ένα γνώριμο μοτίβο στην ιστορία της χώρας.

Η εν εξελίξει κλιμάκωση αποτελεί περαιτέρω απόδειξη της εμπλοκής της Συρίας σε έναν διεθνή πόλεμο δι’ αντιπροσώπων που κρατά τη χώρα παγιδευμένη σε ένα σπιράλ βίας. Το αν και πότε μπορεί να βρεθεί μια βιώσιμη πολιτική λύση είναι αβέβαιο. Οι διαφορές ανάμεσα στα συμφέροντα των τοπικών και των εξωτερικών παραγόντων είναι βαθιές και δεν μπορούν εύκολα να συμβιβαστούν.

* Ο Δρ. Ρόναλντ Μαϊνάρντους είναι πολιτικός αναλυτής, σχολιαστής και Κύριος Ερευνητής του ΕΛΙΑΜΕΠ