Πώς οι Βάρβαροι άλλαξαν την ιστορία της Ευρώπης και γιατί ο εθνικισμός τους χρησιμοποιεί σαν εργαλείο

«Τι Ούνοι είναι αυτοί» ακούμε πολύ συχνά τους φιλάθλους να λένε για τους αντίπαλους οπαδούς όταν ξεφεύγουν από τα λογικά πλαίσια καταφεύγοντας σε ακραία βία. «Πώς είναι έτσι αυτοί, σαν Γότθοι μοιάζουν» είναι αντίστοιχα μία από τις ατάκες που χρησιμοποιούσαν παλιότερα οι καθωσπρέπει οικογενειάρχες, για να περιγράψουν τους ροκάδες με τα μακριά μαλλιά και τα σκουλαρίκια. Έχουν περάσει περίπου 1600 χρόνια από τον Αττίλα τον Ούνο και τους συμμάχους του τους Οστρογότθους – κι όμως, η Ευρώπη δεν έχει ξεπεράσει τις βαθιά ριζωμένες προκαταλήψεις της.

Μία από αυτές, όπως είναι φανερό, είναι και η έννοια του «βάρβαρου». Άλλοτε σαν μία συνθήκη που ο Δυτικός Κόσμος θέλει να αποφύγει κάθε συσχετισμό μαζί του -μα καλά, αυτοί δεν είναι που «σκότωσαν» τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία βυθίζοντας τη Γηραιά Ήπειρο στο μεσαιωνικό σκοτάδι;- και άλλοτε ως μία κατάσταση την οποία θέλει να αγκαλιάσει κάνοντας εθνικιστικές προβολές πάνω της. Ο μύθος του «ευγενούς βαρβάρου» άλλωστε, ενός macho άντρα που είναι τίμιος και λύνει τις διαφορές του με τη ρώμη και τη βία αντί για τον διάλογο, είχε πάντα πέραση στην Ακροδεξιά.

Αυτή τη δύσκολη εξίσωση προσπαθεί να λύσει ή έστω να εξηγήσει ο διακεκριμένος Βρετανός ιστορικός, Edward James (γεν. το 1947), στο βιβλίο του Οι Βάρβαροι της Ευρώπης, το οποίο μόλις κυκλοφόρησε από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις. Και ο τρόπος να το κάνει είναι να καταδυθεί στα ομιχλώδη χρόνια ανάμεσα στο 200 και 600 μ.Χ., τότε που η Δυτική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία έσβηνε για να δώσει τη θέση της σε νέα βασίλεια, σμιλεμένα από τους νέους (και κάπως άγριους) πληθυσμούς που εισχωρούσαν τα εδάφη της.

Ο τρόπος του επίτιμου καθηγητή Μεσαιωνικής Ιστορίας στο Uinversity College του Δουβλίνου είναι σαφής, καλογραμμένος, πολύ συχνά διασκεδαστικός, διαθέτοντας φλεγματικό χιούμορ αλλά πάντοτε γεμάτος πολύ προσεκτικά επιχειρήματα βασισμένα μία εκτενέστατη βιβλιογραφία. Μάλιστα, το γεγονός ότι έχει βαθιά γνώση πέρα από την ευρωπαϊκή ιστορία και από την επιστημονική φαντασία καθώς και τη λογοτεχνία του φανταστικού, του δίνει τη δυνατότητα να κάνει πολύ καίριες αναφορές στην ποπ κουλτούρα.

Ποιοι ήταν όμως όλοι αυτοί οι άνθρωποι που περιγράφει ο Βρετανός ιστορικός στο βιβλίο του; Ποιοι ήταν οι Γότθοι, οι Ούνοι, οι Σλάβοι, οι Φράγκοι, οι Σάξονες, αλλά και τελείως ξεχασμένοι λαοί όπως οι Σαρμάτες και οι Οτ γκάγκα. Ο συγγραφέας ρίχνει φως στην καταγωγή τους, απαντώντας σε καίρια ερωτήματα: πότε εμφανίστηκαν, πώς βρέθηκαν στη δούλεψη των Ρωμαίων, πότε εκχριστιανίστηκαν αλλά και πότε ανέλαβαν τα ηνία από τους τελευταίους.

Το προφίλ που φτιάχνει είναι απόλυτα κατατοπιστικό, ρηξικέλευθο θα μπορούσε να πει κανείς -αφού δεν μοιάζει με όσα έχουν συνηθίσει- αλλά και πολύ ψυχαγωγικό για να τον αναγνώστη (σ.σ: η λέξη «βαρεμάρα» είναι άγνωστη σε αυτό το βιβλίο). Μία απολαυστική ιστορική αφήγηση με άλλα λόγια χωρίς όμως καμία διάθεση να χαϊδέψει αυτιά.

Υπάρχει όμως και κάτι ακόμα πιο σημαντικό. Και αυτό δεν είναι άλλο από την προσπάθεια να διαλυθεί η ομίχλη γύρω από τον όρο «βάρβαρος». Κάτι που επιτυγχάνεται με μία σχεδόν μαιευτική μέθοδο όσον αφορά τους αναγνώστες. Τα βασικό, λοιπόν, ζητούμενο είναι το εξής: να διαφανεί πως η διαχρονική ευρωπαϊκή αντίληψη του «πας μη Έλλλην, βάρβαρος» εκτός από ρατσιστική είναι και εν τέλει βαθιά προβληματική. Στο έργο του, αυτές οι απρόσωπες ορδές αποκτούν αρχή, μέση, τέλος και κυρίως ένα πραγματικό πρόσωπο – και όχι το τερατώδες προσωπείο που έχτιζαν οι Ελληνορωμαίοι ιστοριογράφοι.

Τελικά, ίσως το πιο σημαντικό θέμα του βιβλίου να μη συναντάται μόνο στα συμπεράσματα, αλλά φαίνεται να διατρέχει κάθε σελίδα του: το πώς, δηλαδή, η ιστορία των βαρβάρων έχει παρερμηνευθεί και χρησιμοποιηθεί για τα συμφέροντα του σύγχρονου εθνικισμού. Διότι, τελικά, η πολιτική πάντα βρίσκει τρόπο να εκμεταλλευτεί τους συλλογικούς μύθους, αφήνοντας στην άκρη την αλήθεια με σκοπό να αγκαλιάσει τη σκοπιμότητα που τη βολεύει.