Το δίλημμα της Ευρώπης για τα “παγωμένα” ρωσικά κεφάλαια

Ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει ήδη κοστίσει στην Ευρώπη σχεδόν 122 δισ. δολάρια σε άμεση βοήθεια, καθώς και επιπλέον δισεκατομμύρια που δαπανήθηκαν για την ενίσχυση των στρατιωτικών δυνάμεων και της αμυντικής βιομηχανίας της ηπείρου.

Ωστόσο, παρά το υψηλό κόστος, η Ευρώπη μέχρι στιγμής διστάζει να αγγίξει τα 229 δισ. δολάρια ρωσικών κρατικών αποθεμάτων, τα οποία παραμένουν “παγωμένα” σε ευρωπαϊκές τράπεζες μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022.

Την περασμένη εβδομάδα, το γαλλικό κοινοβούλιο ενέκρινε μη δεσμευτικό ψήφισμα που καλεί την κυβέρνηση να χρησιμοποιήσει τα παγωμένα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία για τη στρατιωτική υποστήριξη της Ουκρανίας και την ανοικοδόμηση της χώρας. Η πρόταση δεν αφορά μόνο τη χρήση των τόκων που παράγουν τα κεφάλαια, αλλά και την κατάσχεση του ίδιου του κεφαλαίου.

Η Γαλλία δεν είναι η μόνη χώρα που εξετάζει ένα τέτοιο ενδεχόμενο. Οι ΗΠΑ και ο Καναδάς έχουν ήδη θεσπίσει νομοθεσία που επιτρέπει στις κυβερνήσεις τους να κατάσχουν ρωσικά περιουσιακά στοιχεία. Μάλιστα, η κυβέρνηση Μπάιντεν στις τελευταίες ημέρες της, είχε επιχειρήσει να πείσει τους Ευρωπαίους συμμάχους να ακολουθήσουν την ίδια τακτική.

Ένα βήμα προς αυτή την κατεύθυνση έγινε την περασμένη εβδομάδα, όταν το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ενέκρινε ψήφισμα υπέρ της κατάσχεσης των ρωσικών κεφαλαίων για την άμυνα και την ανοικοδόμηση της Ουκρανίας. Ωστόσο, το τελικό κείμενο της απόφασης δεν έχει ακόμη τεθεί σε ψηφοφορία από τους Ευρωπαίους βουλευτές.

Γιατί η ΕΕ διστάζει να δεσμεύσει τα ρωσικά κεφάλαια;

Παρά τη στήριξη που λαμβάνει η ιδέα της κατάσχεσης των ρωσικών αποθεμάτων, οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις εμφανίζονται επιφυλακτικές. Οι λόγοι είναι κυρίως οικονομικοί και νομικοί.

Ένας βασικός φόβος είναι ότι η κατάσχεση των ρωσικών περιουσιακών στοιχείων μπορεί να δημιουργήσει επικίνδυνο προηγούμενο για τις ξένες επενδύσεις στην Ευρώπη.

Η Κίνα, για παράδειγμα, γνωρίζοντας ότι θα μπορούσε να αντιμετωπίσει ευρωπαϊκές κυρώσεις σε περίπτωση εισβολής στην Ταϊβάν, ενδέχεται να αποφύγει να τοποθετήσει κεφάλαια στην Ευρώπη.

Η Ρωσία, ήδη από χρόνια, είχε αρχίσει να αποσύρει τα κρατικά της κεφάλαια από τις ΗΠΑ, φοβούμενη κυρώσεις λόγω των επιθέσεών της στην Ουκρανία και τη Γεωργία. Αντίθετα, είχε διατηρήσει κεφάλαια στην Ευρώπη, προφανώς θεωρώντας ότι οι Βρυξέλλες δεν θα προχωρούσαν σε κατάσχεση.

Η κατάσχεση των ρωσικών κεφαλαίων θα μπορούσε επίσης να πλήξει τη θέση του ευρώ ως παγκόσμιου αποθεματικού νομίσματος, καθώς ξένες χώρες θα απέφευγαν να διατηρούν τα αποθεματικά τους σε ευρωπαϊκές τράπεζες, φοβούμενες μελλοντικές κατασχέσεις.

Από την άλλη, η μεγαλύτερη νομική πρόκληση είναι ότι το διεθνές δίκαιο προστατεύει τα κρατικά περιουσιακά στοιχεία από κατάσχεση.

Ο Φρεντερίκ Ντοπάν, καθηγητής διεθνούς δικαίου στο Πανεπιστήμιο της Λουβαίν στο Βέλγιο, εξηγεί ότι η Ευρώπη θα πρέπει να δικαιολογήσει νομικά την απόφασή της, πιθανότατα με βάση την καταβολή πολεμικών αποζημιώσεων από τη Ρωσία ή τη στήριξη της άμυνας της Ουκρανίας.

Οι ΗΠΑ, για παράδειγμα, όταν πέρασαν τον νόμο Rebuilding Economic Prosperity and Opportunity for Ukrainians Act το 2024, αιτιολόγησαν τη δέσμευση ρωσικών κεφαλαίων με το επιχείρημα ότι αυτά θα χρησιμοποιηθούν για την ανοικοδόμηση της Ουκρανίας.

Η στάση της Ευρώπης και οι πολιτικές διαφωνίες

Η απόφαση για τη δέσμευση των ρωσικών κεφαλαίων απαιτεί ομοφωνία μεταξύ των κρατών-μελών της ΕΕ.

Ωστόσο, χώρες όπως το Βέλγιο, που κατέχει περίπου 193 δισ. δολάρια σε παγωμένα ρωσικά αποθέματα, παραμένουν επιφυλακτικές. Επίσης, χώρες όπως η Ουγγαρία και η Σλοβακία, που διατηρούν στενές σχέσεις με τη Μόσχα, είναι απίθανο να στηρίξουν μια τέτοια πρωτοβουλία.

Παράλληλα, η Γερμανία, ως η μεγαλύτερη οικονομία της Ευρώπης, θα έπρεπε να δώσει τη στήριξή της για να υπάρξει ευρύτερη ευρωπαϊκή συναίνεση – κάτι που μέχρι στιγμής δεν φαίνεται πιθανό.

Στην άλλη άκρη τώρα, η κυβέρνηση Μπάιντεν είχε προτείνει τη χρήση των παγωμένων ρωσικών κεφαλαίων ως μέσο πίεσης προς τη Ρωσία για ειρηνευτικές συνομιλίες.

Ωστόσο, η εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ, ο οποίος έχει εκφράσει διάθεση προσέγγισης με τη Μόσχα, καθώς και οι πρώτες κινήσεις προς μια ειρηνευτική συμφωνία μετά από τρία χρόνια πολέμου, δημιουργούν νέες προκλήσεις.

Όπως γράφει το CNN, μια μονομερής ευρωπαϊκή απόφαση για τη δέσμευση των ρωσικών κεφαλαίων αυτή τη στιγμή θα μπορούσε να υπονομεύσει τις ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις, αντί να τις διευκολύνει.

Το μέλλον των ρωσικών κεφαλαίων στην Ευρώπη

Για την ώρα, τα ρωσικά αποθεματικά παραμένουν παγωμένα, αλλά εκτός της άμεσης διάθεσης της Ευρώπης.

Η συζήτηση για τη δέσμευση των κεφαλαίων συνεχίζεται, αλλά η έλλειψη πολιτικής και νομικής συναίνεσης καθιστά το ζήτημα εξαιρετικά περίπλοκο.

Αν οι Ευρωπαίοι ηγέτες αποφασίσουν τελικά να μην αγγίξουν το ρωσικό κεφάλαιο, θα πρέπει να συνεχίσουν να βασίζονται στους φορολογούμενους για τη χρηματοδότηση της Ουκρανίας – κάτι που μπορεί να αποδειχθεί πολιτικά δυσβάσταχτο μακροπρόθεσμα.