10 ΛΟΓΟΙ ΠΟΥ ΟΛΗ Η ΑΘΗΝΑ ΠΑΡΑΜΙΛΑ ΓΙΑ ΤΟ ΤΕΤΡΑΩΡΟ “ROHTKO” ΤΟΥ LUKASZ TWARKOWSKI

Για τέσσερις μόνο παραστάσεις ήρθε στην Αθήνα η παράσταση ROHTKO του Λούκας Ταρκόβσκι (Łukasz Twarkowski) και αυτές ήταν αρκετές για να γίνει το απόλυτο talk of the town δημιουργώντας έναν ολόκληρο μύθο γύρω από τον Λούκας Ταρκόβσκι, το νέο αστέρι του Πολωνικού θεάτρου που μας χάρισε μία εικονοκλαστική παράσταση-βουτιά στο άδυτο της σύγχρονης τέχνης, με τον εξπρεσιονιστή Mark Rothko στο επίκεντρο και με αφορμή τη διασημότερη υπόθεση απάτης στην ιστορία της τέχνης.

Εμείς παρακολουθήσαμε την πρεμιέρα του Rothko στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση και πραγματικά βιώσαμε μία μοναδική εμπειρία στα όρια του θεάτρου, του κινηματογράφου και του video art που όχι μόνο ανταποκρίθηκε στις ήδη υψηλές προσδοκίες μας, αλλά τις ξεπεράσε κιόλας. Και μάλλον όχι μόνο τις δικές μας. Το κοινό ήταν τόσο θερμό που χειροκρότησε και όταν έπεσε η αυλαία του διαλείμματος και στο φινάλε σηκώθηκε όλο αυθόρμητα όρθιο και ξέσπασε σε ένα ζεστό και ενθουσιώδες χειροκρότημα.

Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.
Καταρχάς αν παρατηρείτε έναν αναγραμματισμό στον τίτλο της παράστασης, δεν πρόκειται για λάθος, αλλά για μια εσκεμμένη παραποίηση, καθώς στο επίκεντρο του έργου βρίσκεται μια αληθινή ιστορία πλαστογραφίας έργου τέχνης: πριν από λίγα χρόνια ένας πίνακας του πρωτοπόρου ζωγράφου του αφηρημένου εξπρεσιονισμού Mark Rothko πουλήθηκε στο αστρονομικό ποσό των 8,5 εκατομμυρίων δολαρίων. Μόνο που, όπως αποδείχθηκε, ο πίνακας ήταν πλαστός. Ένα από τα μεγαλύτερα σκάνδαλα απάτης στην ιστορία της σύγχρονης τέχνης ξεσπά και ο Λούκας Ταρκόβσκι δηλώνει βροντερά παρών για να το καταγράψει με τη δική του ιδιοσυγκρασιακή ματιά.

Εμείς συγκεντρώσαμε τους 10 λόγους που η παράσταση αυτή θα μας μείνει αξέχαστη.

Ένας νέος σκηνοθέτης σπάει κάθε κατεστημένο

Ένας άγνωστος στην Ελλάδα Πολωνός σκηνοθέτης, ο Λούκας Ταρκόβσκι κατάφερε όχι μόνο να μαγνητίσει την προσοχή μας, αλλά και να μας χαρίσει την καλύτερη θεατρική εμπειρία των τελευταίων ετών. Ο Ταρκόβσκι βέβαια δεν είναι κάποιος τυχαίος. Υπήρξε για περισσότερα από δέκα χρόνια συνεργάτης του εμβληματικού 79χρονου σήμερα Πολωνού σκηνοθέτη Κρίστιαν Λούπα και ήταν ο υπεύθυνος των βιντεοπροβολών στις παραστάσεις του. Από το 2011, οπότε και έκανε το σκηνοθετικό του ντεμπούτο, επιδιώκει της σύζευξη των παραστατικών και των εικαστικών τεχνών με τα πολυμέσα.

Και εδώ κατάφερε κάτι εξαιρετικά σπάνιο: να μας χαρίσει τέσσερις ολόκληρες ώρες απίστευτης σκηνικής δράσης κινηματογραφώντας και προβάλλοντας την ίδια στιγμή το παραστασιακό αποτέλεσμα σε τρεις κινούμενες γιγαντοοθόνες.

Ποιος ορίζει την αξία της τέχνης;

Και τι τελικά είναι η τέχνη; Οι ήρωες του έργου δίνουν 8,5 εκατομμύρια για έναν πίνακα του Ρόθκο και συγκινούνται βαθιά κοιτώντας τον. Και αυτή η συγκινησιακή διαδικασία λαμβάνει τέλος τη στιγμή που μαθαίνουν πως ο πίνακας που αγόρασαν είναι πλαστός. Γιατί δεν εξακολουθεί να τους συγκινεί αυτός ο πίνακας; Τι άλλαξε στην ουσία;

Πηγή έμπνευσης της παράστασης στάθηκε το βιβλίο “Shanzhai: Deconstruction in Chinese” του Κορεάτη καθηγητή φιλοσοφίας Byung-Chul Han. O όρος shanzhai στα κινεζικά περιγράφει κάτι «πλαστό», με σαφή αναφορά ιδιαίτερα στα κινητά-μαϊμούδες που κυκλοφόρησαν στη χώρα υπό τις ονομασίες Nokir (αντί Nokia) και Samsing (αντί Samsung)· όμως, ενώ ήταν αντίγραφα, είχαν υψηλή κατασκευαστική ποιότητα, συχνά υψηλότερη από αυτή των πρωτότυπων. Η πρακτική αυτή εξαπλώθηκε στην Κίνα σε χιλιάδες προϊόντα, αναπαράγοντας την κινεζική φιλοσοφία πως ένα πρωτότυπο υλικό ή προϊόν μέλλει να αναδομείται και να μεταμορφώνεται μέσα στον χρόνο.

Με αφορμή ατό το Shanzhai η παράσταση αυτή προσπαθεί να δώσει απαντήσεις στα Περί Τέχνης ερωτήματα. Δεν είναι λίγες οι φορές που τα ερωτήματα αυτά παίρνουν υπαρξιακές και βαθιά φιλοσοφικές διαστάσεις και μας κάνουν να αναρωτηθούμε έντονα για την αυθεντικότητα των πραγμάτων και τη σημασία τους, για το πώς η επέλαση του καπιταλισμού έχει νοηματοδοτήσει διαφορετικά τις ζωές μας, αλλά και για το ποιοι τελικά είμαστε και εμείς οι ίδιοι μέσα σε όλη αυτή την ψηφιακή πραγματικότητα στην οποία βυθιζόμαστε ολοένα και περισσότερο.

Μία νέα Τέχνη

Ένας απρόσμενα ισορροπημένος συνδυασμός τεχνών, του θεάτρου, του video art και των καθηλωτικών beats έλαβε χώρα δημιουργώντας την αίσθηση πως μία νέα Τέχνη βρίσκεται στα σπάργανα του ιδιοφυούς αυτού σκηνοθέτη. Σαν θεατές βιώσαμε ταυτόχρονα τρεις παράλληλες εμπειρίες: τη θεατρική πράξη που λάμβανε χώρα επί σκηνής και μάλιστα με τρόπο άψογο, την κινηματογραφική αναπαράστασή της στις τρεις οθόνες που δημιουργούσε ένα νέο συγκείμενο παράλληλων συμπάντων και το ίδιο το κείμενο το οποίο, παρά την κατά τόπους ακαδημαϊκότητά του, ήταν απόλυτα εύληπτο και δημιουργούσε στο μυαλό μας μικρές φωτεινές εκρήξεις.

Άνοιξε με τον τρόπο αυτό ένας “καινούριος θαυμαστός κόσμος” στις παραστασιακές τέχνες. Ένας κόσμος που ο σκηνοθέτης μπορεί να εξελίξει κι άλλο, αν λάβουμε υπόψη πως είναι μόλις 39 ετών. Αν και δεν μπορούμε να φανταστούμε τι πιο όμορφο θα μπορούσε να δημιουργήσει μετά το Rοhtko.

Δραματουργία που “ξεβολεύει”

Η Anka Herbut έγραψε ένα συγκλονιστικά επίκαιρο κείμενο που στήνει σε πρώτο χρόνο διάλογο με το σήμερα στηλιτεύοντας κάθε είδους κοινωνικο-πολιτική- οικονομική υποκρισία και φέρνοντάς μας αντιμέτωπους με τους ίδιους μας τους εαυτούς. Ένα κείμενο προφητικό που περιγράφει με λόγια γλαφυρά το δυστοπικό μέλλον της καπιταλιστικής μοναρχίας που μας επιβάλλεται από παντού.

Πραγματικός άθλος το γεγονός πως ο Ταρκόβσκι κατάφερε να το δαμάσει και να το φέρει κοντά μας ταρακουνώντας, ξεβολεύοντάς μας και θέτοντάς μας προ των ευθυνών μας.

Όταν ο χρόνος πήρε άλλη διάσταση

Το Rοhtko δίνει μία άλλη διάσταση στην έννοια του χρόνου. Μία εποχή που η διάρκεια των παραστάσεων συρρικνώνεται όλο και πιο πολύ, προκειμένου να μη βαρεθεί και κουραστει ο θεατής, μία τετράωρη παράσταση δίνει σε όλους την απάντηση που πρέπει.

Αν κάτι είναι καλό, όσο και να διαρκεί, δε το χορταίνεις. Επί τέσσερις ολόκληρες ώρες στην παράσταση αυτή δεν μπορείς να πάρεις το βλέμμα σου μακριά από τη σκηνή. Πασχίζεις να ρουφήξεις όσο πιο πολλή πληροφορία και αγχώνεσαι να μην τελειώσει όλο αυτό που ζεις. Περνούν τέσσερις όλες και νιώθεις σαν να πέρασαν αστραπή.

Σκηνές από έναν γάμο με χροιά… σαιξπηρική

Όσο περίεργο κι αν είναι στην παράσταση αυτή, η πιο δυνατή στιγμή της ήταν και η πιο σιγανή και η πιο προσωπική. Είναι η σκηνή ανάμεσα στον Ρόθκο και τη σύζυγό του με φόντο το ανατεμένο από τα σεντόνια κρεβάτι τους. Μία σκηνή ασπρόμαυρη που ο ρεαλισμός της δίνει κανονική γροθιά στο στομάχι και που καταλήγει στην αυτοκτονία του διάσημου ζωγράφου.

Ήδη ο εμβληματικός ζωγράφος είχε αρνηθεί να κοσμήσουν τα έργα του το νεοϋορκέζικο εστιατόριο Four Seasons στο ομώνυμο κτίριο Seagram. Είχε επιστρέψει και την παχυλή αμοιβή του. Σχεδόν μία δεκαετία αργότερα, στα τέλη Φεβρουαρίου του 1970, αποφάσισε να δωρίσει τους πίνακές του στην Tate Modern του Λονδίνου.

Ένας γάμος υπό κατάρρευση, μία αποσάθρωση, μία σκηνή αφυδατωμένη από όλους τους χυμούς που κάποτε τροφοδοτούσαν το ζευγάρι, αλλά και τη δημιουργικότητά του Ρόθκο. Λίγες μέρες μετά θα βρεθεί νεκρός στο στούντιό του στο Μανχάταν. Η αυτοκτονία έμοιαζε να είναι το ύστατο έργο του: ημίγυμνος, έχοντας αφήσει πολύ νερό να τρέξει στο πάτωμα και να αναμειχθεί με το αίμα του –το άφθονο αίμα που κύλησε όταν έκοψε με ξυράφι τις αρτηρίες των χεριών του, παρέπεμπε ευθέως στους αιμάτινους πίνακές του. Ήταν 66 ετών.

Θεατρικές και κινηματογραφικές ερμηνείες

Οι ερμηνείες όλων ανεξαιρέτως των ηθοποιών συγκλονίζουν, καθώς παίζουν και θεατρικά και κινηματογραφικά, κάτι που απαιτεί ιδιαίτερο κόπο, πείρα και βέβαια αστείρευτο ταλέντο. Με εικονολήπτες να βρίσκονται σε απόσταση αναπνοής από αυτούς και κάμερες στραμμένες πάνω τους, οι ηθοποιοί παίζουν σαν να βρίσκονται μόνοι επί σκηνής.

Και είναι πραγματικά χάρμα οφθαλμών ο τρόπος που συνδυάζουν τη φυσικότητα της θεατρικής και το στιλιζάρισμα της κινηματογραφικής ερμηνείας. Το αποτέλεσμα τόσο επί σκηνής, όσο και στην κεντρική γιγαντοθόνη είναι η επιτομή του αρίστου.

Τεχνικοί…καλλιτέχνες

Για πρώτη φορά γίνεται τόσο έντονα αισθητό το γεγονός πως και οι ίδιοι οι τεχνικοί είναι καλλιτέχνες και μάλιστα σπουδαίοι. Ο τρόπος που ζουμάρουν στα πρόσωπα των πρωταγωνιστών ή στις μικρές λεπτομέρειες των χεριών τους και στα μικροαντικείμενα που βρίσκονται επί σκηνής και ο απόλυτος συγχρονισμός όλων, ακόμη και των τεχνικών που απλώς (;) περιστρέφουν τη σκηνή, είναι πραγματικά κάτι που εντυπωσιάζει.

Μουσικός συμπρωταγωνιστής

Η μουσική επένδυση της παράστασης του συνθέτη, σχεδιαστή ήχου, παραγωγού και dj Lubomir Grzelak είναι εθιστική. Ήχοι που δένουν άψογα με την παράσταση και που συνέβαλαν ακόμη περισσότερο στη δημιουργία μίας σχεδόν παραισθησιογόνας ατμόσφαιρας. Ήχοι ηλεκτρικοί που δίνουν την εντύπωση πως ρευματοδοτούν τα πάντα στη σκηνή, beats που σε συνεπαίρνουν, αλλά και πιο σύγχρονες ρομαντικές μελωδίες που σε ταξιδεύουν. To Un nouveau monde του Octave Noire είναι ένα τραγούδι που ακόμη και σήμερα -μέρες μετά την παράσταση- παίζει σε λούπα μέσα στο κεφάλι μας…

Χορευτική σκηνογραφία και μεθυστικοί φωτισμοί

Tα σκηνικά κυριολεκτικά “χορεύουν” στην παράσταση αυτή. Στροβιλίζονται, σπάνε στη μέση, βυθίζονται, δημιουργούν διαρκώς νέους κόσμους και χρονοσύμπαντα και μάλιστα όλο αυτό σε μία απόλυτη αρμονία με τις γιγαντοοθόνες, τους μεθυστικούς φωτισμούς και τα κινηματογραφικά φίλτρα των προβολών. Δεν είναι λίγες οι φορές που η σκηνή παίρνει άλλες διαστάσεις μέσα από τον συνδυασμό αυτό δίνοντας την εντύπωση πως μπαίνεις μέσα σε μία χρονοκάψουλα και διακτινίζεσαι κάπου αλλού.

Τip1: Η Ελλάδα είναι η πρώτη χώρα εκτός των δύο πρώτων παραγωγών που ταξιδεύει η παράσταση. Πριν λίγες ημέρες ανακοινώθηκε πως θα παρουσιαστεί στο θέατρο Odeon στο Παρίσι τον Ιανουάριο του 2024.

Tip2: Το χρονικό της απάτης καταγράφηκε στο ντοκιμαντέρ του Netflix «Made You Look: Μια αληθινή ιστορία για πλαστά έργα τέχνης» που, μετά τη συμμετοχή του σε διάφορα φεστιβάλ.