Τραμπ εναντίον Ευρώπης: Η τακτική πίσω από το εξοργιστικό σχέδιο για τη Γάζα

Για δύο εβδομάδες, οι σύμμαχοι της Αμερικής παρέμειναν σιωπηλοί. Από την ημέρα της ορκωμοσίας του, ο Ντόναλντ Τραμπ απολάμβανε με σταθερή ροή θερμές δηλώσεις – και ελάχιστη κριτική – από ηγέτες στην Ευρώπη και την Βρετανία, οι οποίοι, κατ’ ιδίαν, μπορεί να ενοχλούνταν από τον θόρυβο που δημιουργούσε και τη ρητορική του.

Όμως αυτή η ανοχή δεν επρόκειτο να διαρκέσει, και κατέρρευσε αυτή την εβδομάδα, όταν ο Τραμπ παρουσίασε την πιο προκλητική ιδέα μέχρι σήμερα, σε επίπεδο εξωτερικής πολιτικής: την ανάληψη ελέγχου της Γάζας από τις ΗΠΑ, την απομάκρυνση του παλαιστινιακού πληθυσμού και την δημιουργία της «Ριβιέρας της Μέσης Ανατολής».

Η πρόταση φαινόταν να διαλύει σε μια στιγμή δεκαετίες της πολιτικής της Δύσης, πολύ μακριά από το μοντέλο της λύσης των δύο κρατών, το οποίο, αν και παρέμενε δύσκολο στην εφαρμογή του, θεωρούνταν αναμφισβήτητα θεμέλιο των ειρηνευτικών προσπαθειών όλα τα προηγούμενα χρόνια.

Οι αντιδράσεις ήταν άμεσες. Οι σύμμαχοι της Αμερικής στην περιοχή αντέδρασαν με δυσπιστία και ανησυχία για τον αντίκτυπο που θα είχε αυτή η δήλωση στις τρέχουσες διπλωματικές διαπραγματεύσεις, ειδικά όσον αφορά την εκεχειρία και τις διαπραγματεύσεις για τους ομήρους μεταξύ Ισραήλ και Χαμάς. Οι Παλαιστίνιοι εξέφρασαν την απογοήτευση και φυσικά την οργή τους για το σενάριο που τους θέλει να εκτοπίζονται από την πατρίδα τους.

Στην Ευρώπη, όπου οι σχέσεις με τις Ηνωμένες Πολιτείες είναι συνήθως λιγότερο περίπλοκες, οι ηγέτες μπορεί να διέφεραν στον τόνο που χρησιμοποίησαν, αλλά ήταν ξεκάθαροι στη στάση τους: Δεν υποστηρίζουν αυτή την πρόταση.

Παρόλα αυτά, ο Τραμπ έχει φέρει τους συμμάχους της Αμερικής σε δύσκολη θέση. Η δημόσια κριτική προς τις ΗΠΑ αποτελεί έσχατη επιλογή για πολλούς ηγέτες, και η έκφρασή της νωρίς στη θητεία ενός Αμερικανού προέδρου συνοδεύεται από πολιτικούς κινδύνους, που ορισμένοι θα σκεφτούν δύο και τρεις φορές αν θα τους επωμιστούν.

«Η εκτίμησή μου είναι ότι όλοι έχουν μείνει άναυδοι. Δεν το είδαν να έρχεται», δήλωσε ο Τζον Μπ. Άλτερμαν, πρώην αξιωματούχος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ και νυν διευθυντής του Προγράμματος Μέσης Ανατολής στο Κέντρο Στρατηγικών και Διεθνών Μελετών (CSIS), μια δεξαμενή σκέψης με έδρα την Ουάσιγκτον στο CNN.

Υπάρχουν επίσης ευρύτερες και πιο διάχυτες συνέπειες. Η ιστορία του Ντόναλντ Τραμπ με αυθόρμητες και απρόβλεπτες γεωπολιτικές παρεμβάσεις έχει ήδη αρχίσει να απομονώνει ιδεολογικά τις Ηνωμένες Πολιτείες από τους παγκόσμιους συμμάχους τους, βήμα-βήμα. Οι δηλώσεις του για τη Γάζα – αν πρόκειται για ιδέα, σχέδιο ή κάτι ενδιάμεσο – ενδέχεται να επιταχύνουν αυτή τη διαδικασία.

«Αυτή η κυβέρνηση δεν έχει μόνο το ένστικτο αλλά και την επιθυμία να είναι διασπαστική», δήλωσε ο Τζον Μπ. Άλτερμαν. Προέβλεψε επίσης ότι θα υπάρξει «μια πολύ βαθύτερη διαδικασία ενδοσκόπησης στην Ευρώπη σχετικά με το πώς θέλει να συνεργαστεί με μια Αμερική που είναι πολύ πιο απορροφημένη στον εαυτό της και πολύ λιγότερο αφοσιωμένη στην υποστήριξη ενός πολυμερούς συστήματος».

Τραμπ εναντίον Ευρώπης

Οι περισσότερες δυτικές χώρες παραμένουν επιφυλακτικές απέναντι στην απρόβλεπτη στάση του Τραμπ ως ένοικος πλέον του Λευκού Οίκου, αλλά ήταν καλύτερα προετοιμασμένες για τη δεύτερη εκλογή του σε σχέση με την πρώτη.

Περίμεναν μια τέτοια πρόκληση. Και οι αντιδράσεις τους στο σχέδιο του Τραμπ για τη Γάζα έδειξαν πώς μπορεί να διαχειριστούν ευρύτερα την πολιτική του κατά τη δεύτερη θητεία του.

Ο ΟΗΕ αντέδρασε σθεναρά, με τον Γενικό Γραμματέα να προειδοποιεί τον Τραμπ για «εθνοκάθαρση».

Η Γαλλία δήλωσε ότι η πρόταση θα αποτελούσε «σοβαρή παραβίαση του διεθνούς δικαίου» (η αναγκαστική απομάκρυνση πληθυσμού απαγορεύεται από τη Συνθήκη της Γενεύης).

Ο Ισπανός υπουργός Εξωτερικών δήλωσε στον ραδιοφωνικό σταθμό RNE: «Η γη των Γαζαίων είναι η Γάζα».

Στη Δυτική Ευρώπη, μόνο ο Ολλανδός ακροδεξιός ηγέτης Γκέερτ Βίλντερς τάχθηκε υπέρ του σχεδίου, γράφοντας στο X: «Αφήστε τους Παλαιστίνιους να μετακινηθούν στην Ιορδανία. Πρόβλημα Γάζας, λυμένο!».

Ο Γερμανός πρόεδρος Βάλτερ Σταϊνμάγερ χαρακτήρισε την πρόταση «απαράδεκτη», ενώ η υπουργός Εξωτερικών Ανναλένα Μπέρμποκ προειδοποίησε ότι «θα οδηγήσει σε νέα δεινά και νέο μίσος».

«Ως διπλωμάτης καριέρας, η δουλειά μου ήταν πάντα να παρουσιάζω τα συμφέροντα της αμερικανικής κυβέρνησης με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Ο πρόεδρος Τραμπ έκανε αυτή τη δουλειά πιο δύσκολη», δήλωσε στο CNN ο Έρικ Νέλσον, πρώην πρέσβης του Τραμπ στη Βοσνία και αργότερα αναπληρωτής διευθυντής του Γερμανο-Αμερικανικού Ευρωπαϊκού Κέντρου Μελετών Ασφαλείας στο Μόναχο. «Ήταν πολύ δύσκολο να προβλέψει κανείς τι θα έκανε στη συνέχεια».

«Στη Γερμανία, η αντίδραση της κυβέρνησης ήταν αναμενόμενη: τον απορρίπτουν πλήρως», σημείωσε. Οι επικείμενες ομοσπονδιακές εκλογές έχουν εντείνει το κίνητρο της γερμανικής κυβέρνησης να καταδικάσει τον Τραμπ, ο οποίος παραμένει εξαιρετικά αντιδημοφιλής στη χώρα και σε όλη τη Δυτική Ευρώπη. Άλλωστε, ο Γερμανός καγκελάριος Όλαφ Σολτς και η κυβέρνησή του έχουν ελάχιστο λόγο να συγκρατηθούν: πιθανότατα δεν θα βρίσκονται καν στην εξουσία τον επόμενο μήνα για να διαχειριστούν τις συνέπειες.

Ωστόσο, η κριτική προς τον Αμερικανό πρόεδρο δεν είναι το ίδιο εύκολη για όλους. Ας δούμε το παράδειγμα της Βρετανίας. Ο σταθερός σύμμαχος των ΗΠΑ δείχνει απεγνωσμένος για να πετύχει μια παραγωγική σχέση με τον Τραμπ, και τα πρώτα σημάδια δείχνουν ότι η στρατηγική προσέγγισης του πρωθυπουργού Κιρ Στάρμερ αποδίδει καρπούς.

Ο Τραμπ δήλωσε αυτή την εβδομάδα ότι ο Στάρμερ ήταν «πολύ ευγενικός», ενώ υπονόησε ότι το Ηνωμένο Βασίλειο θα μπορούσε να εξαιρεθεί από τους δασμούς που έχει απειλήσει να επιβάλει στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Αυτή θα μπορούσε να είναι μια τεράστια ευκαιρία για έναν Βρετανό ηγέτη που αναζητά απεγνωσμένα τρόπους για να δώσει ώθηση στην οικονομία.

Ωστόσο, αυτές οι γέφυρες είναι χτισμένες πάνω στην άμμο. Το Λονδίνο γνωρίζει πολύ καλά ότι μια και μόνο δήλωση θα μπορούσε να ανατρέψει μήνες προσπαθειών εξομάλυνσης των σχέσεων με τον Τραμπ. Ταυτόχρονα, ο Κιρ Στάρμερ γνωρίζει ότι το να φανεί υποτακτικός απέναντι σε έναν Αμερικανό πρόεδρο κρύβει κινδύνους – ακριβώς για αυτό κατηγορούσε παλαιότερα τους πρωθυπουργούς των Τόρις.

Αυτό το δίλημμα επιβάλλει προσεκτική διατύπωση. «Στο ζήτημα της Γάζας, ο Ντόναλντ Τραμπ έχει δίκιο», δήλωσε αυτή την εβδομάδα ο Βρετανός υπουργός Εξωτερικών, Ντέιβιντ Λάμι, από την Ουκρανία, διατυπώνοντας το τμήμα της δήλωσής του που προοριζόταν για ένα συγκεκριμένο ακροατήριο. Στη συνέχεια, όμως, ήρθε το μήνυμα προς τους υπόλοιπους: «Ήμασταν πάντα ξεκάθαροι ότι πρέπει να δούμε τη λύση των δύο κρατών και να διασφαλίσουμε ότι οι Παλαιστίνιοι θα μπορέσουν να ζήσουν και να ευημερήσουν στην πατρίδα τους, στη Γάζα».

Ένας Βρετανός βουλευτής των Εργατικών δήλωσε στο CNN ότι ο ίδιος και οι συνάδελφοί του ήταν «εμβρόντητοι» με την πρόταση του Τραμπ. Ωστόσο, πρόσθεσε ότι πάρα πολλοί παράγοντες – συμπεριλαμβανομένης της εκεχειρίας και των εμπορικών σχέσεων με τις ΗΠΑ – καθιστούν τη δημόσια κριτική στον Αμερικανό πρόεδρο επικίνδυνη επιλογή. «Έχω μεγάλη κατανόηση για τη θέση του Στάρμερ», ανέφερε ο βουλευτής, τονίζοντας ότι προσπαθεί «να διατηρήσει τη σχέση σε όσο το δυνατόν πιο θετικό επίπεδο».

«Η σκληρή στάση απέναντι στους συμμάχους είναι σίγουρα μια περίεργη προσέγγιση εξωτερικής πολιτικής», πρόσθεσε. «Θα το κάνει και με τους εχθρούς του;»

Προ των πυλών η επόμενη σύγκρουση;

Όπως συμβαίνει με πολλές από τις προκλητικές δηλώσεις του Τραμπ, η πρότασή του για τη Γάζα αντιμετωπίστηκε ταυτόχρονα με περιφρόνηση αλλά ταυτόχρονα αναλύθηκε εκτενώς – σε μια προσπάθεια να εντοπιστούν στρατηγικού χαρακτήρα προθέσεις.

Όσοι γνωρίζουν τη λογική πίσω από τις κινήσεις του, εκτιμούν ότι η διατύπωση ενός ακραίου σεναρίου – είτε εκ προθέσεως είτε όχι – ενδέχεται να αναγκάσει τους συμμάχους των ΗΠΑ να βρουν μια καλύτερη λύση. «Του αρέσει να κρατά τους πάντες σε θέση αντίδρασης», εξήγησε ο Έρικ Νέλσον.

«Έχουμε ξαναδεί αυτή την τακτική από τον Τραμπ είναι η… τέχνη της διαπραγμάτευσης», πρόσθεσε ο Νέιθαν Σέιλς. «Οι περισσότεροι δυτικοί σύμμαχοι των ΗΠΑ έχουν κολλήσει σε έναν φαύλο κύκλο όσον αφορά τη σκέψη τους για το Ισραηλινο-Παλαιστινιακό… Στην πρώτη της θητεία, η κυβέρνηση Τραμπ αναγνώρισε ότι αυτός ο δρόμος ήταν αδιέξοδος».

Ωστόσο, αν η πρόθεσή του είναι να ξεμπλοκάρει ένα διπλωματικό αδιέξοδο, τότε αυτό εγκυμονεί κινδύνους που οι σύμμαχοι των ΗΠΑ δεν θα καλωσορίσουν.

«Μερικές φορές, όταν ξεπαγώνεις μια κατάσταση, μπορεί να απελευθερώσεις δυνάμεις πολύ πιο αρνητικές απ’ ό,τι μπορείς να φανταστείς», προειδοποίησε ο Τζον Άλτερμαν.

Ανάμεσα σε αυτές είναι και το ενδεχόμενο περαιτέρω διεθνούς απομόνωσης των ΗΠΑ, κάτι που θα μπορούσε να δημιουργήσει κενό παγκόσμιας ηγεσίας.

«Πολλές χώρες θα νιώσουν ότι χρειάζονται μια διαφορετική σχέση με τη Ρωσία και την Κίνα», προειδοποίησε ο Άλτερμαν. «Εν μέρει, ώστε να μην εξαρτώνται από τις Ηνωμένες Πολιτείες, και εν μέρει επειδή δεν βλέπουν πλέον ηθικό όφελος από μια στενή συμμαχία με την Ουάσινγκτον».

Αυτή η απειλή γίνεται ακόμα μεγαλύτερη, δεδομένων των κινήσεων του Τραμπ να επιβάλει κυρώσεις, να αποχωρήσει από διεθνείς οργανισμούς και να διαλύσει την USAID.

«Ο κόσμος συγχέει την USAID με μια φιλανθρωπική οργάνωση», δήλωσε ο Νέλσον. «Οι Αμερικανοί είναι από τους πιο φιλάνθρωπους ανθρώπους στον κόσμο. Όμως οι στρατηγικές επενδύσεις είναι ένας σημαντικός τρόπος για να στηρίξουμε τους συμμάχους μας και να επεκτείνουμε την επιρροή μας».

Αυτή δεν θα είναι η τελευταία γεωπολιτική ρήξη μεταξύ του Τραμπ και της Ευρώπης. Πολλοί ήδη παρακολουθούν με σκεπτικισμό τις πιθανές διαπραγματεύσεις για τον τερματισμό του πολέμου της Ρωσίας στην Ουκρανία. Ο Τραμπ έχει υπονοήσει στο παρελθόν την παραχώρηση ουκρανικών εδαφών στη Μόσχα, και αξιωματούχοι του ΝΑΤΟ φοβούνται εδώ και καιρό ότι μπορεί να παρουσιάσει δημοσίως μια συμφωνία που θα άφηνε το Κίεβο και τις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες εκτεθειμένες.

Οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις θα προσπαθήσουν να διαλύσουν αυτούς τους φόβους την επόμενη εβδομάδα, όταν αρκετά μέλη του στενού κύκλου του Τραμπ – συμπεριλαμβανομένων του υπουργού Εξωτερικών Μάρκο Ρούμπιο, του αντιπροέδρου Τζέι Ντι Βανς και του απεσταλμένου για τις σχέσεις Ουκρανίας-Ρωσίας, Κιθ Κέλογκ – αναμένεται να ταξιδέψουν στο Συνέδριο Ασφαλείας του Μονάχου στη Γερμανία.

«Ελπίζω ότι η κυβέρνηση θα ακολουθήσει μια πιο ισορροπημένη και υπολογισμένη προσέγγιση για την Ουκρανία», δήλωσε ο Έρικ Νέλσον. «Κάποιος θα ήλπιζε ότι ο Τραμπ θα βασιζόταν πολύ στη συμβουλή των ειδικών», πρόσθεσε.

Σε περισσότερα από ένα ζητήματα, φαίνεται ότι η παγκόσμια περίοδος χάριτος του Τραμπ τελειώνει. Και αν οι χώρες της Δύσης χρειάζονταν μια υπενθύμιση για το χάος που μπορεί να προκαλέσει στις διεθνείς σχέσεις, μόλις την έλαβαν.

«Η κυβέρνηση Μπάιντεν προσπάθησε πολύ να είναι αξιόπιστη και προβλέψιμη», δήλωσε ο Τζον Άλτερμαν. «Η κυβέρνηση Τραμπ έχει ακριβώς το αντίθετο ένστικτο».