ΜΠΕΤΤΥ ΑΡΒΑΝΙΤΗ: “ΤΟ ΝΑ ΤΡΩΣ ΜΟΝΟ ΚΑΙ ΝΑ ΚΟΙΜΑΣΑΙ, ΕΜΕΝΑ ΔΕ ΜΟΥ ΦΤΑΝΕΙ”
Μία εφ’ όλης της ύλης συζήτηση με τη σπουδαία κυρία του ελληνικού θέατρου, Μπέττυ Αρβανίτη.
Το ραντεβού μας είχε οριστεί μεσημέρι, έξω από το θέατρο της οδού Κεφαλληνίας, για φωτογράφιση στη θεατρογειτονιά της Κυψέλης και μετά για συνέντευξη στο καμαρίνι της. Έφτασε στην ώρα της, με μία απίστευτη νεανική και δροσερή αύρα. Έτσι, είναι πάντα η Μπέττυ Αρβανίτη άλλωστε, κι αν κάτι μπορεί να διακρίνει κάποιος στη σπουδαία αυτή κυρία του ελληνικού θεάτρου, είναι μία άσβεστη σπίθα μέσα της. Η χαρά της ήταν εμφανής που δουλεύει ξανά στο δεύτερο έργο της σεζόν (το πρώτο ήταν το “Φθινόπωρο Χειμώνας“) και που συνεργάζεται εκ νέου με τον Δημήτρη Καραντζά. Το «Μακρύ ταξίδι της μέρας μέσα στη Νύχτα» του Ευγένιου Ο’ Νιλ είναι ένα έργο που την απασχολεί πολύ και διαρκώς. Δεν ήταν λίγες οι στιγμές που ένιωσα πως κόμπιαζε, επειδή δεν μπορούσε να εκφράσει την εσωτερική της αυτή καταβύθιση στην ηρωίδα που ενσαρκώνει. Και αυτό ήταν το πιο συγκινητικό σημείο της συνέντευξης, να παρατηρείς το πώς μία μεγάλη ηθοποιός “παλεύει” με τα σκοτάδια του ρόλου της.
Οι δύσκολοι πολεμικοί και πανδημικοί καιροί
“Τι να πει κανείς για το πολεμικό αυτό κλίμα που ζούμε. Είναι τραγικά πράγματα αυτά που συμβαίνουν. Είναι φρικτό το 2022 να συμβαίνουν αυτά τα πράγματα. Σε συγκλονίζουν οι εικόνες, τρέχουν τα μάτια σου χωρίς να θες. Θα έπρεπε όλος ο κόσμος να σταθεί δίπλα στο γεγονός αυτό και να βοηθήσει όσο μπορεί… Και ακόμη δεν ξέρουμε αν περάσαν τα δύσκολα, άλλωστε δε φανταζόταν κανείς πως θα ζήσουμε κάτι τέτοιο, αλλά το ζούμε. Και πόλεμο και πανδημία… Τα δύο αυτά τελευταία χρόνια πέρασαν δύσκολα και για μένα, όπως και για όλο τον κόσμο. Η καραντίνα ήταν μία τόσο πρωτόγνωρη εμπειρία. Το να πρέπει να περνάς τον χρόνο σου διαρκώς μέσα στο σπίτι, μπορώ να πως πως είχε και “ενδιαφέρον”. Ήταν μία φορά που είχαμε χρόνο για τον εαυτό μας. Έκανα πράγματα που δεν τα έκανα πριν. Μέχρι που μαγείρευα κιόλας. Μπορούσα να διαβάσω πράγματα που είχα αφήσει και αναβάλλει, έπιασα ακόμη και τον Τζόις. Δεν υπήρχε πια άλλοθι. Είχαμε όλοι χρόνο…. Μπορούσες ακόμη και να χαζεύεις. Η δεύτερη φόρα ήταν δυσάρεστη και πάρα πολύ πιεστική. Αυτά τα πράγματα δεν είναι και για πάντα….
Σε σχέση με τη δουλειά μου, ήταν πάρα πολύ δύσκολο. Ανέκαθεν δούλευα φουλ και, ρεαλιστικά μιλώντας, δεν έχω και πάρα πολλά χρόνια να τα ξοδεύω έτσι. Θα ήθελα να τα επενδύω στη δουλειά μου. Δε μου ήταν ευχάριστο το σταμάτημα. Η δικιά μας η δουλειά έχει να κάνει άμεσα με την επαφή και δεν είμαι από αυτές που πιστεύουν στα streaming. Tο θέατρο αν κάτι έχει τόσο μοναδικό, είναι η ζωντανή επαφή, το εδώ και τώρα. Όταν αυτή απαγορεύεται, πόσο να βρεις εναλλακτικές. Εγώ προσωπικά ζορίστηκα και γι αυτό και τώρα έχω πέσει με τα μούτρα στη δουλειά, γιατί πραγματικά μου είχε λείψει πολύ.”
Είμαστε το υλικό μας…
Δε χρειάστηκα την πανδημία να καταλάβω τι είναι το θέατρο για μένα. Είναι μία λειτουργία συνυφασμένη με όλη μου τη ζωή. Την ακολουθώ και με ακολουθεί. Συνέχεια με αυτό ασχολούμαι, αυτό με ενδιαφέρει και αυτό υπηρετώ. Δεν έχω νιώσει την ανάγκη να σταματήσω.
Δε χρειάστηκα την πανδημία να καταλάβω τι είναι το θέατρο για μένα. Είναι μία λειτουργία συνυφασμένη με όλη μου τη ζωή. Την ακολουθώ και με ακολουθεί.
Νομίζω πως η φύση είναι πολύ σοφή και από τη στιγμή που και μπορώ και επιθυμώ, δεν καταλαβαίνω γιατί πρέπει να σταματήσω. Αν προκύψει, κάτι θα σταματήσω, δεν είμαι τρελή. Αλλά ακόμη μπορώ. Αυτή η δουλειά είναι απιστευτα απαιτητική. Θέλει σώμα, ψυχή και μνήμη. Είμαστε το υλικό μας, με αυτό δουλεύουμε. Και πρέπει να είναι καλό το υλικό μας για να αποδώσει. Αλλιώς δε σου αρέσει κιόλας. Πιστεύω πως κάνουμε αυτά που μας αρέσουν. Αλλιώς είναι μία τραγωδία. Σε όλα τα επίπεδα. Αν κάτι δε μου αρέσει, ούτε καλά το κάνω ούτε χαρά παίρνω, ούτε τίποτα.
Παρατηρώ τον εγγονό μου με τα παιχνίδια, ποια είναι αυτά που του αρέσουν και αυτόματα ποια είναι αυτά που καταφέρνει καλύτερα. Και είναι αυτά που του αρέσουν. Το να μελετά κανείς τα παιδιά είναι μεγάλη υπόθεση, μαθαίνεις πολλά για τον άνθρωπο.
Ο Δημήτρης Καραντζάς και η εκλεκτική συγγένεια
Ο συνεργασίες με ενδιαφέρουν περισσότερο από οτιδήποτε άλλο. Μόνο μέσα από αυτές μπορεί κανείς να κάνει κάτι. Είμαι πολύ ευτυχισμένη που ξαναδουλεύω με τον Δημήτρη (Καραντζά) γιατί έχω μία αίσθηση εκλεκτικής συγγένειας μαζί του. Έχουμε μία κοινή οπτική στα ζητούμενα και αυτό το πράγμα είναι μαγικό και υπέροχο. Η ρίζα του Δημήτρη είναι ποιητική και βαθιά ψυχαναλυτική. Και αυτό είναι πολύ σπουδαίο για μένα γιατί αυτό ψάχνω και εγω.
Η ρίζα του Δημήτρη είναι ποιητική και βαθιά ψυχαναλυτική. Και αυτό είναι πολύ σπουδαίο για μένα γιατί αυτό ψάχνω και εγω.
Εκτός των άλλων είναι ένα σπουδαίο παιδί που έχει να δώσει στο θέατρο και στην τέχνη γενικότερα πάρα πολλά. Βλέπω μία συνεχή πρόοδο, όσο πάει βαθαίνει και αγγίζει πράγματα περισσότερο… Εύχομαι όσο ζω να τα παρακολουθώ. Γιατί πραγματικά τον θαυμάζω και τον εκτιμώ βαθιά.
Η ματιά του στον Ο’ Νηλ είναι εξαιρετική. Δεν είναι η αναμενόμενη ακριβώς, γιατί πάει εις βάθος. Η Μαίρη Ταϋρον, η γυναίκα που ενσαρκώνω εγώ είναι μορφινομανής, αλλά η ματιά του δε σταματά σε αυτό. Αυτή η εξάρτηση της δημιουργεί και μία περίεργη ελευθερία για να δει, ποιητικά μιλώντας, μοιάζει να είναι μία ευκαιρία για να ειπωθεί η αλήθεια, όποια κι αν είναι, με όποιο κόστος. Δεν έχει κρατήματα η γυναίκα αυτή. Μέσα από αυτό υπάρχει μία απελευθέρωση που μπορεί να είναι καταστροφική για την ίδια, αλλά παράλληλα είναι και απελευθερωτική σε σχέση με τη δυνατότητά της να βλέπει την αλήθεια.
Ο ρόλος κι ο εγωκεντρισμός
Είναι ένας πολύ δύσκολος ρόλος που πριν τον αγγίξω, δεν είχα καταλάβει το βάθος του…Και το λέω αυτό γιατί πρόκειται για ένα πολυπαιγμένο έργο που οι περισσότεροι νομίζουμε πως ξέρουμε, τώρα, όμως, που έχω μπει στα βαθιά, νιώθω το πόσο ψυχοφθόρα είναι η διαδικασία αυτή.
Είναι μεγάλα τα σκοτάδια, μέσα στα οποία πρέπει να μπεις για να βγάλεις την αλήθεια. Αλλιώς δεν αγγίζεται. Δεν ξέρω αν μπορώ να μιλήσω γι αυτό, γιατί όταν κάποιος βρίσκεται στη διαδικασία που δουλεύει ένα έργο, είναι δύσκολο να το εξηγήσει. Πλέον είναι τόσο βιωματικό για μένα, ένα πραγματικό ταξίδι πολύ μεγάλης μέρας μέσα στη νύχτα.
Η γυναίκα αυτή που υποδύομαι αφιερώθηκε στον άντρα της. Έχει δύο παιδιά, το ένα είναι άρρωστο, και αυτό την πληγώνει βαθιά. Αλλά τα πιο μεγάλα τραύματα της τα έχει δημιουργήσει ο έρωτας με τον άντρα της, στον οποίο δόθηκε ολοκληρωτικά. Βγήκε πολύ τραυματισμένη, αλλά τον και την αγαπάει ακόμη. Είναι δηλαδή δύο άνθρωποι που αγαπήθηκαν βαθιά και δόθηκαν ο ένας στον άλλο.
Όλοι οι ηθοποιοί είμαστε εγωκεντρικοί σε έναν βαθμό. Γιατί το υλικό μας είμαστε εμείς οι ίδιοι.
Περισσότερο δόθηκε εκείνη σε αυτόν. Αυτός βλέπεις είναι ηθοποιός. Και οι ηθοποιοί δίνονται πάρα πολύ στο θέατρο. Αυτός είναι ένα άτομο αρκετά εγωκεντρικό. Όλοι οι ηθοποιοί είμαστε εγωκεντρικοί σε έναν βαθμό. Γιατί το υλικό μας είμαστε εμείς οι ίδιοι. Ωστόσο, αυτόν τον εγωκεντρισμό, τον καταναλώνεις επί σκηνής και τον δίνεις στο κοινό. Κι αυτό είναι μία πράξη γενναιοδωρίας. Απ΄έξω μοιάζει σαν στάση εγωκεντρική. Δεν είναι, πιστεύω πως είναι μία πράξη προσφοράς. Η λειτουργία ενός καλλιτέχνη αυτή είναι γενικότερα, είτε είναι ζωγραφος, ποιητής, συγγραφέας, δεν το κάνει για τον εαυτό του, το προσφέρει και παίρνει και δίνει από αυτό.
Βέβαια από την άλλη, μια τέτοια στάση είναι εγωκεντρική προς τους ανθρώπους του, την οικογένειά του. Ωστόσο, η γυναίκα του τον αγαπάει και τον συγχωρεί. Υπάρχει μία βαθιά συγγνώμη και κατανόηση στην ανθρώπινη φύση που έχει ελαττώματα. Δεν είναι εκδικητική. Αυτή η γυναίκα λειτουργεί σαν καθρέφτης απέναντι στους άλλους. Γιατί έτσι λειτουργεί. Και λέει αλήθειες που, αν τις ακούσουν, μπορεί και να τρομάξουν… Δεν είναι εύκολες αλήθειες.
Βαθιά, στο πηγάδι του τραύματος
Η ηρωίδα αυτή μου προκαλεί την ανάγκη να μπω μέσα σε ένα πηγάδι και να βγάλω αλήθειες. Σε προσωπικό επίπεδο δεν έχω καμία σχέση με τη γυναίκα αυτή. Εγώ ποτέ δεν είχα εξαρτήσεις, ενώ αυτή ήθελε να γίνει καλόγρια. Εγώ μόνο καλόγρια δεν ήθελα να γίνω στη ζωή μου. Ούτε το θέατρο σημαίνει κάτι γι’ αυτήν, το μισεί μάλλον γιατί έχει τραβήξει πολλά από αυτό. Καμία σχέση λοιπόν….
Περίεργο πράγμα, αλλά όταν δουλεύεις έναν ρόλο που δεν είναι εμφανώς δικός σου, μπορεί να σε απελευθερώσει και αυτό έχει μεγάλο ενδιαφέρον. Αυτό το έζησα και το αισθάνθηκα και στη “Φόνισσα”. Σαν να σου “ανοίγεται” κάτι περίεργο. Δε δεσμεύεσαι από τις προσωπικές σου μνήμες… Ακόμη και οι κινήσεις. Εκθέτεις βέβαια πράγματα, ειδικά σε αυτόν τον ρόλο κάνω μία κατάθεση βαθιά.
Η μεγάλη ημέρα…
Τι βρίσκει αυτή η γυναίκα ωστόσο στην παραίσθηση; Εκείνο που λέει η ίδια είναι πως πηγαίνει πίσω στα παλιά και δε θυμάται τίποτα άλλο, παρά μόνο τις αληθινές ευτυχισμένες στιγμές. Κάνει δηλαδή ένα ταξίδι, μέσα στο οποίο βλέπει όλη την αλήθεια. Τουλάχιστον έτσι μοιάζει στο έργο. Η διαφορά είναι πως μπορεί να βλέπουν την αλήθεια πολλοι άνθρωποι, αλλά αυτή δεν έχει αναστολές στο να την πει, να την πετάξει στα μούτρα των άλλων.
Γιατί “Ταξίδι μεγάλης μέρας μέσα στη νύχτα”; Γιατί η γυναίκα αυτή δεν κοιμάται, γυρνάει σαν φάντασμα, δεν ξεκουράζεται… Και πάει πίσω, δεν αντεχει να διαχειριστεί τις δυσκολίες της ζωής και το φυματικό της παιδί και γυρνάει πίσω στις καλόγριες, όταν ήταν μικρή. Ουσιαστικά καταφεύγει στην τρέλα, παραληρεί.
Η αλήθεια μέσα στην ομίχλη
Δεν υπάρχει άνθρωπος που δε θα δει στο έργο κάτι που τον αφορά. Όλα αμφισβητούνται και όλα μπαίνουν στο τραπέζι. Υπάρχει μία σκηνή εξομολόγησης ανάμεσα στα δύο αδέλφια, που θεωρώ πως είναι τρομερή. Λέγονται τρομακτικές αλήθειες. Όλοι αυτοί οι άνθρωποι είναι βαθύτατα τραυματισμένοι, με πολύ μεγάλες ρωγμές. Υπάρχει αυτή η ιστορία με τα τραύματα, η παιδική ηλικία, το πως αυτή διαμορφώνεται. Είναι πιο σύγχρονο έργο και από τα σύγχρονα, όπως εμείς το διαβάζουμε. Και σήμερα ειδικά έχουν καταλάβει όλοι τι σημαίνει τραύμα παιδική ηλικίας… Δεν υπάρχει περίπτωση να τη γλυτώσει ο σύγχρονος άνθρωπος από το συγκεκριμένο έργο. Θα τον ταράξει πολύ.
Όλα είναι μέσα σε μία ομίχλη. Πρέπει να διακρίνεις, να βγάλεις από μέσα της πράγματα.
Αυτά τα τραύματα… που φέρουμε επουλώνονται; Κοίτα το πρώτο βήμα είναι να τα αναγνωρίσεις. Από εκεί και πέρα είναι το πόσο αντέχει ο καθένας να δει την αλήθεια του, να την αντιμετωπίσει και να τη δεχτεί. Το έργο θέτει και το θέμα της συγχώρεσης. Συγχωρώντας, ίσως και να επουλώνεται κάπως, με την έννοια πως οι ενοχές λίγο απαλύνονται… Κάποια στιγμή, μου λέει ο σύζυγός μου στο έργο “Μα δεν μπορείς να ξεχάσεις;” και του λέω,”όχι δεν μπορώ, αλλά σε συγχωρώ, για αυτό δεν πρέπει να νιώθεις ένοχος. Αφού σε συγχωρώ και σε αγαπώ με τα ελαττώματά σου”. Καταρχάς το να μπορείς να καταλάβεις τον άλλον, αυτόματα σε κάνει να καταλάβεις και τον εαυτό σου. Ωστόσο, η γυναίκα αυτή συγχωρεί, αλλά δεν ξεχνά. Το παρελθόν είναι το παρόν, είναι το μέλλον…Και δε μιλάμε για συμβιβασμό, αλλά για βαθιά κατανόηση της ανθρώπινης φύσης.
Το ρίσκο
Το πιο τολμηρό πράγμα που έχω κάνει στη ζωή μου; Αισθάνομαι πως δεν έχω κάνει σκόντα, συμβιβασμούς, έχω καταφέρει και είμαι πολύ τυχερή να κάνω αυτό που θέλω. Το τι έκανα με το Κεφαλληνίας, ήταν ένα ρίσκο. Δεν ήταν δεδομένο πως θα κρατήσει τόσα χρόνια. Και η Πέτρα Φον Καντ και ο Φασμπίντερ ρίσκο ήταν, αλλά όταν ένα ρίσκο πετυχαίνει, δε το θυμάσαι σαν ρίσκο. Και αν το σκεφτείς, για τον πολύ κόσμο, εγώ ήμουν πιο πολύ στον κινηματογράφο. Για τον κόσμο του θεάτρου δεν ήμουνα….
Αυτό μπορώ να πω πως κατάφερα, έτσι βλέπω τη ζωή εγώ, να μην κάνω συμβιβασμούς. Και αυτό χωρίς να είμαι κανένας αγριάνθρωπος έτσι; Μεγάλη υποχώρηση δεν έχω κάνει, ευτυχώς. Και θεωρώ τον εαυτό μου πολύ τυχερό, γιατί για μένα είναι πολύ θλιβερό να αναγκάζεσαι να κάνεις υποχωρήσεις. Αυτός ο χρόνος που μας δίνεται στη ζωή, πέρασμα είναι. Αν αρχίσεις και βάζεις περιορισμούς, δεν το εξαντλήσεις κι αν δεν καταλάβεις κάτι, ε, δεν αξίζει τον κόπο. Δεν υποτιμώ καθόλου τη ζωή αυτή καθαυτή, αλλά το να τρως και να κοιμάσαι μόνο, εμένα δε μου φτάνει…
