10 ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΣΟΣΙΑΛΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ
Οι συγγραφείς του βιβλίου "Η σοσιαλδημοκρατία στο προσκήνιο, ξανά;" αποτυπώνουν στο Magazine συνοπτικά τις αξίες της σοσιαλδημοκρατίας, αλλά και τη δυναμική επιστροφή της στο πολιτικό προσκήνιο.
Δεν αφορά απλώς ένα κίνημα που πέρασε στην πολιτική ιστορία. Η σοσιαλδημοκρατία είναι πολλά παραπάνω από αυτό.
Οι πρώτες σοσιαλιστικές ιδέες που έκαναν την εμφάνισή τους τον 19ο αιώνα, στάθηκαν αφορμή, αλλά και αρωγοί για τη δημιουργία των πρώτων σοσιαλδημοκρατικών κινημάτων.
Οι αξίες της σοσιαλδημοκρατίας είναι πολλές. Βασικότερες όμως, και αναλείωτες στον χρόνο, είναι εκείνες της δημοκρατίας, της ελευθερίας και της κοινωνικής ισότητας. Αξίες τις οποίες, όπως και αποδείχθηκε από τη θητεία τους, σοσιαλδημοκρατικές ηγεσίες υπηρέτησαν απόλυτα.
Τρανό παράδειγμα τούτου αποτελεί και η Ελλάδα, με την κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου να φέρνει ένα νέο, προοδευτικό αέρα στην πολιτική ιστορία της χώρας και την κοινωνική δικαιοσύνη να καταλαμβάνει την πρώτη θέση στην αξιακή “πυραμίδα”.
Η ιστορία της σοσιαλδημοκρατίας αποτελείται -ως επί το πλείστον- από φωτεινά σημεία, χωρίς ωστόσο αυτό να σημαίνει ότι δεν υπήρξαν και μελανά. Μετά τη “χρυσή τριακονταετία”, τα χρόνια δηλαδή που ακολούθησαν του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, αλλά και στη συνέχεια που επήλθε η “πτώση” της, η σοσιαλδημοκρατία φαίνεται να επανέρχεται εκ νέου στο πολιτικό προσκήνιο.
Αυτός είναι και ο πυρήνας του βιβλίου “Η σοσιαλδημοκρατία στο προσκήνιο, ξανά;” (Εκδ. Πόλις). Οι Έφη Γαζή, Γιάννης Φ. Ιωαννίδης, Ξενοφών Κοντιάδης, Γιάννης Μπαλαμπανίδης και Στέφανος Παραστατίδης, διηγούνται εμπεριστατωμένα την ιστορία της σοσιαλδημοκρατίας, την αναδυόμενη επιστροφή της στο πολιτικό προσκήνιο και τη σημασία των αξιών της, που μπορούν να αντιμετωπίσουν μια σωρεία προβλημάτων που έχουν προκύψει.
Κάτι που επιχείρησαν να κάνουν και στο Magazine, απαντώντας σε δέκα ερωτήσεις για τη σοσιαλδημοκρατία.
Συνοπτικά, τι είναι η σοσιαλδημοκρατία; Ποιες είναι οι βασικές αξίες της;
“Η επιλογή της σοσιαλδημοκρατίας σημαίνει ότι οι ακολουθούμενες πολιτικές οφείλουν να διασφαλίζουν τη δημοκρατία και τις ελευθερίες, και να προάγουν την ισότητα και την κοινωνική δικαιοσύνη, αποκαθιστώντας δηλαδή το πρωτείο της πολιτικής έναντι της οικονομίας. Εξάλλου η ισότητα, η δικαιοσύνη και γενικότερα η πολιτική δεν είναι μόνο ζήτημα αριθμών και υλικών συμφερόντων. Η σύγχρονη σοσιαλδημοκρατία εμπνέεται από και ανανεώνει εκείνη τη φιλοσοφική παράδοση των φιλελεύθερων σοσιαλιστών που αρνούνται τη μονοκρατορία του οικονομισμού και αναδεικνύουν εξίσου το ηθικό περιεχόμενο, τις μη υλιστικές αξίες που οφείλει να υπηρετεί η πολιτεία.
Η σοσιαλδημοκρατία εστιάζει στους σημερινούς ανθρώπους, όπως πραγματικά ζουν, επιθυμούν, ονειρεύονται, ασκούν τις ελευθερίες τους και επιδιώκει την άμεση και στο ορατό μέλλον επίτευξη αποτελεσμάτων. Αξιοποιώντας τα διδάγματα μακροχρόνιων αγώνων, επιτυχιών αλλά και διαψεύσεων, υιοθετεί μια πιο φιλοσοφημένη προσέγγιση· μια προσέγγιση που θα μπορούσε να ονομαστεί και υπαρξιστική, καθώς, ενώ αποκλείει βεβαιότητες ταυτόχρονα πράττει, δρα με πεποίθηση στις αξίες της· μια υπαρξιστική στάση που επειδή ενδιαφέρεται για τους σημερινούς θνητούς, στους οποίους αποδίδει αυταξία και δεν τους αντιμετωπίζει σαν αντικείμενο θυσίας στον βωμό απόλυτων ιδεωδών και απώτερων σκοπών, έχει τη δική της αντίληψη για τον χρόνο της πολιτικής.
Πρόκειται για μια στάση που αναγνωρίζει την αξία των μερικών αλλά άμεσων αποτελεσμάτων, των βαθμιαίων προόδων, των αλλαγών με το μικρότερο κόστος και τις λιγότερες οδύνες, χωρίς βία. Αυτού του τύπου ο ρεαλισμός βρίσκεται στον αντίποδα του κυνισμού. Δεν είναι αυτομάτως συμβιβαστικός, μετριοπαθής λόγω δειλίας και τήρησης ίσων αποστάσεων χωρίς πυξίδα· είναι ηθικά μαχητικός και προσανατολισμένος στη δίκαιη πράξη”, εξηγεί στο Magazine ο Γιάννης Φ. Ιωαννίδης, δικηγόρος και αντιπρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής για τα δικαιώματα του Ανθρώπου.
Πώς δημιουργήθηκε το κίνημα της σοσιαλδημοκρατίας;
“Οι σοσιαλιστικές ιδέες του 19ου αιώνα αποτελούν την καταγωγική αφετηρία των σοσιαλδημοκρατικών κινημάτων, δυνάμεων και προγραμμάτων. Η βιομηχανική οικονομία της εποχής και η διαμόρφωση μεγάλων εργατικών τάξεων και στρωμάτων συνέβαλαν καθοριστικά στην ανάδυση του σοσιαλδημοκρατικού κινήματος, τοποθετημένου μεταξύ του καπιταλισμού και του κομμουνισμού.
Στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, πολιτικοί και στοχαστές όπως οι Ferdinand Lassale, August Bebel, Wilhelm Liebknecht, Eduard Bernstein επεξεργάστηκαν ιδέες και συμμετείχαν σε πολιτικές δράσεις που ανέδειξαν τη σοσιαλδημοκρατία στον χώρο που απέβλεπε στη μεταρρύθμιση του καπιταλισμού, παρά στην ανατροπή του, στην άμβλυνση ή και στην εξάλειψη των κοινωνικο-οικονομικών ανισοτήτων και στην εδραίωση των δημοκρατικών θεσμών.
Στη διάρκεια του 20ου αιώνα, σοσιαλδημοκρατικά κόμματα και πολιτικές δυνάμεις αναπτύχθηκαν σε διάφορες χώρες ενώ η λεγόμενη ‘χρυσή εποχή’ τους ταυτίζεται με την μεταπολεμική περίοδο εδραίωσης του ‘κοινωνικού κράτους’ κυρίως σε ευρωπαϊκές χώρες”, αναφέρει στο Magazine η Έφη Γαζή, ιστορικός, καθηγήτρια στο Τμήμα Κοινωνικής και Εκπαιδευτικής Πολιτικής του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου.
Ποια είναι η σημερινή σκοπιά της σοσιαλδημοκρατίας;
“Η σοσιαλδημοκρατία φαίνεται να επιστρέφει σε όλη την Ευρώπη. Στις μισές χώρες της «παλιάς» Ευρώπης οι πρωθυπουργοί είναι σοσιαλδημοκράτες. Ωστόσο, δεν πρόκειται για την ίδια σοσιαλδημοκρατία που μεσουράνησε κατά το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα, αλλά για μία σοσιαλδημοκρατία που υπό συνθήκες παγκοσμιοποίησης, υποχώρησης του εθνικού κεϋνσιανισμού και μετάβασης στην 4η βιομηχανική επανάσταση απευθύνεται σε νέα κοινωνική βάση, αναζητώντας νέες δημόσιες πολιτικές και νέες μορφές οργάνωσης και συλλογικής δράσης”, εξηγεί ο Ξενοφών Κοντιάδης, καθηγητής Δημοσίου Δικαίου και Κοινωνικής Διοίκησης στο Τμήματα Δημόσιας Διοίκησης του Παντείου Πανεπιστημίου.
Ποιοι είναι οι εχθροί της σοσιαλδημοκρατίας;
“Δύσκολα μπορεί κανείς να ορίσει πολλούς εχθρούς απέναντι στη σοσιαλδημοκρατία, καθώς είναι μία ιδεολογία που συνθέτει, συναινεί, ισορροπεί και διαφωνεί χωρίς τοξικότητα και διχαστική διάθεση με ό,τι δεν την εκφράζει. Εχθροί της σοσιαλδημοκρατίας είναι κυρίαρχα αυτοί που είναι ταυτόχρονα και εχθροί της δημοκρατίας. Και τούτο συνεπάγεται πως η σοσιαλδημοκρατία στέκεται με όρους αδιαπραγμάτευτους απέναντι σε κάθε ιδεολογία με ολοκληρωτικά χαρακτηριστικά, σε κάθε θεωρία και δράση που αμφισβητεί το δημοκρατικό κεκτημένο του πολίτη, σε οτιδήποτε παράγει μίσος, βία, επιβολή, έλεγχο.
Σε κάθε περίπτωση, η σοσιαλδημοκρατία διαφωνεί με ιδεολογίες που παράγουν ασυμμετρία πολιτικής, οικονομικής και κοινωνικής ισχύος, πολιτικές που επιτείνουν τις οικονομικές και κοινωνικές ανισότητες, προγράμματα που αδιαφορούν για το κοινωνικό κράτος και τη στήριξη των αδυνάμων, αντιλήψεις χωρίς θεσμικό και ηθικό υπόβαθρο”, αναφέρει στο Magazine ο Στέφανος Παραστατίδης, γιατρός του ΕΣΥ και μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του ΠΑΣΟΚ-Κινήματος Αλλαγής.
Μπορεί να χαρακτηριστεί ως “η αρχή του τέλους” της σοσιαλδημοκρατίας η περίοδος της οικονομικής κρίσης του 2008;
“Κοιτώντας από την απόσταση μιάμιση δεκαετίας, όχι. Ήταν μία ακόμη, μάλλον βιαστική ‘προφητεία’ περί του τέλους της σοσιαλδημοκρατίας, της εκπλήρωσης του ιστορικού της πεπρωμένου. Ταυτόχρονα, η οικονομική κρίση του 2008, και η ευρωπαϊκή που ακολούθησε, υπήρξε όντως η τελευταία μεγάλη κρίση της σοσιαλδημοκρατίας.
Δεν είναι μόνο ότι αποκαθηλώθηκε από τη θέση της κυβέρνησης στις χώρες όπου αναγκάστηκε να διαχειριστεί την πρώτη, δύσκολη φάση της κρίσης (Ελλάδα, Ισπανία). Είναι κυρίως ότι στάθηκε ανήμπορη να αντιτείνει μια πολιτική εναλλακτική στο ‘χρυσό κλουβί της λιτότητας’ που επέβαλε η γερμανική ιδίως χριστιανοδημοκρατία.
Ωστόσο, αποδείχθηκε ανθεκτική. Το φάσμα της ‘πασοκοποίησης’, της κατάρρευσης ισχυρών σοσιαλιστικών/σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων, απείλησε πολλά από αυτά (Ολλανδία) αλλά δεν τα εξαφάνισε. Η πίεση εξ αριστερών ήταν ισχυρή, ωστόσο η στρατηγική ανόδου της ριζοσπαστικής Αριστεράς έφτασε στα όριά της. Σήμερα, η σοσιαλδημοκρατία έχει επιστρέψει σε θέσεις εξουσίας σε πολλές χώρες της Ευρώπης, με επίκεντρο τη Γερμανία και την Ιβηρική. Η επάνοδός της όμως είναι ασταθής, αλλού χάνει (Σουηδία), αλλού κινδυνεύει με εξαφάνιση (Γαλλία).
Βρίσκεται σε μια φάση ‘πειραματικής’ αναζήτησης ενός νέου προστάγματος, πέρα από την κληρονομιά του Τρίτου Δρόμου, προσπαθώντας να συνθέσει υλιστικά αιτήματα, όπως η πάλη ενάντια στις ανισότητες, με προωθημένες αξιακές διεκδικήσεις. Εάν θέλει όμως να αντισταθεί στην επέλαση της Alt Right, οφείλει να αντιπαρατάξει μια ισχυρή ταυτότητα”, εξηγεί ο Γιάννης Μπαλαμπανίδης, διδάκτωρ Συγκριτικής Πολιτικής του Παντείου Πανεπιστημίου.
Πού οφείλεται η “ήττα” της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας μετά την περίοδο της “χρυσής τριακονταετίας”;
“Οι νίκες και οι ήττες στην πολιτική είναι έννοιες σχετικές, οι καταστάσεις διαφοροποιούνται στο χώρο και μεταβάλλονται στο χρόνο. Όπως κατά τη διάρκεια της ‘χρυσής τριακονταετίας’ μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο οι ιδέες της σοσιαλδημοκρατίας εφαρμόζονταν από πολλές συντηρητικές κυβερνήσεις, με πιο χαρακτηριστικές των χριστιανοδημοκρατών στην Ιταλία και τη Γερμανία ή αυτές του Ντε Γκωλ και των διαδόχων του στη Γαλλία, έτσι και κατά την τριακονταετία 1980 -2010, κυριαρχούσαν μεν οι αντιλήψεις των νεοφιλελεύθερων δογμάτων και του ‘τέλους της ιστορίας’, αν και σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες κυβερνούσαν σοσιαλιστικά κόμματα και σε επίπεδο ΕΕ προωθούνταν, τουλάχιστον διακηρυκτικά, πολιτικές μείωσης των ανισοτήτων.
Το πρόβλημα που ονομάστηκε εκείνη την περίοδο στρατηγική αμηχανία της σοσιαλδημοκρατίας έναντι ιδίως της παγκοσμιοποίησης, τελικά λύθηκε από την ίδια τη ζωή. Η κλιματική αλλαγή, οι χρηματοπιστωτικές και δημοσιονομικές κρίσεις, ο πόλεμος και η ενεργειακή κρίση ανέδειξαν αδιέξοδα και επιβάλλουν να αλλάξουμε ρότα, με την επιστροφή στα θεμελιώδη της πολιτικής”, συμπληρώνει ο Γιάννης Φ. Ιωαννίδης.
Μπορεί να αποδοθεί η απήχηση που παρουσιάζουν τα τελευταία χρόνια η φιλελεύθερη Δεξιά και η ριζοσπαστική Αριστερά στο γεγονός ότι ασπάζονται αξίες και ιδέες της σοσιαλδημοκρατίας;
“Πράγματι, τα τελευταία χρόνια στην Ευρώπη, αλλά και στην Ελλάδα, αναδεικνύεται μια μεγάλη αντίφαση: Από τη μια πλευρά επιδιώκεται η υποβάθμιση του ιστορικού ρόλου, της πολιτικής αυτοτέλειας, των κοινωνικών αναφορών και της δύναμης των ιδεών της σοσιαλδημοκρατίας, και από την άλλη καταβάλλεται μια συστηματική προσπάθεια οικειοποίησης των ιδεολογικών, αξιακών και προγραμματικών θεμελίων της, ενίοτε και των στελεχών της, τόσο από τη φιλελεύθερη Δεξιά όσο και από τη ριζοσπαστική Αριστερά.
Δεν πρόκειται απλώς για μια κομματική-εκλογική τακτική κατάκτησης του ‘μεσαίου χώρου’, στο πλαίσιο μιας παραδοσιακού τύπου πολυσυλλεκτικότητας, αλλά για μια αμφίπλευρη στρατηγική που αποσκοπεί στην απομύζηση, αναπόφευκτα όμως και στη στρέβλωση του σοσιαλδημοκρατικού λόγου, υποστηρίζοντας ότι οι διαχωριστικές γραμμές είναι τεχνητές. Αίφνης, τα δεξιά και κεντροδεξιά πολιτικά ρεύματα ερμηνεύουν τον φιλελευθερισμό με τέτοιον τρόπο ώστε να εμφανίζονται ως οι κατεξοχήν υπέρμαχοι της ρύθμισης της αγοράς και της καταπολέμησης των ανισοτήτων. Στον αντίποδα, η ριζοσπαστική Αριστερά ανακαλύπτει «στενές συγγένειες» με τον σοσιαλδημοκρατικό προγραμματικό λόγο”, εξηγεί ο Ξενοφών Κοντιάδης.
Η άκρως συντηρητική κυβέρνηση Τραμπ και τα αποτελέσματα αυτής στάθηκαν αφορμή για τους Αμερικανούς να στραφούν ξανά σε προοδευτικές πολιτικές;
“Το σοκ του τραμπισμού ενεργοποίησε ισχυρά αντανακλαστικά σε αυτό που θα αποκαλούσαμε ‘προοδευτική Αμερική’ – όχι μόνο στο κόμμα των Δημοκρατικών και τις τάσεις στο εσωτερικό του, αλλά και στις κοινότητες και στα δίκτυα των ανθρώπων στη ‘βάση’ (αυτό που στα αγγλικά ονομάζεται πετυχημένα grassroots).
Δεν πρέπει βέβαια να ξεχνάμε ότι η διαμόρφωση μιας ισχυρής προοδευτικής ταυτότητας στην Αμερική είχε ήδη αρχίσει την περίοδο Ομπάμα, όπου η μέριμνα για το κοινωνικό κράτος (συνώνυμο περίπου του σοσιαλισμού στις ΗΠΑ) συνυπήρξε με μια προχωρημένη ατζέντα φιλελεύθερων αξιών. Ωστόσο, η αντεπίθεση της Alt Right, η οποία πέρασε μέσα μια στρατηγική πειστική για τους λιγότερο προνομιούχους, δηλαδή για εκείνους που ‘κανονικά’ αντιπροσωπεύει η Αριστερά, μοιάζει να χτύπησε μια ευαίσθητη, ολίγον ξεχασμένη χορδή.
Η επιτυχία του Μπέρνι Σάντερς, η απήχηση της Οκάσιο Κορτές, αλλά και η νίκη του πιο μετριοπαθούς Μπάιντεν, συνοψίζουν μια μεγάλη στροφή: οι Δημοκρατικοί κατανοούν ότι το καλύτερο αντίδοτο στον τραμπισμό είναι μια προοδευτική πολιτική που θα μπορεί να συνθέτει τις αγωνίες των πιο ευάλωτων, εκείνων που μένουν πίσω σε έναν κόσμο όλο και πιο άνισο, με τις προσδοκίες των πιο δυναμικών στρωμάτων, που είναι διεθνοποιημένα, νεανικά και δυναμικά, αλλά μπορεί εξίσου να απειλούνται από την επισφάλεια”, υποστηρίζει ο Γιάννης Μπαλαμπανίδης.
Ο κόσμος εξελίσσεται ραγδαία και οι εξελίξεις αυτές δεν έχουν όλες θετικό πρόσημο. Μπορούν οι σημερινές αξίες της σοσιαλδημοκρατίας να ανακόψουν αυτές τις κακές εξελίξεις;
“Θα έλεγα με βεβαιότητα, ναι. Άλλωστε, η σοσιαλδημοκρατία απέδειξε στο πρόσφατο παρελθόν και μετά από τη μεγάλη καταστροφή του 2ου παγκοσμίου πολέμου, πως διαθέτει το αξιακό πλαίσιο να ξαναχτίσει κοινωνίες στις οποίες η ισότητα, η ελευθερία, η κοινωνική δικαιοσύνη και βεβαίως η δημοκρατία θα έχουν πρωταγωνιστικό ρόλο.
Βασική προϋπόθεση για την αντιμετώπιση των οποιωνδήποτε αρνητικών εξελίξεων είναι η πολιτική να έχει το πρωτείο και να δύναται να παρεμβαίνει υπέρ των πολλών, έναντι του ασύδοτου καπιταλισμού που δημιουργεί περισσότερες οικονομικές ευκαιρίες στους έχοντες ή/και στους συγκυριακά ευνοούμενους από τα χαρακτηριστικά της συγκεκριμένης εποχής.
Η ειρήνη και η ευημερία των λαών προϋποθέτει την κοινωνική συνοχή και οι διαχρονικές αξίες της σοσιαλδημοκρατίας λειτουργούν ως θεματοφύλακες των κοινωνιών που στοχεύουν στην ισότητα των ευκαιριών, την εξάλειψη των διακρίσεων και τη διαφύλαξη της αξιοπρέπειας του πολίτη”, εξηγεί ο Στέφανος Παραστατίδης.
Τι μπορεί να κάνει σήμερα η σοσιαλδημοκρατία και για ποιον;
“Η σοσιαλδημοκρατία δεν είναι ένας ‘φωτεινός παντογνώστης’ που προτείνει τέλειες λύσεις για όλα τα σύγχρονα προβλήματα. Ωστόσο, οι σοσιαλδημοκρατικές ιδέες και δυνάμεις συνέβαλαν καθοριστικά στην δημιουργία θεσμών και προγραμμάτων που σφράγισαν τον 20ο αιώνα, προς όφελος των κοινωνικο-οικονομικά ασθενέστερων, της κοινωνικής συνοχής και της δημοκρατίας.
Αυτή η ιστορική παρακαταθήκη μπορεί να αποτελέσει σημαντικό και πλούσιο κεφάλαιο αν επικεντρωθεί στον εντοπισμό των σύγχρονων ‘κοινωνικών ζητημάτων’, στην κατανόηση νέων φαινομένων όπως η επισφαλής εργασία, η ευαλωτότητα, η περιβαλλοντική κρίση, οι μεταναστευτικές/προσφυγικές ροές, οι ‘πολιτισμικοί’ και γεω-πολιτικοί πόλεμοι και συγκρούσεις, η κρίση των δημοκρατιών. Μέσα από αυτή τη διαδικασία, οι σοσιαλδημοκρατικές δυνάμεις μπορούν να συμβάλλουν στη διαμόρφωση προγραμμάτων και πολιτικών προς όφελος των πολλών και όσων έχουν ανάγκη”, καταλήγει η Έφη Γαζή.
