ΑΚΟΥΣΑΜΕ ΤΙΣ ΚΥΚΛΑΔΙΤΙΣΣΕΣ ΝΑ ΛΕΝΕ ΤΙΣ ΑΓΝΩΣΤΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΤΟΥΣ

Μπαίνοντας στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, νιώθεις πως ο χρόνος σταματά. Οι ψίθυροι που νομίζεις ότι ακούς, μοιάζουν να έρχονται από άλλες εποχές, από γυναίκες που άφησαν το σημάδι τους στις Κυκλάδες αιώνες πριν.

Ίσιδα, Νεικώ, Παρθενίκα, Αλίνη, Μαγία Πούλχρα, Ερμιόνη, Αλεξιβώλα, Άρτεμις, Αθηνά, Θεοκτίστη, Μαξιμίλλα, Ευπορία… Είναι μερικές από τις “Κυκλαδίτισσες”, γυναίκες που υπήρξαν σύμβολα της ζωής, της πίστης, της δημιουργίας. Και καθώς περιπλανιέσαι στις αίθουσες του Μεγάρου Σταθάτου στην έκθεση “Κυκλαδίτισσες: Άγνωστες ιστορίες γυναικών των Κυκλάδων”, οι φωνές τους αποκτούν μορφή.

Θεότητες και μητέρες, ιέρειες, εταίρες, έμποροι, μαχήτριες, διανοούμενες, θρηνωδοί, μάγισσες, μετανάστριες, η έκθεση αποτελεί ένα μοναδικό πολιτιστικό εγχείρημα που επιχειρεί να γεφυρώσει δύο επίκαιρα και θεμελιώδη θέματα: τη θέση της γυναίκας στην ιστορία και τον πολιτισμό, καθώς και την έννοια της νησιωτικότητας, που χαρακτηρίζει τις Κυκλάδες από την προϊστορική εποχή έως σήμερα.

Ένας γυναικείος… κόσμος μέσα από 180 σπάνιους αρχαιολογικούς θησαυρούς

Ειδώλια μικρού και μεγάλου μεγέθους, γλυπτά, αγγεία, κοσμήματα, νομίσματα, επιτύμβιες στήλες και επιγραφές με νομικά κείμενα, τοιχογραφίες, ψηφιδωτά, χαρακτικά, χειρόγραφα και εικόνες που χρονολογούνται από τα προϊστορικά έως τα μεταβυζαντινά χρόνια, συνθέτουν το μωσαΪκό της έκθεσης.

Μέσα από τα αντικείμενα, τις προσωπικές ιστορίες και τα τεκμήρια καθημερινότητας, ξεδιπλώνεται ένας κόσμος που οι γυναίκες διαμόρφωσαν με την παρουσία και τη δράση τους.

Η σπουδαία αρχαιολογική έκθεση με τίτλο “Κυκλαδίτισσες: Άγνωστες ιστορίες γυναικών των Κυκλάδων” προσφέρει μια ανεπανάληπτη ματιά στην ιστορία, μέσα από τα μάτια των γυναικών που έζησαν στα νησιά του Αιγαίου. Πρόκειται για την πρώτη πανκυκλαδική έκθεση που έχει διοργανωθεί ποτέ, αποκαλύπτοντας πτυχές της ζωής στις Κυκλάδες από την αρχαιότητα μέχρι τον 19ο αιώνα.

Αυτό που καθιστά την έκθεση μοναδική είναι η συγκέντρωση 180 σπάνιων αρχαιολογικών θησαυρών από σχεδόν όλα τα μουσεία των Κυκλάδων. Ευρήματα από την Αμοργό, την Άνδρο, τη Δήλο, τη Θήρα, την Ίο, την Κέα, την Κύθνο, τη Μήλο, τη Μύκονο, τη Νάξο, την Πάρο, τη Σέριφο, τη Σίκινο, τη Σίφνο, τη Σύρο, την Τήνο και τη Φολέγανδρο φέρνουν στην Αθήνα μια σπάνια πολιτιστική παρακαταθήκη.

Tα εκθέματα χρονολογούνται από την πρώιμη προϊστορία μέχρι και τη γέννηση του ελληνικού κράτους. Έργα μοναδικά, τα περισσότερα από αυτά δεν έχουν ταξιδέψει ποτέ εκτός Κυκλάδων και εκτός του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, ενώ ορισμένα δεν έχουν παρουσιαστεί ποτέ στο κοινό.

Δίπλα στα μαρμάρινα κυκλαδικά ειδώλια της πρωτοκυκλαδικής περιόδου του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, μπορεί κάποιος να θαυμάσει 135 εκθέματα από τις συλλογές της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων και εκθέματα από το Μουσείο Κανελλοπούλου, το Επιγραφικό Μουσείο Αθηνών, την Εφορεία Παλαιοναθρωπολογίας και Σπηλαιολογίας και σημαντικές ιδιωτικές συλλογές.

Οι ιστορίες των γυναικών αυτών αποκαλύπτουν μια καθημερινότητα γεμάτη προκλήσεις, όνειρα, θυσίες, αλλά και χαρές. Από τις απλές γυναίκες της κοινότητας μέχρι τις πιο επιφανείς μορφές, η κάθε μία φωτίζει ένα διαφορετικό κομμάτι της ζωής στις Κυκλάδες, κάνοντάς σε να νιώθεις μέρος της αφήγησης.

Γιατί Κυκλαδίτισσες;

Η επιλογή της γυναικείας μορφής από τις Κυκλάδες για το επίκεντρο αυτής της έκθεσης δεν είναι τυχαία. Οι Κυκλαδίτισσες, όπως και το τοπίο των Κυκλάδων, συνδυάζουν τη σκληρότητα και την ομορφιά, τη μοναξιά και τη διασύνδεση, τη δυσκολία και τη δημιουργία. Ζώντας σε αυτά τα άνυδρα, πετρώδη και συχνά απομονωμένα νησιά, ανέπτυξαν έναν δυναμισμό που τις έκανε να ξεχωρίζουν.

Οι γυναίκες αυτές ενσαρκώνουν την ιστορία των νησιών μέσα από μια διαφορετική οπτική, αναδεικνύοντας ρόλους και εμπειρίες που συχνά παραμένουν στη σκιά της ανδρικής αφήγησης. Ποτέ μέχρι σήμερα δεν επιχειρήθηκε να ειπωθεί η ιστορία τους με τόσο συνεκτικό και εύληπτο τρόπο, μέσα από αρχαιολογικά, ιστορικά και εθνολογικά τεκμήρια. Η έκθεση “Κυκλαδίτισσες” γεμίζει αυτό το κενό, δίνοντας φωνή σε γυναίκες που θεοποιήθηκαν, περιθωριοποιήθηκαν, αλλά και κυριάρχησαν σε διαφορετικές εποχές.

Η έκθεση αποκαλύπτει πως οι Κυκλαδίτισσες δεν ήταν ποτέ απλώς παρατηρητές της ιστορίας, αλλά οι ίδιες πρωταγωνίστριες της δημιουργίας, της επιβίωσης και της εξέλιξης. Μέσα από τα ευρήματα, τα κείμενα και τις αφηγήσεις, ζωντανεύουν μπροστά μας ως γυναίκες που καθοδηγούν, θεραπεύουν, αγωνίζονται, αγαπούν και εμπνέουν, αποτελώντας ταυτόχρονα το επίκεντρο και τον καθρέφτη της ιστορίας των Κυκλάδων.

Τα τρία έργα που ξεχωρίζουν

Tρία έργα ξεχωρίζουν στην έκθεση λόγω μοναδικότητας και μεγέθους: η κολοσσική Κόρη της Θήρας (2,48 μ. ύψος), ένα από τα ελάχιστα σχεδόν ακέραια αρχαϊκά αγάλματα, που εκτίθεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα, η εμβληματική τοιχογραφία από το Ακρωτήρι της Σαντορίνης που παρουσιάζει τις «Γυναίκες στο Άδυτο», έργο μοναδικό και μνημειακών διαστάσεων (μήκους σχεδόν 4 μ.), αλλά και το ελληνιστικό άγαλμα της Ελαφηβόλου Αρτέμιδος από τη Δήλο, το οποίο για πρώτη φορά εκτίθεται εκτός του νησιού.

Οι ενότητες της έκθεσης

Η έκθεση “Κυκλαδίτισσες: Άγνωστες ιστορίες γυναικών των Κυκλάδων” αναπτύσσεται μέσα από 12 θεματικές ενότητες, καθεμία από τις οποίες φωτίζει διαφορετικές πτυχές της ζωής, της πίστης, της κοινωνίας και της ταυτότητας των γυναικών στις Κυκλάδες.

Σε αυτές παρουσιάζεται η σχέση τους με τον ερωτισμό, τον θάνατο και τον θρήνο, η συμμετοχή τους σε θρησκευτικά δρώμενα και διονυσιακές εορτές, η βία και οι περιορισμοί που τους επέβαλε η κοινότητα.

Ισορροπώντας μεταξύ δύο φύλων

Εξετάζει την ισορροπία και τη δυναμική ανάμεσα στα δύο φύλα, αναδεικνύοντας τις συμβολικές αλλά και πραγματικές σχέσεις εξουσίας και συνύπαρξης.

Η προέλευση του κόσμου

Μέσα από μύθους και συμβολισμούς, παρουσιάζεται ο ρόλος της γυναίκας στη γέννηση και την ανανέωση της ζωής.

Θεές των Νήσων

Εστιάζει στις θεότητες που λατρεύονταν στις Κυκλάδες, οι οποίες ενσάρκωναν τη δύναμη της φύσης και την προστασία των κοινοτήτων.

Θηλυκά Αποτρόπαια

Παρουσιάζονται μορφές που χρησιμοποιήθηκαν για να αποτρέψουν το κακό, συνδυάζοντας την προστασία με το θηλυκό στοιχείο.

Στα Ιερά

Η σύνδεση των γυναικών με τη θρησκευτική ζωή μέσα από συμμετοχή σε τελετές και αφιερώματα.

Θεές της θάλασσας

Ο ρόλος της θάλασσας στις ζωές των γυναικών και η παρουσία της στις μυθολογικές παραδόσεις των Κυκλάδων.

Ταυτότητες γυναικών

Εξετάζονται οι πολλαπλές ταυτότητες των γυναικών, από μητέρες και συζύγους μέχρι θεότητες και εργαζόμενες.

Από την Οικουμένη στο Αρχιπέλαγος

Πώς οι γυναίκες στις Κυκλάδες συνδέθηκαν με τον ευρύτερο κόσμο και επηρέασαν την πολιτιστική ανταλλαγή.

Ερωτισμός

Η αναπαράσταση του ερωτισμού και της σεξουαλικότητας στις Κυκλάδες, τόσο στην τέχνη όσο και στην καθημερινότητα.

Βία

Αντιμετωπίζεται η σκοτεινή πλευρά της ζωής, με αναφορές στη βία που υπέστησαν οι γυναίκες και τις στρατηγικές αντίστασης.

Ο θάνατος με τα δικά τους μάτια

Οι αντιλήψεις για τον θάνατο και οι πρακτικές ταφής από τη γυναικεία οπτική.

Πρόσωπα

Αναδεικνύονται συγκεκριμένες γυναικείες φιγούρες που έχουν αφήσει το αποτύπωμά τους, δίνοντας φωνή σε προσωπικές ιστορίες.

Αξίζει να επισκεφθεί κάποιος την έκθεση;

Μια επίσκεψη στην έκθεση αυτή δεν είναι απλώς μια ματιά στο παρελθόν. Είναι μια πρόσκληση να γνωρίσεις τις Κυκλαδίτισσες, όχι ως άγνωστες μορφές από μια μακρινή εποχή, αλλά ως γυναίκες με φωνή, συναισθήματα και ιστορίες που έχουν κάτι να πουν ακόμα και σήμερα.

Η έκθεση αποτελεί την πρώτη κοινή δράση του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης και της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, σε εφαρμογή του Μνημονίου Συνεργασίας που υπογράφτηκε στις 17 Μαΐου 2024 από την Υπουργό Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη και την Πρόεδρο και Διευθύνουσα Σύμβουλο του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, Σάντρα Μαρινοπούλου, με στόχο τη μελέτη, ανάδειξη και προβολή του κυκλαδικού πολιτισμού στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.

Η έκθεση θα παρουσιαστεί στη συνέχεια αυτούσια στο ανακαινισμένο Αρχαιολογικό Μουσείο Θήρας, το οποίο θα ανοίξει επίσημα τις πύλες του με αυτήν. Επιμελητές της έκθεσης είναι ο Δρ Δημήτρης Αθανασούλης, Διευθυντής Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων και οι Επιστημονικοί Διευθυντές του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης Δρ Παναγιώτης Ιωσήφ, Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Radboud της Ολλανδίας και Δρ Ιωάννης Φάππας, Επίκουρος Καθηγητής Προϊστορικής Αρχαιολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

Η μουσειογραφική μελέτη της έκθεσης εκπονήθηκε από τους τρεις επιμελητές, ενώ για τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό υπήρξε στενή συνεργασία τους με την αρχιτέκτονα Δέσποινα Τσάφου και την Κατερίνα Αποστόλου.

Η έκθεση συνοδεύεται από δίτομο κατάλογο ο οποίος περιλαμβάνει δοκίμια σημαντικών μελετητών και εκτενή λήμματα των αντικειμένων της έκθεσης, πολλά από τα οποία δημοσιεύονται για πρώτη φορά. Ο πρώτος τόμος του καταλόγου αποτελείται από 520 σελίδες και παρουσιάζει όλα τα αντικείμενα της έκθεσης ανά ενότητα. Επίσης, με στόχο την προαγωγή της έρευνας για τις γυναίκες στις Κυκλάδες, θα διοργανωθεί σχετικό επιστημονικό συνέδριο την Άνοιξη.