ΑΡΗΣ ΣΕΡΒΕΤΑΛΗΣ- ΕΦΗ ΜΠΙΡΜΠΑ: ΣΤΑ “ΒΑΤΡΑΧΙΑ” ΤΟΥΣ ΕΙΔΑΜΕ ΝΑ ΑΝΑΔΥΕΤΑΙ ΜΙΑ ΝΕΑ ΚΑΤΑΚΟΚΚΙΝΗ ΚΑΡΔΙΑ

Θερβάντες, Μπέκετ, Ντοστογιέφσκι και τώρα Αριστοφάνης. Η Έφη Μπίρμπα και ο Άρης Σερβετάλης επιχείρησαν την πρώτη τους κοινή επιδαύρια κάθοδο με όχημα την αριστοφανική κωμωδία των Βατράχων. Μία επιλογή απόλυτα αρμονική με τη μέχρι τώρα πορεία τους που αγκαλιάστηκε πολύ θερμά από το κοινό, το οποίο κατέκλυσε το αργολικό κοίλον σημειώνοντας το απόλυτο sold out το Σάββατο 29/7 (συνολικά 17.500 χιλιάδες θεατές παρακολούθησαν την παράσταση το διήμερο 28-29/7).

Μία ονειρική καταβύθιση εντός μας, ένα καβαφικό ταξίδι με σκοπό την ανεύρεση της ομορφιάς, της ουσίας και της Ποίησης. Ή αλλιώς οι “Βάτραχοι” του Αριστοφάνη που έγιναν “Βατράχια” στα χέρια της Έφης Μπίρμπα και του Άρη Σερβετάλη και απέκτησαν μία διάσταση πιο σκοτεινή και πιο τραγική.

Όλες οι κωμωδίες του Αριστοφάνη, έχουν ένα τραγικό υπόβαθρο. Αφορμή της συγγραφής τους αποτελεί συνήθως ένα σοβαρό κοινωνικό ή εθνικό γεγονός, μην ξεχνάτε πως η αρμογή της Αθηναϊκής δημοκρατίας ήταν τότε εύθραυστη από τον πόλεμο και τις εσωτερικές ελλείψεις. Η δε κωμικότητα των έργων του είναι επιφανειακή, στην ουσία πρόκειται για φιλοσοφικές πραγματείες εμποτισμένες με αστεία σκατολογικού χαρακτήρα που καταπιάνονται με τα μεγάλα υπαρξιακά ερωτήματα της ζωής και μιλούν για πολύ πυρηνικά ζητήματα με τρόπο ιδιαίτερο και μοναδικό.

Ένας λυγμός σπαρακτικός για… Ποίηση και Ομορφιά

Αυτή ακριβώς την πλευρά της αριστοφανικής κωμωδίας εξετάζουν οι Μπίρμπα- Σερβετάλης και στηριζόμενοι στην μετάφραση του Κωνσταντίνου Μπλάθρα μάς χάρισαν μια έξοχη σύγχρονη διασκευή που πραγματεύεται την αξία της ποίησης και της ομορφιάς στην κοινωνία μας. Μία διασκευή που ενώνει με έναν αδιόρατο συνεκτικό ιστό το κωμικό και το τραγικά παράλογο της ανθρώπινης φύσης μας.

Οι “Βάτραχοι” είναι το τελευταίο έργο του Αριστοφάνη και μοιάζει με σπαρακτικό λυγμό. Μέσα από αυτό το έργο ουσιαστικά αποδομείται η ίδια η κωμωδία, καθώς μέσα σε ένα άκρατα δυστοπικό περιβάλλον εμφανίζεται κάποιος που κραυγάζει για Ποίηση. Και αυτός ο κάποιος δεν είναι άλλος από τον εμπνευστή του θεάτρου, τον Διόνυσο, που δεν αντέχει άλλο να ζει στην άνυδρη από έμπνευση και Τέχνη Αθήνα που διανύει μια βαθύτατη πολιτική και πνευματική κρίση. Για τον λόγο αυτό ξεκινά ένα ταξίδι στον Κάτω Κόσμο προκειμένου να αναστήσει τον Ποιητή. Γιατί η ομορφιά της ποίησης είναι αυτή που θα σώσει έναν κόσμο που καταρρέει. Με συνοδοιπόρο τον υπηρέτη του, Ξανθία, θα ξεκινήσει την κατάβαση του για να βρει αυτόν, τον έναν και μοναδικό σωτήρα που θα σώσει τον κόσμο και θα τον ποτίσει εκ νέου με Τέχνη.

Περνώντας τη λίμνη του Αχέροντα τους ξεπροβοδίζουν Βατράχια. Ο θόρυβος που κάνουν είναι εκκωφαντικός, σαν αποπροσανατολιστικός βόμβος. Κοάζουν σαν να ψέλνουν μια ιδιότυπη εξόδιο ακολουθία από τα βαλτώδη νερά της πραγματικότητας. Από αυτή τη σκηνή πήρε το όνομά της και η κωμωδία αυτή. Γιατί είναι η πιο συμβολική, είναι η σκηνή που οι ήρωες εισέρχονται στον Κάτω Κόσμο αφήνοντας πια πίσω τους τις σειρήνες της καθημερινότητας και τους περιττούς θορύβους και καταβυθίζονται στον πυρήνα τους.

Μια “επέμβαση” ανοιχτής καρδιάς

Η ορχήστρα του αργολικού θεάτρου έχει μεταμορφωθεί σε έναν τεράστιο σκοτεινό καθρέφτη. Στο πίσω αριστερό μέρος δεσπόζει ένας μεγάλος υφασμάτινος μπόγος. Το σκηνικό της Έφης Μπίρμπα συνιστά μία εντυπωσιακή μινιμαλιστική εικαστική εγκατάσταση. Αυτός είναι ο δικός της τρόπος να αναπαραστήσει την κατάβαση στον Άδη, καθώς πάνω στο καθρέφτινο αυτό δάπεδο η πραγματικότητα αντικατοπτρίζεται με έναν ιδιαίτερα στρεβλό τρόπο. Η σκηνοθετική ματιά της εκπλήσσει με τη διηθητικότητα και τη συνειρμικότητά της. Όλα έχουν λόγο ύπαρξης στην κωμωδία αυτή και όλα διαδραματίζονται μέσα στον δικό της ιδιοσυγκρασιακό κόσμο παίρνοντας μία ατμοσφαιρική ονειρική διάσταση.

Σε αυτό το σύγχρονο σκηνικό οι Βάτραχοι γίνονται Βατράχια και έρχονται στο σήμερα. Όχι με τρόπο βίαιο, αλλά χειρουργικό. Η αρχαία κωμωδία δε μετακινείται από τους άξονές της, ούτε κειμενικά ούτε σκηνοθετικά. Μπίρμπα- Σερβετάλης καταδύθηκαν στην ουσία του θεάτρου και μπήκαν βαθιά στα γρανάζια του. Και έφτασαν μέχρι την πηγή της κωμωδίας, την τραγωδία. Αριστοτεχνικά δομημένες οι σκηνές των Βατραχιών και των Μυστών. Η πρώτη μία σκηνή ανατριχιαστική με τον Διόνυσο να εκπλιπαρεί τα βατράχια να σταματήσουν το κόασμα γιατί πια “δεν μπορεί να ακούσει τον εαυτό του” και οι δεύτερη με τους Μύστες πραγματικά…μυσταγωγική.

Στην αριστοφανική αυτή κωμωδία σημειώνονται διαρκώς εντός της σεισμικές εκρήξεις που συνομιλούν με το σήμερα -ακούμε μέχρι και δίστιχο του Νίκου Καρούζου στο έργο- ενώ η παράβαση είναι πραγματικά αποκαλυπτική. Ο Άρης Σερβετάλης σκαρφαλώνει στον υφασμάτινο μπόγο που μοιάζει με ένα τεράστιο βάρος και σιγά σιγά βγάζει από πάνω του τα “βαρίδια” λύνοντας τα σκοινιά που συγκρατούν τα υφάσματα. Μιλά για την άνυδρη ζωή μας, μας καλεί να τον ακούσουμε, να αφυπνιστούμε, να ανακαινίσουμε τις καρδιές μας. Και σιγά σιγά μέσα από τα υφάσματα αποκαλύπτεται μία κατακόκκινη νέα καρδιά που χτυπά δυνατά καλώντας μας να αναγεννηθούμε, να διώξουμε ό,τι μας βαραίνει, να αποκαλύψουμε την ουσία. Να βρούμε τους εαυτούς μας. Πόσο σύγχρονα και πόσο παντοτινά όλα αυτά. Πόσο συμβολικά.

Επί μέρους αδυναμίες στην προσέγγιση αυτή δε λείπουν, μπορεί κάποιος να διακρίνει μία αρχική αμηχανία στη διαχείριση της κλίμακας της Επιδαύρου στο πρώτο μισάωρο της παράστασης, αλλά και μία δραματουργική χαλαρότητα στο τέλος, στους δραματικούς αγώνες των δύο τραγικών ποιητών. Αυτές, ωστόσο, υπερκαλύπτονται και δεν επηρεάζουν το συνολικό πρόσημο της παράστασης, που παραμένει θετικό.

Οι ερμηνείες

Ολόκληρη η ομάδα των ηθοποιών (Άρης Σερβετάλης, Μιχάλης Σαράντης, Αργύρης Ξάφης, Ηλέκτρα Νικολούζου, Μαίρη Μηνά, Έκτορας Λιάτσος, Μιχάλης Θεοφάνους, Αλεξάνδρα Καζάζου, Νάνσυ Μπούκλη, Κυριάκος Σαλής) είναι άριστα ασκημένη και χαρίζει υψηλού επιπέδου -και στις κατά μόνας, αλλά και στις χορικές- τους ερμηνείες. Προεξάρχον το δίδυμο του Άρη Σερβετάλη και του Μιχάλη Σαράντη σαν Διόνυσος και Ξανθίας που προσομοιάζει με τα μπεκετικά δίδυμα (Πόντζο- Λάκι από το “Περιμένοντας τον Γκοντό”), αλλά και με το δίδυμο του Θερβάντες (Δον Κιχώτης – Σάντσο Πάντζα). Η σωματικότητά της ερμηνείας τους εντυπωσιάζει, μοιάζουν να αποτελούν ένα σύνολο, σαν ο ένας να είναι η ζωοποιός δύναμη του άλλου. Eξαιρετικοί οι Έκτορας Λιάτσος (Ηρακλής-Ευριπίδης) και Αργύρης Ξάφης (Αιακός-Αισχύλος) στους διπλούς τους ρόλους. Από τις γυναικείες ερμηνείες, καθηλωτική ήταν αυτή της Ηλέκτρας Νικολούζου σαν αγγελιαφόρος στο δράμα του Αισχύλου, ενώ και δυνατές ήταν και πολλές από τις στιγμές της Μαίρης Μηνά και της Αλεξάνδρας Καζάζου.

Τα κοστούμια και η μουσική

Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να κάνουμε στα κοστούμια που έφτιαξαν η Έφη Μπίρμπα και η Βασιλεία Ροζάνα, καθώς όχι μόνο συνέβαλαν στην ανάδειξη των κωμικών ηρώων, αλλά διακρίνονταν και για την αέρινη κίνησή τους. Η μουσική του Constantine Skourlis ήταν ο ιδανικός αρωγός της σκηνοθετικής αυτής προσέγγισης. Διακριτική, παρούσα στις κρίσιμες στιγμές και απόλυτα λειτουργική.

Συμπέρασμα

Μια ουσιαστική προσέγγιση της αριστοφανικής κωμωδίας που συνιστά μία κατάδυση στα άδυτα της ανθρώπινης ψυχής. Ένας εξαιρετικός υποκριτικός θίασος που στηρίζει την ρηξικέλευθη σκηνοθετική ματιά και μία παράσταση που απευθύνεται στο ευρύ κοινό. Μία εξαιρετική επιδαύρια στιγμή.