ΜΠΕΤΤΥ ΑΡΒΑΝΙΤΗ: “ΤΟ ΚΟΥΡΑΓΙΟ ΕΙΝΑΙ Η ΑΝΑΓΚΗ ΓΙΑ ΖΩΗ, ΓΙΑ ΕΠΙΒΙΩΣΗ”

Ο Στάθης Λιβαθινός, στην πρώτη του σκηνοθεσία στην Κεντρική Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου, καταπιάνεται για πρώτη φορά με το έργο του Μπέρτολτ Μπρεχτ, Η Μάνα Κουράγιο και τα παιδιά της. Στον εμβληματικό πρωταγωνιστικό ρόλο του έργου θα δούμε τη σπουδαία ηθοποιό Μπέττυ Αρβανίτη.

Βαθιά αντιπολεμικό και παραβολικό, το έργο εξετάζει τον αγώνα για επιβίωση, την ανείπωτη απώλεια και το ακριβό τίμημα του κέρδους. Ακολουθεί την ιστορία της Άννας Φίρλινγκ, γνωστής ως Μάνα Κουράγιο, μιας αδίστακτης γυρολόγου που πουλά αγαθά στους στρατιώτες και προσπαθεί μάταια να προστατεύσει τα τρία της παιδιά από τη φρίκη του πολέμου.

Η Μάνα Κουράγιο, θυσιάζοντας την οικογενειακή της ευτυχία για το κέρδος, πληρώνει το υψηλότερο τίμημα: την τραγική απώλεια των παιδιών της και τη θυσία κάθε αξίας που αντιπροσωπεύουν. Σε έναν κόσμο όπου η ηθική και το δίκαιο καταστρατηγούνται, το έργο θέτει ερωτήματα που παραμένουν πάντα επίκαιρα, προκαλώντας προβληματισμό για τη φύση της επιβίωσης και του κόσμου που δημιουργούμε σε καιρό πολέμου.

Πριν από μερικά χρόνια, η Μπέττυ Αρβανίτη είχε μοιραστεί μαζί μου σε μια συνέντευξη ότι το όνειρό της ήταν να ερμηνεύσει τον θρυλικό ρόλο της “Μάνας Κουράγιο”. “Το έργο του Μπρεχτ είναι “εξαιρετικά σημαντικό και βαθιά αντιπολεμικό”, αναφέρει μιλώντας στο NEWS 24/7 και προσθέτει πως το έργο αυτό “εξετάζει εις βάθος την ανθρώπινη φύση και το πώς αυτή υπονομεύεται από την ανάγκη για επιβίωση. Ο Μπρεχτ σαρκάζει όλα αυτά με έναν έντονα βαθύ και γεμάτο χιούμορ τρόπο”.

Η κ. Αρβανίτη σημειώνει ότι “η γυναίκα αυτή είναι σαν τη φύση. Ως μάνα, υπηρετεί τα ένστικτα της επιβίωσης, τα οποία δεν καθορίζονται από ηθικές αξίες. Είναι ταυτόχρονα μια εξαιρετικά έξυπνη και δυνατή γυναίκα, που κατανοεί πλήρως τη λειτουργία του ανθρώπου, την αδιάκοπη δίψα του για συμφέρον και την ηθική αποδιάρθρωση που προκαλεί η ανάγκη του για επιβίωση. Αυτή τη διαδικασία την αντιλαμβάνεται πολύ καλά, τη σαρκάζει και μάλιστα αυτοσαρκάζεται”.

Η Μάνα Κουράγιο έχει μια εμμονή με το εμπόριο και εκμεταλλεύεται τον πόλεμο κανονικά. Αυτό την καθιστά θύτη ή θύμα; “Η Μάνα Κουράγιο δεν είναι θύμα. Πληρώνει ακριβά την εμμονή της με το εμπόριο και την εκμετάλλευση του πολέμου, με το πιο φρικτό τίμημα, την απώλεια των παιδιών της. Αυτός ο ρόλος είναι σπουδαίος, γιατί καλύπτει ένα φάσμα συναισθημάτων, από το χιούμορ μέχρι την τραγικότητα. Και εκφράζει μια δύναμη, μια φυσική δύναμη, όπως εκείνη των ζώων, που την καθιστά ανυποχώρητη και αδυσώπητη” αναφέρει.

Είναι το ένστικτο της επιβίωσης, έτσι δεν είναι; Ότι θα πατήσω επί πτωμάτων προκειμένου να επιβιώσω…
“Ναι και αυτό είναι το ενδιαφέρον. Ζει με αυτό τον τρόπο και ό,τι κάνει το κάνει απόλυτα συνειδητά” λέει.

Είναι υπεύθυνη για τις απώλειες των παιδιών της…
“Ασφαλώς είναι υπεύθυνη. Λέει κάποια στιγμή δεν έπρεπε να κάνω τόσα παζάρια γιατί εν ονόματι των παζαριών χάνει ένα γιο. Δεν θεωρεί τον εαυτό της θύμα. Γι’ αυτό και συνεχίζει, στο τέλος λέει “εγώ θα τραβήξω ξανά το κάρο μόνη μου. Ελπίζω να τα καταφέρω γιατί έτσι κι αλλιώς δεν έχει και τίποτα μέσα”.
Αυτό είναι μια σπουδαία φράση, με την έννοια ότι πραγματικά δεν έχει τίποτα μέσα το κάρο. Τουλάχιστον από τα παιδιά της. Και μετά από τόσες απώλειες θα φτάσει στο σημείο να πει και “τώρα πάμε ξανά από την αρχή”. Αυτή η δύναμη της ζωής μέσα της είναι τεράστια” σημειώνει η Μπέττυ Αρβανίτη.

Και συνεχίζει μιλώντας για τη διαχρονικότητα του έργου: “Το βλέπουμε πια όλο και πιο πολύ το πόσο οι άνθρωποι διαβρώνονται, πόσο οι ανάγκες και το συμφέρον καθορίζει τα πράγματα. Η ηθική απουσιάζει, ο πόλεμος κυριαρχεί. Όλα τα μεγάλα έργα είναι και σύγχρονα παράλληλα, γιατί ακριβώς πηγαίνουν εις βάθος αυτών των μεγάλων θεμάτων”.

Ζούμε σε ένα πολεμικό τοπίο. Ερμηνεύετε μια μητέρα που εντός εισαγωγικών εκμεταλλεύεται τον πόλεμο για να επιβιώσει. Αυτό πόσο αισιόδοξη σας κάνει γι αυτό;
Είμαι φύσει αισιόδοξος άνθρωπος. Δε βλέπω το μαύρο της ιστορίας. Δηλαδή το βλέπω, αλλά νομίζω ότι κάπως οι άνθρωποι θα μπορέσουν να ξαναβρούν μια πιο υγιή σχέση με τη ζωή. Αυτό δε σημαίνει ότι δε φοβάμαι και δε βλέπω πού οδηγούμαστε, νομίζω όμως με έναν τρόπο κάτι καλύτερο θα γίνει.
Πιστεύω ότι το ένστικτο της επιβίωσης θα λειτουργήσει έτσι που να μην καταστραφούμε τελείως…”

Τι είναι αυτό που συμβολίζει για εσάς το κουράγιο;
“Το κουράγιο είναι αυτό που μας κάνει να επιβιώνουμε μέσα από αντίξοες συνθήκες. Είναι η ανάγκη για ζωή, για επιβίωση.Ο Μάνος Κατράκης έλεγε “Μη μου δώσεις, Θεέ μου, όσα μπορώ ν αντέξω”. Αντέχει ο άνθρωπος; Αντέχει πάρα πολύ περισσότερο απ όσο μπορεί ίσως…”

Τα τρία παιδιά και η σχέση τους με τη Μάνα Κουράγιο

Τρεις νέοι ηθοποιοί που επιλέχθηκαν από ακροάσεις ερμηνεύουν τα τρία της παιδιά. Εμείς τους ρωτήσαμε πώς βλέπουν τη σχέση της Μάνας Κουράγιο με τα παιδιά της και αν υπάρχει μια συμβολική διάσταση στις διαφορετικές μοίρες/ θανάτου τους…

Αντώνης Γιαννακός, ο Έμενταλ

Ο Αντώνης Γιαννακός αναφέρει πως “στην πρώτη σκηνή η Μάνα Κουράγιο δίνει τρεις ευχές/συμβουλές, μια σε κάθε παιδί. Συμβουλές για αυτόν το δύσκολο και σκληρό κόσμο από ένα “τέρας επιβίωσης”, που προσαρμόζεται και στις πιο δύσκολες συνθήκες, όπως είναι αυτή η μάνα. Αυτές ακριβώς οι υποδείξεις της είναι που αργά ή γρήγορα τους οδηγούν στον θάνατό τους.

 

Ο Έμενταλ είναι δέσμιος της αθωότητάς του και της αδυναμίας του να παίρνει τα πράγματα κυριολεκτικά. Το μέγεθος της ευσυνειδησίας του και η ανάγκη του και να θυσιαστεί στον βωμό του “σωστού” λίγο πριν το τέλος, τρομάζει τη μητέρα του, αλλά εκείνη τα “φύτεψε” μέσα του. Ο πόλεμος στο έργο είναι το βασικό περιβάλλον και ο πόλεμος είναι σκληρός για τους απλούς ανθρώπους. Καλούνται απλά να επιβιώνουν, δεν υπάρχει χώρος για σωστός και λάθος. Άλλωστε η Μάνα το λέει: “Για μας τους απλούς ανθρώπους οι νίκες και οι ήττες είναι το ίδιο, τις πληρώνουμε ακριβά και τις δύο”

Η Άννα Μάγκου, η Κατρίν

Η Άννα Μάγκου αναφέρει από την πλευρά της πως “η σχέση της Μάνας Κουράγιο με τα παιδιά της, όπως παρουσιάζεται στο θεατρικό έργο του Μπέρτολτ Μπρεχτ “Η Μάνα Κουράγιο και τα παιδιά της”, είναι περίπλοκη και χαρακτηρίζεται από αντιθέσεις μεταξύ της μητρικής αγάπης και της επιβίωσης μέσα σε συνθήκες πολέμου. Η Μάνα Κουράγιο νοιάζεται για τα παιδιά της και προσπαθεί να τα προστατεύσει. Ωστόσο, η αγάπη της είναι συχνά πρακτική και υπολογιστική, καθώς ο πόλεμος και η ανάγκη για επιβίωση την ωθούν να πάρει αποφάσεις που θέτουν σε κίνδυνο τη ζωή τους.

Η σχέση της Μάνας Κουράγιο με τα παιδιά της συμβολίζει τη διάβρωση της ανθρωπιάς σε συνθήκες πολέμου. Ο Μπρεχτ παρουσιάζει μια μητέρα που, παρά την αγάπη της, αποτυγχάνει να προστατεύσει τα παιδιά της εξαιτίας της αδυσώπητης φύσης της σύγκρουσης. Τρία παιδιά από διαφορετικούς πατεράδες που παρά τις συνθήκες στις οποίες βρίσκονται έχουν καταφέρει να διατηρήσουν κάποιες αξίες μοναδικές για τον καθένα. Θα τολμούσα να πω ότι η αγάπη για τα παιδιά της από μια πλευρά είναι τόσο μεγάλη που δεν μπορεί να τη διαχειριστεί.

Θαυμάζει τον Άιλιφ για την εξυπνάδα του και είναι το ” καμάρι” της. Ίσως τον θεωρεί πατρική φιγούρα για τους άλλους δύο. Η σχέση της με τον Έμενταλ είναι πιο προστατευτική, καθώς φοβάται την αφέλειά του. Όσον αφορά την Κατρίν, θα έλεγα ότι η σχέση τους μεταλλάσσεται με το πέρασμα των χρόνων .Ξεκινάει με μια σχέση απόστασης, περνάει σε μια σχέση αλληλοβοήθειας και “δεξιού χεριού” και καταλήγει σε σχέση φροντίδας και μητρικής αγάπης. Αναγνωρίζει και φοβάται τη καλοσύνη της αλλά είναι ήσυχη λόγω του ότι η Κάτριν δε μπορεί να μιλήσει.

Η σχέση της Μάνας Κουράγιο με τους θανάτους των παιδιών είναι βαθιά συμβολική. Η εμμονή της με το κέρδος συχνά συνδέεται άμεσα ή έμμεσα με τις τραγικές απώλειες. Οι θάνατοι των παιδιών της λειτουργούν ως αποτέλεσμα και συμβολισμός της ηθικής αποτυχίας της. Τα παιδιά της πεθαίνουν εξαιτίας των συνθηκών που η ίδια εν μέρει συντηρεί. Κάθε θάνατος συμβολίζει μια διαφορετική πτυχή της ανθρώπινης απώλειας στον πόλεμο, αναδεικνύοντας τις συνέπειες του συμβιβασμού με το σύστημα.

Μέχρι το τέλος του έργου, η Μάνα Κουράγιο μένει μόνη, με την άμαξά της, να συνεχίζει το ταξίδι της, συμβολίζοντας την αέναη κυκλική πορεία της ανθρώπινης τραγωδίας σε συνθήκες πολέμου. Η απώλεια των παιδιών της δείχνει ότι το κέρδος και η επιβίωση δεν μπορούν να αντικαταστήσουν την ανθρώπινη σύνδεση και την αγάπη.

Ο Άιλιφ σκοτώνεται επειδή ακολουθεί τη στρατιωτική φιλοσοφία που ενθαρρύνεται από τη μητέρα του. Θυσιάζεται λόγω του θάρρους του, που αρχικά η ίδια επαινούσε. Ο Έμενταλ θυσιάζεται λόγω της δειλίας και της αποστροφής της για το ρίσκο. Χάνεται επειδή η ίδια δεν εγκαταλείπει την απληστία της. Η Κάτριν, η πιο αθώα και ηρωική από τα παιδιά, πεθαίνει προσπαθώντας να σώσει άλλους, σε πλήρη αντίθεση με τη μητέρα της. Η Κατριν η οποία είναι βουβή, ενσαρκώνει την ανιδιοτελή αγάπη και την ηθική που αντιστέκεται στη διαφθορά του πολέμου. Θυσιάζεται χτυπώντας τα τύμπανα για να σώσει τους άλλους, κάτι που την κάνει ηρωίδα. Ο θάνατός της συμβολίζει την τραγική μοίρα της ηθικής ακεραιότητας σε έναν κόσμο βίας και απληστίας. Η ανιδιοτέλεια και η ηρωική δράση συχνά καταλήγουν σε τραγική θυσία, καθώς ο πόλεμος δεν επιβραβεύει την ανθρωπιά.

Οι θάνατοι των παιδιών της Μάνας Κουράγιο συμβολίζουν τις διαφορετικές διαστάσεις της καταστροφής που φέρνει ο πόλεμος — τη θυσία, την εκμετάλλευση, την αθωότητα και την ηθική. Μέσω αυτών, ο Μπρεχτ καταγγέλλει τις κοινωνικές και ηθικές συνέπειες ενός κόσμου που βασίζεται στον πόλεμο και το κέρδος”.

Γιάννης Σύριος, ο Άιλιφ

Ο Γιάννης Σύριος συμπληρώνει “Και τα τρία παιδιά της Μάνας Κουράγιο αντικατοπτρίζουν μια διαφορετική πτυχή της. Ο Άιλιφ, ο πρωτότοκός της, είναι σύμφωνα με εκείνη ο έξυπνος, ο γενναίος της γιος. Σε αυτόν βλέπει το δικό της θάρρος. Αυτό που της επέτρεψε να περάσει μέσα από καταστροφικούς βομβαρδισμούς προκειμένου «να πουλήσει πενήντα καρβέλια ψωμί». Πρόκειται, λοιπόν, για ένα νέο παιδί γεμάτο τόλμη και ορμή για τη ζωή.

Δυστυχώς, όμως, η Μάνα Κουράγιο μεγαλώνει τα παιδιά της σε έναν κόσμο, όπου «ο πόλεμος δε λέει να τελειώσει». Σε αυτόν τον κόσμο οι αρετές του Άιλιφ μετουσιώνονται σε κάτι σκοτεινό και σκληρό. Είναι οι πρώτες ύλες που δημιουργούν μια ακόμη «ανθρώπινη πολεμική μηχανή». Έναν ακόμη νέο, ανάμεσα στους πολλούς, που βουτάει βαθιά τα χέρια του στο αίμα και αναζητά το ‘’φως’’ της ζωής μέσα από τη καταστροφή και τον θάνατο. Για εκείνον και τους ομοίους του όλα αυτά είναι η πραγματική «άνθιση» των αρετών του. Τελικά, αυτές οι αρετές –ή και όχι- οδηγούν τον Άιλιφ σε έναν τραγικό θάνατο, από τους ίδιους τους δημιουργούς του, όταν θα «ξεσπάσει» για λίγο ειρήνη κι εκείνος θα κλέψει και θα σκοτώσει δύο απλούς χωρικούς, διαπράττοντας έτσι, έγκλημα.

Η ροή του κόσμου, όπου επιλέγει συνειδητά η Μάνα Κουράγιο, σαρώνει ό,τι καθαρό κι αγνό γεννιέται από μέσα της. Εκείνη, όμως, συνεχίζει να σέρνει το κάρο της, με όποιο κόστος. Γιατί ξέρει πως ‘’ο πόλεμος ποτέ δε θα τελειώσει, όσο υπάρχουν ακόμα ζωντανοί’’.

Συντελεστές

Μετάφραση-στίχοι: Γιώργος Δεπάστας
Σκηνοθεσία: Στάθης Λιβαθινός
Μουσική: Θοδωρής Αμπαζής
Σκηνικά-Κοστούμια: Ελένη Μανωλοπούλου
Κίνηση: Άντι Ζούμα
Σχεδιασμός βίντεο: Αλέξανδρος Αβρανάς
Φωτισμοί: Αλέκος Αναστασίου
Συνεργάτις δραματουργός-Δραματολόγος παράστασης: Έρι Κύργια
Μουσική διδασκαλία: Μελίνα Παιονίδου
Βοηθός σκηνοθέτη: Έλενα Μπερντέ
Βοηθός μουσικού: Γιώργος Καρούμπαλος
Βοηθός σκηνογράφου-ενδυματολόγου: Έμιλυ Κουκουτσάκη
Β’ Βοηθός σκηνογράφου-ενδυματολόγου: Ελίνα Αλουπογιάννη
Γ’ Βοηθός σκηνογράφου-ενδυματολόγου: Μαριαλένα Τριγκλίδα

Παίζουν (με αλφαβητική σειρά): Νίκος Αλεξίου, Μπέττυ Αρβανίτη, Αντώνης Γιαννακός,
Γιάννης Δενδρινός, Πάνος Καμμένος, Φώτης Κουτρουβίδης, Πάρης Λεόντιος, Άννα Μάγκου, Βασίλης Ντάρμας, Βασίλης Παπαδημητρίου, Άγγελος Παππάς, Αντώνης Παρχαρίδης, Ιάκωβος Παυλόπουλος, Θεοδοσία Σαββάκη, Εύα Σιμάτου, Ιωάννης Σύριος, Χρήστος Σωνάκης, Βασίλης Τσαλίκης, Σταμάτης Φακορέλλης