Τουρκία: Πρωτοφανές μπλόκο από το Συνταγματικό Δικαστήριο σε διατάγματα του Ερντογάν

Σε μια ασυνήθιστη -για τα μέχρι τώρα δεδομένα της Τουρκίας– εξέλιξη, το Συνταγματικό Δικαστήριο της χώρας έλαβε δύο αποφάσεις με τις οποίες ακυρώνει προεδρικά διατάγματα.

Πρόκειται για αποφάσεις που ανακοίνωσε το ίδιο το Δικαστήριο, οι οποίες περιορίζουν τις προεδρικές εξουσίες, και αφορούν στον διορισμό πρυτάνεων πανεπιστημίων και την αντικατάσταση των διοικητών της κεντρικής τράπεζας.

Οι διορισμοί των πρυτάνεων

Στην απόφασή του σχετικά με τον διορισμό πρυτάνεων, το δικαστήριο ακύρωσε τα άρθρα ενός κυβερνητικού διατάγματος που εκδόθηκε κατά τη διάρκεια της κατάστασης έκτακτης ανάγκης που επιβλήθηκε μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα του 2016 και το οποίο παρείχε στον πρόεδρο την εξουσία να διορίζει πρυτάνεις πανεπιστημίων.

Η κυβέρνηση του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) του προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν ακύρωσε τον Οκτώβριο του 2016 τις ενδοπανεπιστημιακές εκλογές που διεξάγονταν για την ανάδειξη των πρυτάνεων των πανεπιστημίων. Η θέση αυτή καλύπτεται πλέον απευθείας από τον πρόεδρο. Το κυβερνητικό διάταγμα ακύρωσε επίσης ορισμένα κριτήρια που διέπουν τον διορισμό ως πρύτανη πανεπιστημίου.

Σύμφωνα με το προηγούμενο σύστημα στην Τουρκία, τα πανεπιστήμια πραγματοποιούσαν τις δικές τους εκλογές, αλλά η τελική απόφαση ανήκε στον πρόεδρο. Ο Ερντογάν επέμεινε ότι η κατάργηση του εκλογικού συστήματος θα ήταν επωφελής για τη χώρα. Η κίνηση αυτή προσέλκυσε ευρεία κριτική, καθώς καταργούσε την αυτονομία των πανεπιστημίων.

Το βασικό αντιπολιτευόμενο Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα (CHP) προσέφυγε στο ανώτατο δικαστήριο κατά του σχετικού κυβερνητικού διατάγματος.

Σύμφωνα με την απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου, σύμφωνα με την turkishminute.com, δεν μπορεί να γίνει λόγος για αυτονομία ενός πανεπιστημίου όταν η εξουσία διορισμού πρυτάνεων παραχωρείται μόνο στον πρόεδρο και καταργούνται τα σχετικά κριτήρια που απαιτούνται για να γίνει κάποιος πρύτανης πανεπιστημίου, όπως η θητεία ως καθηγητής σε πανεπιστήμιο για τουλάχιστον τρία χρόνια.

Το δικαστήριο είπε ότι τα κριτήρια για την είσοδο στη δημόσια υπηρεσία σε σχέση με τον διορισμό ως πρύτανη πανεπιστημίου δεν μπορούν να αλλάξουν με κυβερνητικό διάταγμα και είναι εκτός του πεδίου εφαρμογής ενός κυβερνητικού διατάγματος, άρα αντισυνταγματικά. Η απόφαση του δικαστηρίου θα τεθεί σε ισχύ σε ένα χρόνο.

Από τότε που τέθηκε σε ισχύ η αμφιλεγόμενη αυτή πρακτική τον Οκτώβριο του 2016, ο Ερντογάν έχει διορίσει δεκάδες πρυτάνεις πανεπιστημίων, γεγονός που σε ορισμένες περιπτώσεις οδήγησε σε εκτεταμένες διαμαρτυρίες μεταξύ φοιτητών και ακαδημαϊκών.

Για παράδειγμα, στο γνωστό Πανεπιστήμιο Boğaziçi με έδρα την Κωνσταντινούπολη πραγματοποιήθηκαν μεγάλες κινητοποιήσεις όταν ο Ερντογάν διόρισε φιλοκυβερνητικές προσωπικότητες ως πρυτάνεις το 2021.

Τα μέλη του προσωπικού του πανεπιστημίου στέκονται από τότε με την πλάτη στραμμένη προς το κτίριο της πρυτανείας κάθε μέρα σε ένδειξη διαμαρτυρίας για τους προεδρικά διορισμένους πρυτάνεις.

Η περίπτωση του διοικητή της κεντρικής τράπεζας

Η άλλη απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου σχετικά με την αντικατάσταση των διοικητών της κεντρικής τράπεζας υποδηλώνει ότι η εξουσία του προέδρου να αντικαθιστά τον διοικητή της κεντρικής τράπεζας πριν από τη λήξη της θητείας του αντίκειται στο σύνταγμα. Αυτό είχε επίσης διευκολυνθεί με κυβερνητικό διάταγμα.

Οι διοικητές των κεντρικών τραπεζών διορίζονται για περίοδο τεσσάρων ετών. Ο Ερντογάν αντικατέστησε συχνά τους διοικητές της κεντρικής τράπεζας τα προηγούμενα χρόνια λόγω των προσπαθειών του, όπως λένε πολλοί, να στοχοποιήσει την ανεξαρτησία της τράπεζας και των συγκρούσεων με τους διοικητές για τις οικονομικές πολιτικές της τράπεζας.

Για παράδειγμα, κανένας από τους διοικητές της κεντρικής τράπεζας δεν μπόρεσε να υπηρετήσει ολόκληρη τη θητεία του από το 2016. Ο σημερινός διοικητής της τράπεζας, Φατίχ Καραχάν, είναι το έκτο στέλεχος στη θέση αυτή από τον Απρίλιο του 2016.

Ο Ερντογάν είχε περάσει χρόνια πιέζοντας την – στα χαρτιά – ανεξάρτητη τράπεζα να μειώσει το κόστος δανεισμού από την πεποίθησή του ότι τα υψηλά επιτόκια προκαλούν – και δεν αντιμετωπίζουν – τον πληθωρισμό.