ΜΠΗΚΑΜΕ ΣΤΟ “I AM” ΜΕ ΓΥΑΛΙΑ VR ΚΑΙ ΧΑΣΑΜΕ ΤΟ ΣΩΜΑ ΜΑΣ

Πόσο “εκτός εαυτού” πιστεύεις ότι θα αισθανόσουν αν έμπαινες σε μία εικονική πραγματικότητα, “αποκομμένος” από τα χέρια και τα πόδια σου, ενώ μια φωνή μέσα στο κεφάλι σου θέτει βασικά υπαρξιακά ερωτήματα; Και αυτή είναι μόνο η αρχή. Παρακολουθήσαμε τη μεταθεατρική performance “I AM (VR)” στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση και η εμπειρία ήταν σαν ένα όνειρο, από το οποίο δε θέλεις να ξυπνήσεις.

Λίγους μήνες μετά την έκθεση ψηφιακής τέχνης του Ιδρύματος Ωνάση στο Πεδίον του Άρεως, “Plásmata: Bodies, Dreams, and Data”, η Στέγη παρουσιάζει από 9 έως 30 Δεκεμβρίου το πρώτο έργο εικονικής πραγματικότητας της διακεκριμένης σκηνοθέτιδας του θεάτρου, Susanne Kennedy και των Markus Selg και Rodrik Biersteker.

Ο λόγος για την εμβυθιστική περφόρμανς “I AM (VR)”, ένα παιχνίδι αυτογνωσίας σε περιβάλλον εικονικής πραγματικότητας. Η Susanne Kennedy μαζί με τους multimedia καλλιτέχνες-συνεργάτες της, δημιούργησαν ένα “εξωγήινο” περιβάλλον μέσα στο οποίο οι “θεατές” ζουν για 35 λεπτά σε μια παραισθησιογόνα συνθήκη.

Κι αν στα Plasmata στο Πεδίο του Άρεως είχαμε σταθεί μπροστά στο έργο της με τίτλο “Frank” (σημ. ειλικρινής) και περιμέναμε έναν χρησμό, εδώ χρειάστηκε να κάνουμε μεγάλη διαδρομή για να δούμε τον προσωπικό μας οιωνό. Ποια είναι η θέση μας στον κόσμο και ποιος είναι ο δικός μας ψηφιακός χρησμός;

Ονειρεύομαι άρα υπάρχω;

Όλα διαδραματίστηκαν σε έναν μικρό χώρο στον 5ο όροφο της Στέγης. Βάζοντας για πρώτη φορά τα γυαλιά εικονικής πραγματικότητας οι σκέψεις πετούν από τον “απολιθωμένο” Doctor Who στο Matrix και από εκεί σε όλα όσα έχω διαβάσει τελευταία για το metaverse. Τα γυαλιά εφαρμόζουν απόλυτα, κάθομαι πάνω σε ένα κυκλικό καλειδοσκοπικό “χαλί” και όλα ξεκινούν όταν “μεταφέρομαι” σε έναν διάδρομο στο τέλος του οποίου ανοίγεται το εσωτερικό ενός (πιθανότητα) αρχαίου ναού. “Ξέρεις ποι@ είσαι; Πού βαδίζεις; Τι ζητάς…; Μην ανησυχείς. Ήρθε η ώρα να λάβεις τον ψηφιακό σου χρησμό” λέει η φωνή στα αγγλικά και κινούμαι στον χώρο τόσο ανάλαφρα σαν… φάντασμα. Στον τοίχο διαβάζω το δελφικό επίγραμμα “γνώθι σαυτόν” και τριγύρω υπάρχουν πόρτες, δωμάτια και δύο ξαπλωμένα σώματα που αναπνέουν (η κοιλιά τους ανεβοκατεβαίνει).

“Γνώθι σαυτόν”: Η φράση, που στις μέρες μας την ερμηνεύουμε ως την αρετή γνώσης του εαυτού, θεωρείται πως αποτέλεσε ένα από τα τρία χαραγμένα παραγγέλματα στο αέτωμα του Ναού του Απόλλωνα στους Δελφούς.

Η φωνή με ενημερώνει ότι μπαίνω σε ένα παιχνίδι (εύχομαι όχι το Squid Game) με απώτερο σκοπό να φτάσω στο πλάσμα εκείνο, που θα μου δώσει τον χρησμό μου! Η ευκρίνεια του εντυπωσιακού “σκηνικού” που ορθώνεται μπροστά μου είναι αναπάντεχα ρεαλιστική. Η κίνηση είναι τόσο απαλή, απαλλαγμένη από κάθε ίχνος στρες. Νιώθεις ότι ίπτασαι λίγο πάνω από το έδαφος! Τριγύρω μερικές “νιφάδες” -αλά Stranger Things στον Ανάποδο Κόσμο – κάνουν το σκηνικό ακόμα πιο ονειρικό.

Η φωνή ενημερώνει ότι μυστηριώδη δωμάτια με περιμένουν και πόρτες προς το άγνωστο, και πρέπει να επιλέξω. Πολλοί έχουν περάσει πριν από εμένα και πολλοί θα ακολουθήσουν. Το βλέμμα “λοκάρει” ένα δωμάτιο και ο κύβος ερρίφθη. Ξεκινάω για την πόρτα με το σήμα του ουροβόρου. Στο “γκόθικ” δωμάτιο, συμπαντικές σφαίρες αιωρούνται και… σκύβω για να μην τις χτυπήσω… (παίρνει ώρα να συνειδητοποιήσει κανείς ότι είναι “άυλος” σε αυτήν την πραγματικότητα).

Η επόμενη επιλογή δωματίου είναι ένα ταξίδι στον Κήπο της Εδέμ. Το δωμάτιο με τον εσωτερικό κήπο είναι σαν να κολυμπάς σε… ζεστή θάλασσα. Η κίνηση των φυτών, ο τρόπος που διαπλέκονται μεταξύ τους, πανέμορφος και χαλαρωτικός. Στην “επόμενη πίστα.” είμαι καθισμένη σε ένα δάσος στα βουνά, κάτω από πανύψηλα δέντρα, πάνω στην πρασινάδα και τριγύρω μου οι ήχοι της φύσης. Ο εγκέφαλος αναπαράγει ακόμα και ένα ελαφρύ αεράκι στο πρόσωπο, που σίγουρα δεν υπάρχει.

Όλα κινούνται τόσο ανάλαφρα που σε υπνωτίζουν. Η φωνή λέει να ηρεμήσω, να αναπνεύσω, να διαλογιστώ…Τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος; “Μπορείς να δεις τα χέρια σου, τα πόδια σου; Το υπόλοιπο σώμα σου; Πού είναι; Έχει ‘φύγει’;”. Το σώμα αποκτά όλο και λιγότερη σημασία. Μαζί μου και μία ξαπλωμένη φιγούρα που ανασαίνει. Είμαι εγώ; Είμαι εγώ, που κοιτάω εμένα, που κοιτάει τη φιγούρα;

Η φωνή ζητάει να σκεφτώ τη φωτιά και η φωτιά εμφανίζεται. Γιατί εδώ έχεις τη δύναμη να το κάνεις και αυτό! Τόσο αληθινή που απλώνεις τα χέρια σου να ζεσταθείς. Ακόμα και μικρές σπίθες πετούν και τραβιέσαι για να μην καείς. Η έξοδος από το δωμάτιο ζεν, που σε αφήνει “χωρίς σώμα”, έχει μία έκπληξη και αυτή είναι ο… ουρανός.

Κι όπως θα πει η φωνή-οδηγός σε αυτό το ψυχεδελικό ταξίδι αυτογνωσίας: “Εάν σκεφτείς τη φωτιά, φλέγεσαι. Εάν σκεφτείς τον πόλεμο, θα τον προκαλέσεις. Όλα εξαρτώνται από τη φαντασία σου”.

Πλέον το δωμάτιο δεν έχει ταβάνι και ο ουρανός απλώνεται ολοζώντανος, με σύννεφα που κινούνται σαν πρωταγωνιστές σε δυστοπική ταινία sci-fi. Από πάνω μου τρία drones με παρακολουθούν στενά (ένα σχόλιο για τις πρακτικές σύγχρονης παρακολούθησης;). Η σκιά τους διαγράφεται το πάτωμα. Απλώνω το χέρι ξανά, μήπως είναι αληθινά.

Το τελευταίο δωμάτιο με το φουγάρο-ασανσέρ με εκτοξεύει σαν συμπαντική “σκουληκότρυπα” μέσα στον χωροχρόνο. The only way is up.. και αναρωτιέμαι αν έκανα εγώ την επιλογή ή κάποιος άλλος την έκανε για μένα. Με στέλνει με ταχύτητα προς τα πάνω και αλλάζω σύμπαν. Πλανήτες και πολύχρωμα κυκλοτερή μορφώματα σε μία φαντασμαγορική σύνθεση απλώνονται ολόγυρα. Το ταξίδι για να βρω το πλάσμα που θα μου δώσει τον χρησμό περνάει από το Δέντρο της Ζωής, όπου είναι φανεροί οι “χυμοί” της εξέλιξης να πάλλονται στον κορμό και στα κλαδιά, που θεόρατα ρίχνουν τη σκιά τους παντού.

Η καθιστή φιγούρα ενός ανθρωπόμορφου πυλωρού είναι το τελευταίο ζωντανό στοιχείο αυτής της φαντασμαγορίας. Η περιπλάνηση έχει τελειώσει και όλα είναι έτοιμα για το γκράντε φινάλε. Κι αυτό δεν είναι άλλο από ένα τεράστιο μάτι, το ‘All Seeing Eye’ (αλλά όχι του Σάουρον). Το τεράστιο μάτι που κοιτάζει και το κοιτάς. Αλλάζει και γίνεται το μάτι κάποιου άλλου, και κάποιου άλλου, αλλά μήπως είναι το δικό μου; Εδώ λαμβάνει χώρα η τελική συζήτηση που είναι… ιδιωτική. Το μόνο σίγουρο είναι ότι κάθε “παίκτης” ζει μία εντελώς άλλη εμπειρία στο χώρο και τον χρόνο. “Θέλεις να μάθεις κάτι που δεν ήξερες ήδη; Μη γελιέσαι. Δεν υπάρχει κάτι που μπορώ να σου πω που δεν το ξέρεις ήδη”.

Συμπέρασμα

Μια ανεπανάληπτη αίσθηση ότι βρίσκεσαι σε έναν άλλο κόσμο. Τα αντικείμενα, τα χρώματα, τα σώματα, είναι όλα τόσο αληθοφανή, που απλώνεις ασυναίσθητα συνεχώς το χέρι σου να τα αγγίξεις. Για ανθρώπους που δεν έχουν ξαναβάλει τα γυαλιά VR – όπως η υπογράφουσα – η εμπειρία είναι πρωτοφανής. Το ύψος, το βάθος, οι αποστάσεις είναι τόσο αληθινά, που νιώθεις ότι για πρώτη φορά… πετάς πραγματικά. Μέσα στο VR μπορείς όντως να είσαι ηπερήρωας. Τόσο υπερήρωας που… στο τέλος χάθηκε ο ειρμός αναφορικά με το ποια ερώτηση έπρεπε να… απαντηθεί και τι έπρεπε να ανακαλύψουμε για τον εαυτό μας.

Πόσο ενισχυμένη και ενδιαφέρουσα θα ήταν αυτή η εμπειρία αν μέσα σε αυτό το σύμπαν υπήρχε η αίσθηση του σώματος, της κίνησης των χεριών και των ποδιών; Πώς θα ήταν αν στην περιήγηση είχαν ταυτόχρονη πρόσβαση και τα άτομα που βλέπουν το “I AM” σε διπλανό δωμάτιο; Με άλλα λόγια, καλωσήρθες στο metaverse. Αν αυτή ήταν μία μικρή γεύση από το μέλλον, τότε η πραγματικότητα βρήκε έναν πανίσχυρο ανταγωνιστή.

Και όπως είπε σε συνέντευξή του ο Markus Selg, συνεργάτης για την υλοποίηση του “I AM”: ”Είμαστε πολύ πιο μέσα στο metaverse από ό,τι πιστεύουμε. Είμαστε τόσο συνδεδεμένοι με τα κινητά μας, που με αυτά κάνουμε τα πάντα. Ζούμε στην εικονική πραγματικότητα συνεχώς. Το VR, είναι σαν τα σχέδια του πρωτόγονου ανθρώπου στις σπηλιές. Τα σχέδια αυτά ήταν η πρώτη φορά που η φαντασία που είχαν οι άνθρωποι στο κεφάλι τους, πήρε σάρκα και οστά, στους τοίχους μιας σπηλιάς για να τη δουν όλοι και να τη μοιραστούν. Ήταν ένα άλμα και κάτι αντίστοιχο γίνεται με το σημερινό ίντερνετ και την εικονική πραγματικότητα. Αυτή τη στιγμή βάζουμε τις πρώτες πινελιές πάνω σε έναν τεράστιο τοίχο που δημιουργούμε, τον οποίο πολλοί αποκαλούν metaverse”.

Λίγα λόγια για τους καλλιτέχνες

Η Susanne Kennedy σπούδασε σκηνοθεσία στο Πανεπιστήμιο Καλών Τεχνών του Άμστερνταμ (Hogeschool voor de Kunsten) και έκανε το θεατρικό ντεμπούτο της στην Ολλανδία. Το 2011 προσκλήθηκε να δουλέψει στο Kammerspiele του Μονάχου. Για την παράσταση Fegefeuer in Ingolstadt, ψηφίστηκε Καλύτερη Νέα Σκηνοθέτις της Χρονιάς από το περιοδικό “Theater Heute” το 2013. Τα τελευταία χρόνια συνεργάζεται κυρίως με τη Volksbühne του Βερολίνου και το Kammerspiele του Μονάχου και έχει ανεβάσει τα έργα ULTRAWORLD και ORACLE με τον Markus Selg το 2020. Στα έργα της, στα οποία παρεισφρέουν μάσκες, διάλογοι playback, σωσίες και πολυμέσα, οι ηθοποιοί αντιμετωπίζουν το κοινό θέτοντας το εξής ερώτημα: τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος;

Ο Markus Selg είναι καλλιτέχνης πολυμέσων που διερευνά τη δυναμική ανάμεσα στους αρχαϊκούς μύθους και στην τεχνολογία των υπολογιστών όπως αυτή εκφράζεται στις μορφές της ψηφιακής ζωγραφικής, της γλυπτικής, των εμβυθιστικών εγκαταστάσεων, του θεάτρου και της εικονικής πραγματικότητας. Ανάμεσα στις πιο πρόσφατες παραστάσεις του είναι οι COMING SOCIETY και ULTRAWORLD, που ανέβηκαν το 2019-2020 στη Volksbühne του Βερολίνου. Για το ULTRAWORLD τιμήθηκε το 2020 με το βραβείο Faust Καλύτερου Σκηνικού Σχεδιασμού. Δραστηριοποιείται σε ποικίλα πεδία, όπως στις παραστατικές τέχνες, στον κινηματογράφο και σε παραγωγές όπερας.

Ο Rodrik Biersteker (γενν. Ολλανδία, 1986) σπούδασε Σχεδιασμό για Εικονικό Θέατρο και Παιχνίδια στο Πανεπιστήμιο Τεχνών της Ουτρέχτης (HKU). Είναι διαθεματικός καλλιτέχνης που χρησιμοποιεί κυρίως βίντεο και διαδραστικές τεχνολογίες σε ένα θεατρικό πλαίσιο. Τα τελευταία χρόνια έχει πολυάριθμες συνεργασίες με τη Susanne Kennedy σε παραγωγές για τη Ruhrtriennale, το Kammerspiele του Μονάχου και τη Volksbühne του Βερολίνου, η πιο πρόσφατη από τις οποίες ήταν το ULTRAWORLD (2020), για το οποίο αυτός και ο Markus Selg τιμήθηκαν με το βραβείο Faust Καλύτερου Σκηνικού/Βίντεο Σχεδιασμού.

Στέγη Ιδρύματος Ωνάση, Συγγρού 107, Από 9 έως 30 Δεκεμβρίου 2022, Πληροφορίες www.onassis.org.