6 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 1982: Η ΜΕΡΑ ΠΟΥ ΕΦΥΓΑΝ ΟΙ ΣΧΟΛΙΚΕΣ ΠΟΔΙΕΣ – ΠΩΣ ΕΖΗΣΑ ΤΗΝ ΑΛΛΑΓΗ

Πριν από 40 χρόνια, ο Λευτέρης Βερυβάκης έβαζε την υπογραφή του στην εγκύκλιο με την οποία καταργούνταν οριστικά οι σχολικές ποδιές. Ο πρώτος υπουργός Παιδείας του ΠΑΣΟΚ, άλλοτε συνεργάτης του Αλέκου Παναγούλη στην απόπειρα κατά του δικτάτορα Παπαδόπουλου και καταδικασμένος σε ισόβια από την χούντα, έβαζε ένα τέλος στην υποχρεωτική ένδυση των κοριτσιών που πήγαιναν σχολείο. Ήταν ελεύθερες, πλέον, να φοράνε ό,τι ήθελαν. Και τα αγόρια του δημοτικού, επίσης

Ήταν η εποχή που ζούσα (με) κοσμογονικές αλλαγές στην εκπαίδευση, εμείς οι μαθητές, αλλά και οι καθηγητές μαζί με τους γονείς μας. Έχουν περάσει τόσα πολλά χρόνια, που ειλικρινά δεν θυμόμουν ότι σε εκείνα τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 80, ήρθαν όλα μαζί, δεν προλαβαίναμε να συνηθίσουμε το ένα και μας συνέβαινε το άλλο.

Η ποδιά ήταν το τελευταίο κεφάλαιο, σε μια ροή διαρκών αλλαγών, που έκαναν το σχολείο λιγότερο αρτιοσκληρωτικό, σίγουρα πιο σύγχρονο, καθώς σιγά-σιγά, έστω και μετ’ εμποδίων, αφήναμε πίσω αγκυλώσεις δεκαετιών και ένα άκρατο συντηρητισμό. Με τα χέρια προτεταμένα για να τα χτυπήσει ο χάρακας του δασκάλου (ή ακόμη χειρότερα της δασκάλας), με τις αποβολές για τα μαλλιά και τον αδιόρατο φόβο.

Πιο διστακτική η κυβέρνηση της ΝΔ, φουριόζα η πρώτη του ΠΑΣΟΚ, άλλαζαν την καθημερινότητά μας

Το 1979 είναι η τελευταία χρονιά που οι μαθητές της έκτης γυμνασίου, έδιναν εισαγωγικές εξετάσεις τον Σεπτέμβριο εφόλης της ύλης, που είχαν διδαχθεί όλα τα χρόνια κι αφού όλο το καλοκαίρι διάβαζαν και γω δεν ξέρω τι (ούτε ο αδερφός μου, που πέρασε στο Πολυτεχνείο, θυμάται).

Ένα χρόνο μετά οι μαθητές της Β’ και Γ’ Λυκείου, όπως είχαν πλέον μετονομαστεί μετά την θεσμική “διάσπαση” του Γυμνασίου, έδιναν πανελλήνιες εξετάσεις πάνω σε συγκεκριμένη ύλη. Τον Οκτώβριο του 1981 στην τελευταία προεκλογική συγκέντρωση του ΠΑΣΟΚ στο Σύνταγμα, ο Ανδρέας Παπανδρέου εξαγγέλλει την κατάργηση των εξετάσεων στην Β Λυκείου (αφήνοντας τις αποκλειστικά για την τελευταία χρονιά) εν μέσω πανηγυρισμών των παριστάμενων νεαρών μαθητών που περίμεναν πως και πως να ακούσουν τη δια ζώσης υπόσχεση (αληθινό γεγονός).

Στη μάχη για τις εκλογές του ’81, η Κυβέρνηση Ράλλη καθιέρωνε την πενθήμερη εργασία στο Δημόσιο, που μετά και από μια μεγάλη απεργία των καθηγητών εφαρμόστηκε (από τον Φεβρουάριο του 1981) και στα σχολεία. Ξαφνικά το Σάββατο ήταν … δικό μας. Σκεφτείτε ότι πολλές φορές κάναμε μάθημα Σάββατο απόγευμα και πηγαίναμε σχολείο Δευτέρα πρωί, παθαίνω κατάθλιψη και μόνο που το γράφω. Παρεμπιπτόντως το πρωί-απόγευμα δεν το γλιτώσαμε, αφού στο ίδιο κτίριο συστεγαζόταν και το Γυμνάσιο, ο χρόνος υποχρεωτικά μοιραζόταν στα δυο…

Τον Ιανουάριο του 1982 καθιερώθηκε, βέβαια, και το μονοτονικό σύστημα. Πάνε ψιλές, δασείες, περισπωμένες, οι κανόνες μακρό προ βραχέος κλπ, κλπ, η αμφιβολία για το δασεία ή ψιλή με την ενδιάμεση καμπύλη που έμοιαζε με τις δυο. Όχι δεν αλλοιώθηκε η γλώσσα μας, ούτε μάθαμε χειρότερα ελληνικά, ούτε καταστράφηκε ο κόσμος, όπως πίστευαν και κινδυνολογούσαν οι υπέρμαχοι του πολυτονικού. Ορισμένοι, τέσσερις δεκαετίες μετά, γκρινιάζουν ακόμη σε βαθμό γραφικότητας.

Ταυτόχρονα τα σχολεία από αρρένων και θηλέων άρχισαν να γίνονται μεικτά. Αγόρια και κορίτσια μαζί, αν και η δική μας τάξη στο 17ο Λύκειο διατήρησε την παράδοση του “αρρένων” ως το τέλος (κλαψ).

Καθώς όμως κορίτσια και αγόρια φοιτούσαν μαζί, η κατάργηση της μπλε ποδιάς ήταν αναμενόμενη. Και γινόταν πραγματικότητα στις 6 Φεβρουαρίου του σωτηρίου έτους 1982.

Η εμφάνιση των μαθητών ήταν ένα θέμα που απασχόλησε ακόμη και τον Ιωάννη Καποδίστρια. Ο πρώτος κυβερνήτης της χώρας έθετε γραπτώς τις προϋποθέσεις ένδυσης (αλλά και τιμωρίας τους εφόσον δεν τις τηρούσαν) για τα νεαρά ελληνόπουλα. Δεκάδες εγκύκλιοι που είχαν στόχο την ευπρεπή ένδυση στο σχολείο σε μια από τις φτωχότερες χώρες της Ευρώπης, γίνονταν πονοκέφαλος για γονείς και μαθητές ειδικά εκείνων που δεν είχαν χρήματα, αλλά διψούσαν για γνώση.

Μόνο που η γνώση δεν ήταν για όλους. Τα κορίτσια, άλλωστε, δεν πήγαιναν καν σχολείο και όσες οικογένειες είχαν την άνεση ο αστικός καθωσπρεπισμός υπαγόρευε την μόρφωσή τους, μέσα στο σπίτι. Αργότερα, όταν οι κοπέλες άρχισαν διστακτικά να πηγαίνουν και αυτές στο σχολείο, η ποδιά σκούρου χρώματος με λευκό γιακά έγινε η μόνιμη ενδυμασία τους. Όσο για τα αγόρια, το απαραίτητο αξεσουάρ που υπενθύμιζε σε όλους ότι πρόκειται για μαθητές ήταν το πηλίκιο με την κουκουβάγια. Πραγματικός στρατός…

Το 1964 ο Γεώργιος Παπανδρέου δηλώνει ότι το πηλίκιο φοριέται πλέον μόνο στην επαρχία και θέλοντας να εξισώσει τους μαθητές όλης της Ελλάδας το καταργεί εξ ολοκλήρου. Ένα χρόνο αργότερα η ποδιά γίνεται υποχρεωτική για όλους στο δημοτικό και για τα κορίτσια στο γυμνάσιο.

Είναι πλέον χρώματος μπλε για να μας θυμίζουν τον ουρανό και τη θάλασσα της πατρίδας, ο γιακάς παραμένει λευκός (ήταν πρόσθετος, ώστε να αποσπάται και να καθαρίζεται εύκολα), ενώ για τα κορίτσια προστίθενται και τα σοσονάκια. Εννοείται ότι το μήκος ήταν κάτω από το γόνατο. Στο πέτο της ποδιάς, κάθε μαθητής έχει το έμβλημα (κονκάρδα, ή ραμμένο) το σχολείο και η τάξη στην οποία πηγαίνει.

Η χούντα που ακολουθεί ξεπερνάει σε αρτηριοσκλήρωση όσα είχαν προηγηθεί. Οι περιοριστικοί κανονισμοί γίνονται σχεδόν ευαγγέλιο, αφού οι εκπαιδευτικοί ακόμη κι αν θέλουν να κάνουν τα στραβά μάτια, έχουν από πάνω τους τη δαμόκλειο σπάθη του επιθεωρητή. Δηλαδή το άγρυπνο μάτι του καθεστώτος που επιβλέπει την ελληνοχριστιανική μόρφωση μικρών και μεγάλων.

Η ποδιά πρέπει να είναι καλοσιδερωμένη, δεν έχει σημασία αν ο μαθητής στοιβάζεται μαζί με άλλους 50-60 στην ίδια τάξη, αρκεί να προσέχει την εμφάνιση του, την κόμμωση και την ενδυμασία του.

Παρέμενε, βέβαια, σήμα κατατεθέν των κοριτσιών που πήγαιναν στα Γυμνάσια Θηλέων. Τα αγόρια, μετά την αποφοίτηση από το δημοτικό μπορούσαν να ντυθούν ευπρεπώς μεν, με ό,τι ήθελαν δε. Οι κοπέλες όχι. Λένε ότι η ποδιά, η ομοιόμορφη ενδυμασία, εμπόδιζε τη διάκριση μεταξύ πλουσίων και φτωχών. Όχι ακριβώς. Οι ποδιές ναι μεν ήταν όλες ιδίου χρώματος, το μάτι ξεχώριζε εύκολα ποιες ήταν φτηνές και ποιες ακριβές.

Η συνεργασία του Γιάννη Τσεκλένη με το “Μινιόν” προς το τέλος της δεκαετίας του 70 κάνει την ποδιά και θέμα μόδας. Μια ποδιά με την υπογραφή του Έλληνα μόδιστρου στοιχίζει ακόμη και 1.750 δραχμές, διπλάσια τιμή από τις άλλες … χωρίς μάρκα και την αίγλη του Τσεκλένη.

Η πυρκαγιά στο πολυκατάστημα το 1980 σε συνδυασμό με την κατάργηση της ποδιάς, καταστρέφει οικονομικά τον διάσημο μόδιστρο, αφού η αγορά 350.000 μέτρων υφάσματος μένει αναξιοποίητη. Λίγο πριν την κατάργησή τους, οι ακριβές και κομψές ποδιές στοιχίζουν έως και 4.000 δραχμές. Την σκυτάλη παίρνουν άλλοι και η εταιρεία “Αιγαίον” βρίσκει την Μαριάνα Τόλη, κεντρικό πρόσωπο της διαφήμισης και στην τηλεόραση (τιτιριτιτί Αιγάιο…)

Το μήκος της ποδιάς για τα κορίτσια, ήταν ένα βασικό θέμα, ειδικά στην εποχή όπου το μίνι είχε κάνει πραγματική επανάσταση στο ντύσιμο της γυναίκας.

Οι τότε μαθήτριες θυμούνται ακόμη διάφορα κόλπα με τη ζώνη, που κόνταιναν τις ποδιές πάνω από το γόνατο (όταν, βέβαια, βρίσκονταν εκτός σχολείου) αλλά και τους καθηγητές-τριες που μετρούσαν με τις … παλάμες αν ήταν στο κανονικό μήκος!

Αργότερα, κυρίως σε σχολεία της Αθήνας, κάποιες μαθήτριες με αναπτρετικό πνεύμα, φορούσαν μπλε μπλούζα και φούστα αντικαθιστώντας τις ποδιές, υπό την ανοχή βέβαια των γυμνασιαρχών. Αν έπεφταν σε κάνα στραβόξυλο γυρνούσαν στα καθιερωμένα. Όσες ήθελαν να κάνουν κοπάνα, έπαιρναν τα κανονικά ρούχα μαζί τους.

Προς το τέλος μια μπλούζα πάνω από την ποδιά ήταν δεδομένη, η ομοιομορφία άρχισε να σπάει, ήδη κορίτσια και αγόρια πήγαιναν μαζί σχολείο και σε μια εποχή που άλλαζε ραγδαία η μπλέ ποδιά έμπαινε οριστικά στο ντουλάπι.