ΑΠΟ ΤΙΣ ΜΑΝΟΥΛΕΣ ΤΟΥ FACEBOOK, ΣΤΙΣ #MOMFLUENCERS ΤΟΥ TIKTOK

Συχνά – πυκνά σχολιάζεται έντονα η τάση των γονέων να δημοσιεύουν φωτογραφίες και βίντεο των παιδιών τους στα social media, επιθυμώντας να μοιραστούν με τους διαδικτυακούς τους φίλους κάποιες όμορφες οικογενειακές στιγμές. Έχουν πολλές φορές επισημανθεί οι κίνδυνοι για την έκθεση των παιδιών στο internet, η οποία σε μεγάλη μερίδα κόσμου μπορεί να φαντάζει «αθώα».

Τι γίνεται, όμως, όταν η κατάσταση αυτή πηγαίνει ένα βήμα παραπέρα, ξεφεύγει από την έκθεση και φτάνουμε στη «χρήση» – ας μας επιτραπεί η έκφραση – των παιδιών από τους γονείς τους, για την αύξηση των likes, views, followers;

Στο TikTok, την δημοφιλέστερη πλατφόρμα των τελευταίων ετών που συνεχίζει να εξελίσσεται ραγδαία και να προσελκύει ακόμη περισσότερους χρήστες, μπορεί κανείς να βρει τα πάντα. Μέχρι πρότινος, νομίζαμε πως περιλαμβάνει νεαρά κορίτσια και αγόρια που χορεύουν κάνοντας lip-sync, γρήγορες και έξυπνες συνταγές, unboxing και haul με ρούχα. Τον τελευταίο καιρό, στο ελληνικό TikTok, υπάρχει και μία διαρκώς αυξανόμενη τάση με μανούλες που παρουσιάζουν τα παιδιά τους, επηρεασμένες – φαίνεται – από τις διάσημες μητέρες celebrities και influencers του εξωτερικού, όπως οι Kardashians (και άλλες παρόμοιες περιπτώσεις), με πρώτη διδάξασα την Kim, που τα χρησιμοποίησε ακόμη και ως εργαλείο της δουλειάς της.

Η μίμηση των «ξένων προτύπων» ήταν ανέκαθεν ελκυστική, αλλά τώρα με τη δύναμη και την ελευθερία που δίνουν στον καθένα τα social media, το φαινόμενο αυτό έγινε ακόμη πιο έντονο. Προσθέτοντας σε αυτό τον διακαή πόθο των σύγχρονων ανθρώπων για απόκτηση αναγνώρισης και δημοσιότητας στον ψηφιακό κόσμο, ολοένα και περισσότερες μαμάδες παρουσιάζουν σε βίντεο στο TikTok τα καμώματα των παιδιών τους, τα «επιτεύγματά» τους, το πόσο ωραία χορεύουν, το πόσο χαριτωμένα, έξυπνα, πειθαρχημένα, αστεία είναι. Όλο αυτό γίνεται, φυσικά, κατά κόρον στην καθημερινή ζωή, μεταξύ περήφανων μαμάδων που υπόγεια θέλουν να δείξουν πως «το δικό μου παιδί είναι καλύτερο», αλλά ποια ανάγκη, άραγε, σε οδηγεί στο να το κάνεις γνωστό σε χιλιάδες διαδικτυακά και άγνωστα μάτια;

«Μικρομέγαλα» παιδιά που χορεύουν, παίζουν, κλαίνε

Κάνοντας ένα scroll στο TikTok θα δεις παιδάκια όλων των ηλικιών, ακόμα και από 2-3 ετών (ενίοτε και βρέφη), να χορεύουν μπροστά στην κάμερα, να τραγουδούν στίχους που ούτε καν καταλαβαίνουν, να τρώνε, να παίζουν, να πέφτουν, να σηκώνονται. Σε πιο «ακραίες» περιπτώσεις, οι μαμάδες τους κάνουν ερωτήσεις ή τους βάζουν να πουν ή και να κάνουν κάτι «αστείο» μπροστά στον φακό, προκειμένου να γελάσει το φιλοθεάμον με τις χαριτωμένες απαντήσεις και κινήσεις τους. Ειδικά όσον αφορά τα κοριτσάκια, συνήθως παρουσιάζονται τσαχπίνες και ναζιάρες, όπως δηλαδή μας έχουν μάθει χρόνια τώρα ότι «έτσι πρέπει να είναι τα κορίτσια», ενώ τα αγόρια «μαγκάκια», διαιωνίζοντας τα σεξιστικά και πατριαρχικά στερεότυπα που ακόμη παλεύουμε να σπάσουμε.

Στο ΤικΤοκ, θα δεις, επίσης, παιδάκια με δάκρυα στα μάτια, επειδή έκαναν κάποια ζημιά ή επειδή τα μάλωσαν οι γονείς τους, άλλα να κλαίνε επειδή κάτι τους πείραξε, επειδή δεν έγινε αυτό που ήθελαν ή για τους δικούς τους απλούς και αθώους λόγους, εκφράζοντας κάθε ευαισθησία που μπορεί να κρύβει μέσα του ένα παιδί. Εκτός από αυτά, θα δεις και παιδιά να θυμώνουν και να εκνευρίζονται, επειδή κάτι χάλασε ή κάτι δεν τους αρέσει, να κάνουν μορφασμούς, να φωνάζουν, να έχουν όλες εκείνες τις παιδικές αντιδράσεις απέναντι στα πρωτόγνωρα συναισθήματά τους, που ακόμη προσπαθούν να καταλάβουν και που, φυσικά, ακόμη δεν έχουν μάθει να διαχειρίζονται.

Η λίστα δεν σταματάει εδώ. Σε πολλά βίντεο που κυκλοφορούν στο TikTok, θα δεις παιδάκια να είναι ντυμένα όπως και οι γονείς τους (σε μια προσπάθεια «μοντελοποίησής» τους), και άλλα να κάνουν «δουλειές», όπως για παράδειγμα να μαγειρεύουν, να σκουπίζουν και να καθαρίζουν, αλλά και γενικότερα να «υιοθετούν» συμπεριφορές ενηλίκων. Φαίνεται πως κάποιοι γονείς θεωρούν τα «μικρομέγαλα» παιδιά ως ώριμα ή και χαριτωμένα. Θα δεις παιδιά, τα οποία έχουν διαπράξει κάποιο σφάλμα, να δέχονται το κήρυγμα και την παρατήρηση της μητέρας τους σε βίντεο, αντί οι γονείς να τους εξηγήσουν στο πλαίσιο μιας σοβαρής συζήτησης την διαφορά μεταξύ σωστού / λάθους και την αξία της ενσυναίσθησης. Μια συζητήση που θα έπρεπε, προφανώς, να γίνεται ιδιωτικά και όχι μπροστά από μια οθόνη κινητού.

Παράλληλα, πολλές μαμάδες συμμετέχουν μαζί με τα παιδιά τους σε διάφορα challenges που γίνονται viral στο TikTok. Ένα από τα τελευταία, που αποτέλεσε μεγάλο trend στους ελληνικούς «μαμαδίστικους» λογαριασμούς, ήταν το να βάζει μία μαμά ορισμένα γλυκά (σοκολάτες, καραμέλες κλπ) πάνω στο τραπέζι της κουζίνας και να λέει στο/α παιδί/ά της πως θα πάει για λίγο μέσα στο δωμάτιο και πως μέχρι τότε δεν θα πρέπει να τα φάνε. Η μαμά βιντεοσκοπεί τα παιδιά όσο λείπει, επιστρέφει μετά από μερικά λεπτά και τα επιβραβεύει που την υπάκουσαν. Σαφώς, όλοι οι γονείς βάζουν κανόνες στα παιδιά τους και χρησιμοποιούν διάφορες μεθόδους για να τους μάθουν την πειθαρχία. Ωστόσο, πόσο σωστό είναι όλο αυτό να γίνεται σε δημόσια θέα, στο διαδίκτυο, μπροστά στα μάτια χιλιάδων followers, με σκοπό την πρόκληση γέλιου και την απόκτηση likes;

Το θέαμα είναι από άβολο και cringe, έως προβληματικό και επικίνδυνο, πρωτίστως, για το ίδιο το παιδί.

(Υπάρχουν, βέβαια, και περιπτώσεις, όπου μητέρες μοιράζονται θέματα μητρότητας, σπάζοντας τα κυρίαρχα ταμπού, αλλά αυτού τους είδους λογαριασμοί, είναι μια εντελώς διαφορετική περίπτωση).

Ιδιωτικότητα, ταυτότητα και οι κίνδυνοι της έκθεσης

Η κοινωνική και συναισθηματική ανάπτυξη των ανθρώπων, όπως και η διαμόρφωση της προσωπικότητάς τους, κρίνεται σε καθοριστικό βαθμό από την νηπιακή και παιδική ηλικία, πράγμα που σημαίνει πως ό,τι βλέπουν, μαθαίνουν, μιμούνται ή συνηθίζουν τώρα, θα τα επηρέασει στη μετέπειτα εξέλιξή τους. Επίσης, σε τόσο μικρές ηλικίες, τα παιδιά δεν έχουν αναπτύξει τα απαραίτητα εργαλεία που θα τα βοηθήσουν να διακρίνουν την φυσική πραγματικότητα από την ψηφιακή, ούτε και τι ακριβώς τους αρέσει και τι όχι. Επίσης, τα παιδιά θα πρέπει να γνωρίζουν πως τα συναισθήματά τους είναι σημαντικά και πως έχουν έναν ασφαλή χώρο να τα εκφράζουν. Κι αυτός δεν είναι οι άγνωστοι του διαδικτύου που «καταναλώνουν» διψασμένοι ψηφιακό περιεχόμενο.

Στο μεταξύ, τα περισσότερα από τα παιδιά που βλέπουμε στο TikTok, βιντεογραφούνται εν αγνοία τους, νομίζοντας πως μοιράζονται μία στιγμή με τη μητέρα τους, με τον άνθρωπο, δηλαδή, στον οποίον έχουν πλήρη εμπιστοσύνη. Ακόμη, όμως, κι αν γνωρίζουν πως καταγράφονται, εν αγνοία τους δημοσιεύονται και γίνονται viral στο διαδίκτυο, αφού σε τόσο μικρές ηλικίες δεν μπορούν να αναλύσουν και να επεξεργαστούν έννοιες όπως η συναίνεση και η συγκατάθεση. Ακόμη κι αν πουν «ναι», ας μην γελιόμαστε, δεν συνειδητοποιούν τι ακριβώς συμβαίνει. Η ματαιοδοξία των γονιών στα social media, καταρρίπτει τον σεβασμό της ταυτότητας και της ιδιωτικότητας των παιδιών, που (θα έπρεπε να) έχουν το δικαίωμα να επιλέξουν τον τρόπο που θα εμφανίζεται στον κόσμο. Ας μην ξεχνάμε, άλλωστε, πως ό,τι ανεβαίνει στο διαδίκτυο, μένει για πάντα στο διαδίκτυο ή έστω αφήνει ένα «αποτύπωμα», που θα βρίσκεται για πολλά ακόμα χρόνια εκεί…

Έπειτα, άλλο ένα ζήτημα τίθεται στο τραπέζι, εκείνο του ποιοτικού χρόνου που περνάει ένας γονιός με το παιδί του. Όλοι μας γνωρίζουμε πόσο βασανιστικά γρήγοροι και δύσκολοι είναι οι ρυθμοί της καθημερινότητας, με τον ελεύθερο χρόνο που μας απομένει να είναι ελάχιστος. Πόσω μάλλον, όταν έχεις παιδιά, όπου καλείσαι να διαχειριστείς ακόμη περισσότερα πράγματα και να φροντίσεις, όχι μόνο εσένα, αλλά ένα ακόμη πλάσμα (ή και περισσότερα). Ο χρόνος με το παιδί, συζητώντας ή κάνοντας κάτι δημιουργικό, είναι πολύτιμος, τόσο για τον γονέα όσο – κυρίως – για το ίδιο το παιδί, που αναπτύσσει ισχυρούς δεσμούς, οι οποίοι θα αποτελέσουν βάση στην μετέπειτα ανάπτυξή του. Κατά πόσο, λοιπόν, είναι ΟΚ να σπαταλάμε αυτές τις στιγμές στήνοντάς τα μπροστά στην κάμερα;

Τέλος, ένας από τους μεγαλύτερους κινδύνους της έκθεσης των παιδιών στο διαδίκτυο είναι η παράλληλη έκθεσή τους στα μάτια παιδόφιλων και παιδεραστών, που παραμονεύουν στις «γωνιές» του internet. Πολλοί, ίσως να πιστεύουν πως μόνο στο dark web και σε περίεργες ιστοσελίδες δραστηριοποιούνται αυτοί οι άνθρωποι, ωστόσο, αυτό δεν είναι αλήθεια. Δεδομένου ότι το TikTok αποτελεί μία πλατφόρμα που χρησιμοποιείται κατά κόρον από νεαρές ηλικίες, είναι εύλογο να υπάρχουν παιδόφιλοι και παιδεραστές που «κρύβονται» πίσω από fake λογαριασμούς, ψάχνοντας, παρακολουθώντας και αποθηκεύοντας τα βίντεο μικρών παιδιών.

Χαρακτηριστική περίπτωση του παραπάνω, αποτελεί ο λογαριασμός της 3χρονης Wren στο εξωτερικό, έναν λογαριασμό με πάνω από 17 εκατομμύρια ακόλουθους στο TikTok, τον οποίον διαχειρίζεται η μητέρα της. Η μικρή εμφανίζεται σε όλα τα βίντεο, κάνοντας διάφορα παιδικά πράγματα ή και όχι. Σε ένα από τα δημοσιευμένα βίντεο, η 3χρονη εμφανίστηκε να κάνει μπάνιο με μαγιό και σε ένα άλλο να παίζει με ένα ταμπόν, αναρτήσεις οι οποίες τώρα έχουν διαγραφεί. Η μαμά της, Jacquelyn, ήρθε αντιμέτωπη με την κατακραυγή του κόσμου, αφού πολλοί χρήστες πρόσεξαν αρκετά περίεργα σχόλια κάτω από τα βίντεο, που έκαναν λόγο για ένα «ώριμο γλυκό κοριτσάκι», ενώ αναρωτιούνταν εάν «έχει αγόρι». Οι ανησυχίες για την προσέλκυση παιδόφιλων πίσω από ψεύτικους λογαριασμούς εντάθηκαν και «χτύπησαν καμπανάκι».

Η έκθεση των παιδιών ανοίγει την πόρτα στην εκμετάλλευση και αφήνει ανοιχτή την «πόρτα» για να περάσει ανεξέλεγκτος οποιοσδήποτε άγνωστος στο διαδίκτυο. Συγχρόνως, υπάρχει πολύ σοβαρό ενδεχόμενο τα παιδιά αυτά, των οποίων τα στοιχεία και τα πρόσωπα κυκλοφορούν στον αχαλίνωτο κόσμο του διαδικτύου, να πέσουν θύμα πλαστοπροσωπείας και απάτης στο μέλλον. Αξίζει, επίσης, να σημειωθεί, πως δεν υπάρχει κανένα «προστατευτικό κιγκλίδωμα» από την ίδια την πλατφόρμα. Το TikTok επιτρέπει την χρήση και πρόσβαση σε παιδιά ηλικίας από 13 ετών και πάνω, αλλά δεν μπορεί να ελέγξει το περιεχόμενο με παιδιά που εκτίθενται μέσω των λογαρισμών των γονιών τους.

Μέχρι πριν από μερικά χρόνια, νομίζαμε πως «οι μανούλες του Facebook», με τις θρησκοληπτικές απορίες τους για το «πότε μπορεί να κοινωνήσει ένα παιδί» και «αν μπορεί να ακουμπήσει το βρέφος μια γυναίκα με περίοδο» ήταν η πιο επικίνδυνη κατηγορία μητέρων στο internet. Θα πρέπει, όμως, να μας προβληματίσουν και οι σύγχρονες #Momfluencers του TikTok, που αυξάνονται με γοργούς ρυθμούς, καλλιεργώντας ολοένα και περισσότερο το “sharenting” (= ο τρόπος που οι γονείς μοιράζονται προσωπικές πληροφορίες για τα παιδιά τους στα κοινωνικά μέσα δικτύωσης).