BINGE WATCHING: ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΔΙΑΣΚΕΔΑΣΗ ΑΛΛΑ ΕΘΙΣΜΟΣ

Eίναι βραδάκι. Είσαι σπίτι. Έχεις τελειώσει με όλες τις υποχρεώσεις σου, φοράς τις πιτζάμες σου (τις φόρμες σου ή ό,τι άλλο σε κάνει να νιώθεις άνετα και χουχουλιάρικα) και βυθίζεσαι στον καναπέ. Πριν απλώσεις τα πόδια στο τραπεζάκι που είναι μπροστά σου, πιάνεις το τηλεχειριστήριο -με το χέρι στο οποίο δεν έχεις το ποτό ή το αναψυκτικό σου. Ενεργοποιείς την τηλεόραση και επιλέγεις να δεις τη σειρά που είχες αφήσει για να την έχεις ‘κάβα’ αυτές τις ημέρες. Προφανώς και δεν αρκείσαι σε ένα επεισόδιο και χωρίς να το καταλάβεις, κοιτάς έξω από το παράθυρο και βλέπεις πως έχει ξημερώσει.

Για την ιστορία, όλο αυτό λέγεται binge-watching και μπορεί να γίνει και μέσω smart phone ή laptop ή tablet.

Το κάνουμε γιατί

α) είναι εύκολο και ένας τρόπος να ‘αποδράσουμε’ από την καθημερινότητα -όπως ανέφερε έρευνα του 2013 “είναι ένα ευπρόσδεκτο καταφύγιο από τον πολυάσχολο κόσμο στον οποίον ζούμε”.

ή

β) γιατί είμαστε εθισμένοι -και άρα το binge watching είναι όσο κακό αποδείχθηκε το binge eating (βλ. η κατανάλωση μεγάλης ποσότητας φαγητού σε σύντομο χρονικό διάστημα που έχει χαρακτηριστεί διατροφική διαταραχή);

Πρώτα θα δούμε κάτι άλλο: τι είναι binge watching

Ο όρος bingewatch υπάρχει χρόνια -από όταν υπάρχουν DVD και streaming υπηρεσίες. Εσχάτως όμως, τείνει να γίνει η νέα πραγματικότητα.Εμφανίστηκε στο Αγγλικό Λεξικό της Οξφόρδης το 2013. Ανάβω ‘φλας’, κάνω στην άκρη και ανεβάζω χειρόφρενο, για να εξηγήσω πώς μπαίνει μια λέξη στο Oxford English Dictionary.

Κατ’ αρχάς, οι όποιες προσθήκες μπαίνουν στη watch list των καθ’ ύλην αρμοδίων (βλ. μελών επιτροπής), όπου φτάνουν όροι και λέξεις από διάφορες πηγές και προγράμματα του ίδιου του Oxford English Dictionary -εν συντομία OED. Αυτά έχουν να κάνουν με την παρακολούθηση και την ανάλυση τεράστιων βάσεων δεδομένων της γλώσσας που χρησιμοποιείται.

Η επιτροπή μελετά κάθε μια από τις χιλιάδες λέξεις που έχει κάθε χρόνο. Όσες έχουν συγκεντρώσει επαρκή στοιχεία για να εγγραφούν προχωρούν -οι άλλες μπαίνουν στη λίστα αναμονής και συνέχισης της παρακολούθησης.

Ποια όμως, είναι τα επαρκή στοιχεία; Να έχουν διαρκή και ευρεία χρήση. Κάθε ένας από τους ‘νικητές’ της πρώτης φάσης παραδίδεται σε έναν (διαφορετικό) συντάκτη που εξετάζει όλες τις σχετικές πληροφορίες, πριν αρχίσει τη δική του έρευνα -για να διαπιστωθεί η εξέλιξη της λέξης.

Υπάρχει και η δυνατότητα να ζητήσουν οι συντάκτες τη βοήθεια δικτύου ερευνητών που εδρεύουν σε όλον τον κόσμο. Όταν προκύψει λεπτομερής εικόνα, αρχίσει η σύνταξη για την καταχώριση στο λεξικό. Περιλαμβάνει την προφορά, τους τύπους, την ετυμολογία, τον ορισμό και ένα παράδειγμα.

Το binge watch προστέθηκε τη χρονιά που μπήκε στο λεξικό ο όρος ‘selfie’, ο οποίος όπως καταλαβαίνεις επισκίασε όλες τις άλλες. Εν πάση περιπτώσεις, η ερμηνεία που δόθηκε είναι η εξής: η πρακτική παρακολούθησης πολλών επεισοδίων (= ξεχωριστών parts) τηλεοπτικής σειράς ή show, το ένα μετά το άλλο. Ή αλλιώς in one sitting.

Πώς η τηλεβιομηχανία εκμεταλλεύεται την ντοπαμίνη μας και γιατί οι πλατφόρμες ‘ανεβάζουν’ όλα τα επεισόδια μαζί

Το entertainment (ψυχαγωγία) πρόσφερε πάντα τη διέξοδο στην πίεση και το άγχος της καθημερινότητας. Όσο όμως, αυξάνονται οι πηγές (περιεχομένων) άλλαξαν οι τάσεις και οι ώρες που περνάμε μπροστά σε μια οθόνη, παρακολουθώντας σειρές ή shows. “Οι τηλεθεατές δεν προσπαθούν πια να ξεχαστούν, αλλά να συνδεθούν με έναν διαφορετικό κόσμο”, εξηγούν επιστήμονες, με εκείνους άλλης ειδικότητας (κλινική ψυχολογία) να έχουν διαπιστώσει ότι οι το binge watching προκαλεί φυσική απόκριση του σώματος μας στην απόλαυση.

“Η υπερβολική παρακολούθηση παράγει συνεχή ροή ντοπαμίνης στον εγκέφαλο, ουσία που δίνει στο σώμα μια φυσική αίσθηση ευχαρίστησης, η οποία ενισχύει τη συνέχιση της συγκεκριμένης δραστηριότητας”, είχε επισημάνει το 2013 η Dr. Renee Carr, εξηγώντας πως τελικά αυτό που θέλουμε δεν είναι να δούμε τη συνέχεια του show, αλλά την ντοπαμίνη, με το μυαλό μας να μας λέει να μη σταματήσουμε “και το το σώμα μας να μην κάνει διακρίσεις σε ό,τι μπορεί να του προσφέρει ευχαρίστηση. Μπορεί να εθιστεί σε όποια δραστηριότητα παράγει σταθερά ντοπαμίνη”.

Όσο περισσότερα επεισόδια βλέπουμε, τόσο συνεχίζεται η ροή ντοπαμίνης. Κάτι που έχει γίνει πλήρως εκμεταλλεύσιμο από τη τηλε-βιομηχανία. O παραγωγός ντοκιμαντέρ και δημοσιογράφος (από το Brooklyn), Lee Adams έχει εξηγήσει ότι οι αλγόριθμοι των streaming services έχουν ένα σκοπό και αυτός είναι να μας πουλήσουν περισσότερο περιεχόμενο από αυτό που παρακολουθούμε με μανία. ‘Πατούν’ στη ψυχολογική μας ανάγκη να ολοκληρώνουμε ό,τι αρχίζουμε (λόγος που δεν παρατάμε ένα βιβλίο όταν καταλαβαίνουμε πως δεν μας αρέσει ή που βλέπουμε sequel ταινιών των οποίων δεν μας άρεσε η original) και σε αυτήν για έκκριση ντοπαμίνης.

Από ένα σημείο κι έπειτα, προστίθεται στην εξίσωση η προβολή συναισθημάτων που κάνει ο εγκέφαλος μας σε χαρακτήρες και γεγονότα που βλέπουμε στην οθόνη και με τα οποία έχουμε συνδεθεί (ή βλέπουμε τον εαυτό μας σε αυτά). Έτσι, πέραν του ότι βιώνουμε ένα φυσιολογικό high (από την ντοπαμίνη), ‘βυθιζόμαστε’ και συναισθηματικά στη μυθοπλασία και έχουμε την πολύ πραγματική ψυχολογική προδιάθεση και επιθυμία να δούμε ποιο θα είναι το τέλος.

Βάζουμε την πραγματική μας ζωή on pause, για να δούμε πώς τελειώνει κάτι σε έναν φανταστικό κόσμο, με τις υπηρεσίες να μας διευκολύνουν περαιτέρω, βγάζοντας από τη μέση τις διακοπές για διαφημίσεις (της παραδοσιακής τηλεόρασης) που θα μπορούσε να μας κάνει να αλλάξουμε υπηρεσία ή δραστηριότητα και το ‘περίμενε μια εβδομάδα, μέχρι το επόμενο επεισόδιο’.

Tώρα κατάλαβες γιατί οι υπηρεσίες που υπάρχουν διαθέσιμες σου δίνουν μαζί τα επεισόδια μιας ολόκληρης σεζόν και γιατί κάθε επεισόδιο ολοκληρώνεται με αγωνία για τη συνέχεια. Είναι ο τρόπος που ενημερώνει τον εγκέφαλο μας πως για να απαλλαγούμε από το άγχος και την αγωνία, δεν έχουμε παρά να περιμένουμε κάποια δευτερόλεπτα μέχρι να πατήσουμε το skip intro.

Mέτρηση που έγινε στις ΗΠΑ και δημοσιεύτηκε το 2016 ενημέρωσε ότι ποσοστό μεγαλύτερο του 90% των millennials και το 80% της Gen Z είχαν ιδία εμπειρία από binge watching τηλεοπτικής σειράς. To 2019, οι χρήστες του Netflix streamαραν πάνω από 140.000.000 ώρες περιεχομένου, τη μέρα. Ο CEO της πλατφόρμας, Reed Hastings είχε πει πως ο μεγαλύτερος ανταγωνιστής του κολοσσού ήταν ο ύπνος.

Τα τηλεοπτικά σίριαλ έγιναν τρόπος να διαχειριστούμε την πλήξη και τη μοναξιά

Tον Ιούλιο του 2020 δημοσιεύτηκε έρευνα με τίτλο “Binge watching behavior during COVID 19 pandemic: A cross-sectional, cross-national online survey”. Δηλαδή, είχε ως αντικείμενο της συμπεριφοράς υπερβολικής παρακολούθησης, κατά τη διάρκεια της πανδημίας και των lockdowns. Όπως ανέφεραν οι επιστήμονες “καθώς οι άνθρωποι έρχονται αντιμέτωποι με ημέρες απομόνωσης στο σπίτι, αυτό δημιουργεί την ιδανική συνθήκη για να πάρουν μέρος σε διαδικτυακές δραστηριότητες και να παρακολουθήσουν τηλεοπτικές σειρές και shows.

Με τις πηγές αναψυχής να είναι περιορισμένες εντός των σπιτιών και το διαδίκτυο να είναι εύκολα προσβάσιμο, άμεσα διαθέσιμο και προσιτό, η συνθήκη αυτή μπορεί να οδηγήσει σε υπερβολική παρακολούθηση. Συχνά τα άτομα που έχουν αυτήν την συμπεριφορά, παρακολουθούν πολλά επεισόδια, το ένα μετά το άλλο. Η τηλε-βιομηχανία έλαβε υπ’ όψιν της αυτό το γεγονός και δημιούργησε σειρές που ‘αναγκάζουν’ τους ανθρώπους να κάνουν binge watching και να προωθούν αυτήν τη συμπεριφορά, συχνά σε όλα τα επεισόδια μιας συγκεκριμένης σειράς μεταξύ των web-series που κυκλοφορούν μαζί”.

Στα 548 άτομα που πήραν μέρος στην έρευνα, το 44% ήταν πτυχιούχοι, το 40.5% είχαν μεταπτυχιακό, οι περισσότεροι (74.6%) άνηκαν στον πυρήνα της οικογενείας τους και το 53.3% δούλευε από το σπίτι. Διαπιστώθηκε πως μέσα στο lockdown το 73.7% συμφώνησε ότι αύξησε την παρακολούθηση, με το 17.3% να παρακολουθεί από 3 έως πέντε ώρες περισσότερες τηλεοπτικές σειρές και το 11.5% για περισσότερες από 5 ώρες.

Το 52.7% έβλεπε YouTube και το 69.2% έβλεπε ειδήσεις. Συνολικά, εκ των μετεχόντων το 26.7% έκανε κάθε μέρα binge watching. Οι επιστήμονες σημείωσαν ότι ενδεχομένως αυτός να ήταν ένας από τους τρόπους που βρήκαν οι άνθρωποι, για να διαχειριστούν ό,τι συνέβαινε στον πλανήτη. Κρίθηκε ως επικίνδυνος, καθώς αντικαθιστούσε τις ζωντανές εμπειρίες με ισχυρή δόση μυθοπλασίας. Ως ψυχολογικό κίνητρο διαπιστώθηκε η ανάγκη να περάσει ο χρόνος και να ξεφορτωθούν την πλήξη που ένιωθαν (52.6%), να απαλλαγούν από το στρες (25%) και να ξεπεράσουν τη μοναξιά (15.7%).

Έχω πρόβλημα, γιατρέ μου;

Η διαρκής και συνεχής διαθεσιμότητα περιεχομένου, για άσκοπη παρακολούθηση (για να αδειάζει το μυαλό μας -και όχι για να προβληματιζόμαστε επιπλέον) διαπιστώθηκε πως βοηθά στην ικανοποίηση των αναγκών όπου και όταν θέλει ο καθένας. Έχει ωστόσο, ως αποτέλεσμα την ανισορροπία μεταξύ των βραχυπρόσθεσμων απολαύσεων και του πιθανού κόστους της έκθεσης στα media. Οι ειδικοί κατέληξαν πως χρειάζεται περαιτέρω έρευνα για να διαπιστωθεί αν πρόκειται για συμπεριφορικό εθισμό ή όχι -παρ’ ότι στοιχεία που είχαν στη διάθεση τους στήριζαν τη συσχέτιση του binge watching με τις διαταραχές στη διάθεση, τον ύπνο, την κόπωση και την αυτορύθμιση. Το 39.1% ενημέρωσε για αλλαγές στον ύπνο, το 32.3% για διαταραχές ως προς την ολοκλήρωση της δουλειάς τους και το 28.1% ως λόγο σύγκρουσης με άλλους.

Ο Mark Griffiths, διευθυντής της Μονάδας Διεθνούς Έρευνας για το gaming και καθηγητής συμπεριφορικού εθισμού στο Nottingham Trent University έγραψε στο Conversation ότι το προβληματικό binge watching δεν καθορίζεται από τον αριθμό των επεισοδίων που παρακολουθούμε (αν και οι περισσότεροι ερευνητές συμφωνούν πως είναι τουλάχιστον δύο στη σειρά) ή από έναν συγκεκριμένο αριθμό ωρών που αφιερώνουμε μπροστά σε μια οθόνη.

Όπως ισχύει και με άλλες εθιστικές συμπεριφορές, πιο σημαντικό είναι αν η παρακολούθηση είχε αρνητικό αντίκτυπο σε άλλες πτυχές της ζωής μας.

Νιώθεις ένα ‘άδειασμα’ όταν τελειώνει η σεζόν του σίριαλ;

Αν ναι, να ξέρεις ότι είναι κάτι το φυσιολογικό (ως οργανική διαδικασία), καθώς πέφτουν κατακόρυφα τα επίπεδα διέγερσης του εγκεφάλου σου, σε λίγα δευτερόλεπτα. Αν σημαίνει πως υπάρχει εθισμός; Όχι ακριβώς. Ενδεχομένως να σημαίνει ότι έχεις αυξημένα επίπεδα άγχους και αυξημένο κίνδυνο για κατάθλιψη (όπως κάθε άλλος binge watcher).

Ο καθηγητής Griffiths, ο οποίος μελετά εδώ και χρόνια τα του εθισμού, υποστηρίζει ότι όλες οι εθιστικές συμπεριφορές περιλαμβάνουν έξι βασικά στοιχεία. Είναι τα ακόλουθα:

(!) Η υπερβολική παρακολούθηση είναι ένα από τα πιο σημαντικά πράγματα στη ζωή σου,

(!) Καταφεύγεις σε αυτήν, ως ασφαλή μέθοδο για να αλλάξεις τη διάθεση σου (να νιώσεις καλύτερα έστω για λίγο, να ξεφύγεις προσωρινά από κάτι αρνητικό που συμβαίνει στη ζωή σου),

(!) Το binge watching θέτει σε κίνδυνο βασικές πτυχές της ζωής σου -όπως είναι η σχέση σου ή η εργασία σου,

(!) Ο αριθμός των ωρών που περνάς μπροστά στην οθόνη, παρακολουθώντας σίριαλ είναι υπερβολικός και έχεις παρατηρήσει πως έχει αυξηθεί με την πάροδο του χρόνου,

(!) Βιώνεις ψυχολογικά ή/και φυσιολογικά συμπτώματα στέρησης, αν δεν κάνεις μια μέρα binge watching,

(!) Εάν καταφέρεις προσωρινά να το σταματήσεις, όταν επιστρέψεις ήταν σαν να μην έλειψες ποτέ.

Είσαι εθισμένος, αν έκανες το 6/6. Μικρότερο ποσοστό σημαίνει πως υπάρχει ένα κάποιο θέμα, αλλά όχι εθισμός -πάντα βάσει του καθηγητή Griffiths, ο οποίος τονίζει ότι όπως και άλλοι συμπεριφορικοί εθισμοί (στο σεξ, στην εργασία, στην άσκηση) δεν αναγνωρίζεται από τα ψυχιατρικά εγχειρίδια.

“Δεν υπάρχουν στοιχεία πως υπάρχει επιπολασμός, αλλά είναι δεδομένο ότι αυξάνονται οι έρευνες για αυτό το φαινόμενο”. Μια έχει ενημερώσει ότι το binge watching κάνει τα σίριαλ και τα shows λιγότερο ευχάριστα και αξιομνημόνευτα, συγκριτικά με το να παρακολουθούμε επεισόδια κάθε εβδομάδα. Μετέχοντες σε έρευνα δεν θυμούνταν λεπτομέρειες από shows που έβλεπαν, το ένα μετά το άλλο την ίδια ημέρα, ενώ ανέφεραν χαμηλότερα επίπεδα απόλαυσης από όσους παρακολουθούσαν μόνο ένα επεισόδιο τη μέρα.

Τι μπορείς να κάνεις, εφόσον υπάρχει θέμα εθισμού

Οι ειδικοί προτείνουν ως άσκηση, σε όσους έχουν εθιστεί στο binge watching, να δοκιμάσουν να σταματήσουν να παρακολουθούν τη σειρά στη μέση ενός επεισοδίου “γιατί είναι πολύ πιο δύσκολο να σταματήσετε, στο τέλος του -που δημιουργεί συνθήκη που κάνει μονόδρομο το play της συνέχειας”. Μια δεύτερη πρόταση, είναι να θέσεις ένα χρονικό όριο -ανάλογα με το αν δουλεύεις την επομένη ή όχι. Επίσης, βοηθά να αρχίζεις το… ματς εφόσον έχεις τακτοποιήσει τις υποχρεώσεις σου -ώστε να γίνει η παρακολούθηση, η επιβράβευση σου. Αν έχεις θέματα με αυτούς τους περιορισμούς, τότε θα χρειαστεί να ζητήσεις τη βοήθεια ειδικού.