BOTOX, Η ΘΑΝΑΤΗΦΟΡΑ ΤΟΞΙΝΗ ΠΟΥ ΕΓΙΝΕ Η ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΣΤΡΑΒΙΣΜΟΥ, ΑΚΡΑΤΕΙΑΣ, ΚΑΙ ΡΥΤΙΔΩΝ

*Disclaimer: διάβασες προ ημερών πως πέθανε αυτός που ανακάλυψε το Botox. Η πραγματικότητα θέλει τον Alan Scott που αποχαιρέτησε το μάταιο τούτο κόσμο στις 18/12, σε ηλικία 89 χρόνων, να ανακάλυψε πως η βοτουλινική τοξίνη θεραπεύει τον καλοήθη βλεφαροσπασμό. Tα της τακτοποίησης των ρυτίδων, ανήκουν αλλού. Και φέτος αυτή η χρήση ‘έκλεισε’ τα 20 της χρόνια.

Μόνο το 2019 υπερφάρμακο που ανήκει στην Allergan είχε έσοδα 3.79 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Έχει διαπιστωθεί πως μπορεί να βοηθήσει τη μυϊκή ακαμψία, την σπαστικότητα, την ακράτεια, τον στραβισμό, το χρόνιο πόνο οστεοαρθρίτιδας, την ημικρανία, την υπερβολική εφίδρωση και τελευταία ερευνάται αν μπορεί να βοηθήσει και στην αντιμετώπιση της κατάθλιψης. Δεν θα ρωτήσω ‘ποιο είναι αυτό το φάρμακο;’ γιατί το είδες από πάνω. Ναι, το Botox μπορεί να κάνει όσα διάβασες και ακόμα περισσότερα. Και ναι, είναι εκ των πιο θανατηφόρων τοξικών που υπάρχουν εκεί έξω. Θα περιμένεις το ‘αλλά’. Θα στο δώσω αφού σου πω ότι η πατέντα ‘έληξε’ το 2018 και από τότε το Botox έχει και ανταγωνισμό -προς ενθουσιασμό όσων το έχουν ανάγκη, αφού έτσι ‘έπεσε’ η τιμή.

Η πατέντα δεν άνηκε σε αυτούς που ανακάλυψαν πως η βοτουλινική τοξίνη μπορεί να ‘σβήσει’ ρυτίδες.

Τι είναι το Botox

Το Botox δεν είναι όρος, αλλά ακρωνύμιο. Προέρχεται από τις λέξεις botulinum toxin (βοτουλινική τοξίνη). Eν συντομία BTX, δηλαδή botox. Λέγεται και αλλαντική τοξίνη. Αλλά τι είναι: πρόκειται για μορφή φυσικής πρωτεΐνη που παράγεται από το βακτήριο clostridium botulinum. Δηλαδή, το κλωστηρίδιο της αλλαντίασης.

Αν ζούσαμε στην άγρια φύση και μολυνόμασταν με κλωστηρίδιο της αλλαντίασης (τα σπόρια του είναι κοινά στο χώμα και στο νερό), θα παθαίναμε αλλαντίαση (duh) από την τοξίνη του. Στα συμπτώματα είναι η αδυναμία, η θολή όραση και το αίσθημα κόπωσης, ενώ προκύπτει και δυσκολία στην ομιλία. Μετά προκύπτουν κι άλλα -πιο σοβαρά. Όλα αρχίζουν από την παράλυση των μυών του προσώπου, του στόματος και του λαιμού και συνεχίζεται από εκεί.

Σημείωση: δέκα περιστατικά αλλαντίασης που κατεγράφησαν το Μάιο του 2017 στην Καλιφόρνια οφείλονταν στη σάλτσα τυριού για nachos που πωλείτο σε βενζινάδικα.

Θα ήθελα να ξέρεις ότι το κλωστηρίδιο της αλλαντίασης διατίθεται σε διάφορα στελέχη (οκτώ ορότυπους A, B, C1, C2, D, E, F και G). Μόνο τα δυο πρώτα χρησιμοποιούνται στα κλινικά παρασκευάσματα.

Ποιος το ανακάλυψε

Ο Émile van Ermengem ήταν Βέλγος βακτηριολόγος που έζησε από το 1851 έως το 1932. Το Δεκέμβριο του 1895 απομόνωσε το (βακτήριο) κλωστηρίδιο της αλλαντίασης, σε ένα κομμάτι (όχι φέτα) καπνιστού και πικλαρισμένου ζαμπόν που όπως αποδείχθηκε προκάλεσε δηλητηρίαση 34 ατόμων στο χωριό Ellezelles. Επρόκειτο για μέλη μπάντας που είχε παράσταση στην περιοχή και με το τέλος της απήλαυσε ένα δείπνο σε παμπ.

Μέσα σε 24 ώρες από αυτό το δείπνο, σχεδόν όλοι είχαν θέμα με το στομάχι τους, θολή όραση, πρόβλημα στην ομιλία και κάποιοι παρέλυσαν. Μια εβδομάδα μετά τρεις πέθαναν και 10 ήταν σε κρίσιμη κατάσταση. Διατάχθηκε έρευνα, προκρίθηκε το ενδεχόμενο να έκανε τη ζημιά βακτήριο και τότε κλήθηκε ο van Ermengem “καθώς ήταν ο πιο έμπειρος και ικανός βακτηριολόγος. Αυτό που έκανε ήταν να συγκρίνει στοιχεία που είχε πάρει από το ζαμπόν και τα πτώματα”, όπως έγραψε το Scientist. Τα ευρήματα του εμπλουτίστηκαν το 1904 όταν προκλήθηκε έξαρση αλλαντίασης στο Darmstadt από φαγητό σε κονσέρβες.

Τη δεκαετία του 1920, επιστήμονες από το University of California στο San Francisco προσπάθησαν για πρώτη φορά να απομονώσουν την τοξίνη αλλαντίασης. Αυτό ήταν τελικά, κάτι που έγινε 20 χρόνια αργότερα, από τον Dr. Edward Schantz. To ’70 δοκιμάστηκε η τοξίνη για τη θεραπεία του στραβισμού.

Στη δεκαετία του 1970, οι επιστήμονες άρχισαν να ερευνούν αν η νευροτοξίνη που παρέλυε μέρη του σώματος, μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως θεραπεία για προβλήματα που συνδέονταν με μύες. Η πρώτη, σχετική, δοκιμή της τοξίνης αλλαντίασης έγινε για τη θεραπεία του στραβισμού. Δηλαδή, της ακατάλληλης ευθυγράμμισης των ματιών που προκαλείται από ανισορροπίες στις ενέργειες των μυών που περιστρέφουν τα μάτια: ένας μυς τραβάει δυνατά ή έχει εξασθενήσει λόγω ασθένειας ή τραύματος. Με τη χορήγηση της τοξίνης αλλαντίασης ανακάμπτει.

Το Botox πήρε την πρώτη έγκριση ως φάρμακο, από το FDA το 1989

Ακολούθησαν πολλές άλλες. Αυτό που σήμερα είναι γνωστό ως botox, πριν δεκαετίες ήταν η πρώτη έγχυση βακτηριακών προϊόντων στο ανθρώπινο σώμα, για τη θεραπεία ασθενειών. Χρησιμοποιείται για τη θεραπεία μεγάλου αριθμού διαταραχών που χαρακτηρίζονται από υπερδραστήρια μυϊκή κίνηση, συμπεριλαμβανομένης της εγκεφαλικής παράλυσης, της σπαστικότητας μετά από εγκεφαλικό, της σπαστικότητας μετά το τραυματισμό του νωτιαίου μυελού, των σπασμών της κεφαλής και του λαιμού, του βλέφαρου, του κόλπου, των άκρων, της γνάθου και των φωνητικών χορδών.

Είναι το ‘εργαλείο’ των γιατρών και να χαλαρώσουν σφίξιμο των μυών στον οισοφάγο, τη γνάθο, το κατώτερο ουροποιητικό σύστημα, της ουροδόχου κύστης και του πρωκτού.

Ας δούμε κάποιες από τις εγκρίσεις του FDA

(*) για τη θεραπεία συμπτωμάτων υπεδραστήριας ουροδόχου κύστης σε ενήλικες από 18 χρόνων και πάνω, που δεν βρίσκουν γιατριά (ή δεν μπορούν να λάβουν) από άλλο τύπο φαρμάκου.

(*) για τη θεραπεία διαρροής ούρων (ακράτεια) σε ενήλικες από 18 χρόνων και πάνω.

(*) για την πρόληψη πονοκεφάλων με χρόνια ημικρανία ηλικίας από 18 χρόνων και πάνω -που έχουν πονοκέφαλο τουλάχιστον 15 μέρες κάθε μήνα και διαρκεί για περισσότερες από 4 ώρες τη μέρα.

(*) για την αντιμετώπιση της αυξημένης μυικής δυσκαμψίας, σε άτομα από 2 ετών και πάνω με σπαστικότητα -και στα κάτω άκρα.

(*) για τη θεραπεία περιορισμένης κίνησης του αστραγάλου, λόγω της σπαστικότητας των κάτω άκρων που σχετίζεται με το εγκεφαλικό -σε ενήλικες.

(*) για τη θεραπεία μη φυσιολογικής θέσης κεφαλιού και του πόνου στον αυχένα που οφείλεται στην αυχενική δυστονία, σε άτομα από 16 χρόνων και πάνω.

(*) για τη θεραπεία ορισμένων τύπων οφθαλμικών μυών (στραβισμός) ή μη φυσιολογικού σπασμού των βλεφάρων (βλεφαρόσπασμος) σε άτομα ηλικίας από 12 ετών και πάνω.

Σημείωση: έχει χρησιμοποιηθεί και για τη ιδιοπαθή βρεφική εσωτροπία -που αφορά το 2% των νεογνών και είναι ο εμφανής, από τη γέννηση, στραβισμός ή αυτός που διαπιστώνεται στους έξι πρώτους μήνες της ζωής του μωρού.

(*) για έγχυση στο δέρμα, στο πλαίσιο θεραπείας έντονης εφίδρωσης στις μασχάλες -σε άτομα ηλικίας από 18 χρόνων και πάνω0, όταν τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται τοπικά στο δέρμα δεν έχουν αποτέλεσμα.

(*) για τη μείωση του πόνου της οστεοαρθρίτιδας στο γόνατο, καθώς φαίνεται ότι εμποδίζει τη μετάδοση ορισμένων χημικών ‘σημάτων’ που στέλνουν πληροφορίες για τον πόνο στα νεύρα και τον εγκέφαλο.

Μελέτες έχουν δείξει πως το botox βοηθά και στη διαχείριση του χρόνιου πόνου, με μελέτες να έχουν δείξει ότι με έγχυση στις αρθριτικές αρθρώσεις των ώμων, μειώνεται ο πόνος και βελτιώνεται το εύρος κίνησης.

Από το 2000 χρησιμοποιείται και για αισθητικούς λόγους, με την πρώτη άδεια να δίνεται για τις γραμμές στο μέτωπο (grabellar) το 2002. Για τις ρυτίδες πλαγιόθεν των ματιών πήρε άδεια το 2013. Πώς όμως, έγινε αυτό.

Στις αρχές του ’80, η Καναδή οφθαλμίατρος Jean Carruthers δούλευε μαζί με τον Αμερικανό Alan Scott, στο Σαν Φρανσίσκο. Αυτός είχε την ιδέα να χρησιμοποιήσει βοτουλινική τοξίνη Α για να θεραπεύσει καλοήθη βλεφαροσπασμό. “Τρεις μέρες μετά, οι ασθενείς του μπορούσαν να οδηγήσουν ξανά” είχε πει η Carruthers στο MacLeans, το 2014.

Όταν επέστρεψε στο Βανκούβερ συνέχισε την εφαρμογή. “Το 1987 με επισκέφτηκε ασθενής μου, στον οποίον είχα χορηγήσει την συγκεκριμένη ουσία και ήταν πολύ θυμωμένος. Έδειξε με το δάχτυλο του το σημείο, ανάμεσα στα φρύδια και μου είπε “δεν μου έκανες έγχυση εδώ. Όταν μου κάνεις, δεν συσπάται ο μυς, εν τούτοις αποκτώ αυτήν την όμορφη, ξέγνοιαστη έκφραση”.

Την επόμενη ημέρα, η γιατρός έκανε ένεση με την τοξίνη, στο συγκεκριμένο σημείο του προσώπου της γραμματέως της, στο ιατρείο της στο Βανκούβερ. Η Cathy Bickerton είχε μια πολύ ‘βαθιά’ γραμμή ανάμεσα στα φρύδια. Σαν χαραμάδα. Δέχθηκε να γίνει το πειραματόζωο. Τρεις μέρες μετά, το μέτωπο ήταν λείο και λαμπερό.

Το δεύτερο πειραματόζωο ήταν η ίδια η Carruthers, που όπως λέει δεν έχει συνοφρυωθεί από το 1987

Από τότε μέχρι σήμερα της λένε πως ενοχοποίησε τη φυσική γήρανση. Πάντα ρωτάει “τι είναι φυσική γήρανση;” πριν απαντήσει -η ίδια- πως πρόκειται για επιλογή.

“Μετά τις δοκιμές που κάναμε πάνω μας, ξεκινήσαμε να μαζεύουμε ασθενείς και να τους κάνουμε τη θεραπεία. Έως το 1990 είχαμε 10. Ένα χρόνο αφότου είχαμε πρόχειρα τα αποτελέσματα, είχαμε 18”. Μετά χάθηκε ο λογαριασμός. Χαρακτηριστικά, το 1997 οι ΗΠΑ ξέμειναν από Botox -είχε γίνει sold out.

Ο πληθυντικός της Carruthers αφορά τον δερματολόγο σύζυγο της, Alastair Carruthers, ο οποίος ασχολείτο με το skincare και τις επεμβάσεις αισθητικής -ενώ έκανε και επεμβάσεις για τον καρκίνο. Το γραφείο του συστεγαζόταν με εκείνο της συζύγου του που κυρίως ασχολείτο με παιδιατρικές διαταραχές και το βλεφαροσπασμό των ενηλίκων. Ο Alastair χρησιμοποιούσε ήδη fillers με κολλαγόνο που δεν είχαν ιδιαίτερη επιτυχία. Όταν άκουσε όσα είχε να πει η Jean (σε ένα δείπνο του ζευγαριού), δημιουργήθηκε ένας νέος κόσμος μπροστά του. “Ανακαλύψει το άγιο δισκοπότηρο της αισθητικής ιατρικής”, είχε πει ο Alastair.

Η Carruthers εξηγεί ότι στην αρχή οι πελάτες της, τη ρωτούσαν “αν πρόκειται για δηλητήριο και αν θα πεθάνουν. Δεν εξηγούσα τι ισχύει με λόγια, αλλά με πράξεις: έπαιρνα την έκφραση θυμωμένου ανθρώπου και έβλεπαν πως δεν έχω ρυτίδες στο μέτωπο μου. Μετά μου έλεγαν “το θέλω κι εγώ”.

Παρουσίασε την πρώτη μελέτη στο American Society for Dermatological Surgery, το 1992. “Δεν υπήρχε αντίδραση. Οι περισσότεροι μου έλεγαν πως δεν θα καταφέρω τίποτα. Ότι ανακάλυψα το τίποτα”. Δεν μπορούσαν να δεχθούν ότι υπάρχει λογική (ή ασφάλεια) στην ένεση δυνητικά θανατηφόρας τοξίνης στα πρόσωπα.

Προφανώς και η Καναδή δεν παραιτήθηκε. Αυτό που έκανε ήταν να συνεχίσει την έρευνα και τις παρουσιάσεις. Πρώτα πείστηκαν οι Ευρωπαίοι, μετά οι Βορειοαμερικανοί και έπειτα οι Ασιάτες. Όλα έγιναν με τη μέθοδο “από στόμα σε στόμα” στο χώρο των καλλυντικών.

Αυτό που συμβαίνει συνήθως στη βιομηχανία των φαρμάκων είναι να βρίσκει ένα μόριο κάποιος επιστήμονας στο εργαστήριο του και να το δοκιμάζει σε άμοιρα πειραματόζωα, για να καταλήξει στη λειτουργία του. Μετά κάνει μελέτη και την παρουσιάζει στο FDA για έγκριση. Με τη βοτουλινική τοξίνη έγινε το αντίθετο: τη δοκιμάσαμε σε ασθενείς, για άλλους λόγους από αυτούς για τους οποίους ήταν γνωστή, ξέροντας πως είναι ασφαλής. Και κάναμε το bingo.

Ακολούθως, το ζευγάρι πήρε την πατέντα για την καλλυντική χρήση των νευροδιαμορφωτών που οδήγησε στην κυκλοφορία του πρώτου της αισθητικής ιατρικής: του Botox.

Το ανέλαβε (αγόρασε) η Allergan, αμερικανική φαρμακευτική εταιρία, με έδρα στην Ιρλανδία που αποκτάει, εξελίσσει, παρασκευάζει και κυκλοφορεί φάρμακα και ιατρικές συσκευές -για τα μάτια, το κεντρικό νευρικό σύστημα και την αισθητική. Εκείνη πήρε την πατέντα -με την οποία δεν ασχολήθηκαν οι Carruthers (και για αυτό δεν έγιναν ζάμπλουτοι). Το 2010 η Αllergan έδωσε στο αμερικανικό δημόσιο 60.000.000 δολάρια, μετά τη μήνυση που της έκανε το FDA έπειτα από έρευνα που απέδειξε πως η εταιρία έκανε ψευδείς ισχυρισμούς στο μάρκετινγκ του προϊόντος -μαζί με άλλες παραβάσεις.

Όπως ισχύει σε όλα τα φάρμακα, υπάρχει περίπτωση παρενεργειών. Αυτές είναι τα εξής:

(!) προβλήματα στην κατάποση, την ομιλία ή την αναπνοή -λόγω αποδυνάμωσης των σχετικών μυών- και μπορούν να οδηγήσουν στο θάνατο -ειδικά αν προϋπάρχουν τα προβλήματα της ένεσης,

(!) εξάπλωση επιδράσεων της τοξίνης που μπορεί να προκαλέσει απώλεια δύναμης και μυική αδυναμία, ‘διπλή’ όραση, θολή όραση και πτώση βλεφάρων ή αλλαγή/απώλεια φωνής, απώλεια ελέγχου της ουροδόχου κύστης, δυσκολία στην αναπνοή και την κατάποση.

(!) απώλεια δύναμης ή γενική μυϊκή αδυναμία, προβλήματα όρασης ή ζάλη μέσα σε ώρες έως εβδομάδες από τη λήψη

(!) αλλεργικές αντιδράσεις, συμπεριλαμβανομένων των κνησμού, εξανθήματος, ερυθρού κνησμού, συριγμού, συμπτωμάτων άσθματος ή ζάλης ή λιποθυμίας

(!) προβλήματα κερατοειδούς (επιφάνεια του ματιού) όταν η λήψη γίνεται για βλεφαρόσπασμο

Αν παρουσιάσεις κάτι από όλα αυτά, πρέπει να επικοινωνήσεις άμεσα με το γιατρό σου, ο οποίος θα πρέπει να σου πάρει ιστορικό πριν την εφαρμογή. Αν υπάρχουν παθήσεις μυών, αναπνοής και αλλεργίες, το πιθανότερο είναι ότι δεν θα προκριθείς. Το αυτό θα συμβεί και αν λαμβάνεις συγκεκριμένα φάρμακα. Εν πάση περιπτώσει, δεν πρόκειται για ουσία που μπορείς να πάρεις μόνος. Δηλαδή, μπορείς, αλλά μάλλον δεν θες..